Чӳкӗн 23-мӗшӗнче ЧПУн чӑваш филологийӗпе культура факультетӗнче хӑнана Эктор Алос и Фонт тата Александр Васильевич Блинов чӗлхеҫӗсем ҫитрӗҫ. Пӗрремӗш курс студенчӗсем хаклӑ хӑнасене хаваспах кӗтсе илчӗҫ.
Эктор Алос и Фонт Франци ҫӗршывӗнчи Каталони тӑрӑхӗнче ҫуралса ӳснӗ, унӑн тӑван чӗлхи каталон чӗлхи, халӗ вӑл тӑрӑшсах чӑвашла вӗренет. Александр Блинов вара Шупашкартах ҫуралса ӳснӗ, анчах пӗчӗкле вырӑсла ҫеҫ пӗлнӗ, халӗ вара чӑвашла та шакӑртаттарсах калаҫать.
Эктор тӗнчери пӗчӗк йыш калаҫакан чӗлхесен шӑпи пирки мӗн тӗпчесе пӗлни пирки каласа пачӗ. Вӑл палӑртнӑ тӑрӑх, каталон чӗлхине те ЮНЕСКО пӗтекен чӗлхесен шутне кӗртнӗ, ҫавӑнпа тӗпчевҫӗ тӑван чӗлхин шӑпи пирки кулянать, ӑна мӗнле ҫӑлса хӑварасси пирки шухӑшлать. Ун шучӗпе чӑваш чӗлхин пуласлӑхӗ каталони чӗлхиннинчен аванрах, мӗншӗн тесен чӑваш чӗлхипе калаҫакансен йышӗ пилӗк хут ытларах. Чӗлхесен пуласлӑхӗ ҫамрӑксенчен килнине палӑртрӗ тӗпчевҫӗ. Тӗслӗх вырӑнне Александр Блинова илме пулать. Вӑл, чӑваш йӑхӗнчен тухнӑскер, малтан чӑвашла пӗлмен, анчах ҫакӑ йӗркеллӗ маррине ӑнланса илсе хӑй тӗллӗнех ашшӗ-амӑшӗн чӗлхине вӗреннӗ.
Ӗнер, чӳкӗн 24-мӗшӗнче, Ҫеҫпӗл Мишши ячӗллӗ ҫамрӑксен театрӗнче Иосиф Трер ҫырнӑ «Ама кайӑк ҫулӗпе» спектаклӗн премьери пулчӗ.
Пьесӑра чӑвашсен йӑли-йӗркипе сӑмахлӑхӗ тӗп вырӑнта. Ӗҫсем ҫимӗк умӗн пулса иртеҫҫӗ. Сӑнарсем: Ама кайӑк, усал Иййе, Хӗвел хӗрӗ Тилли. Тӗп сӑнарӑн — Кӗҫӗннин — чылай пӑтӑрмахпа инкек-синкек урлӑ тухма тивет.
Спектакль режиссёрӗ те ӑна лартаканни те — унӑн авторӗ, Иосиф Трер. Вылякансем шутӗнче: Людмила Павлова, Ольга Почалкина, Светлана Дмитриева, Дмитрий Петров, Владимир Свинцов, Ольга Мацуцына, Венера Пайгильдина, Надежда Садовникова, Ирина Архипова, Николай Тарасов.
Шупашкарта пурӑнакан 44 ҫулхи хӗрарӑма РФ УК-ӑн 109-мӗш ст. 1 пайӗпе (асӑрханусӑр пулни ҫын вилли патне илсе пыни), 156 статьипе (амӑшӗ ҫул ҫитмен ачине кирлӗ евӗр пӑхманни, тертлӗ усрани) килӗшӳллӗн ывӑлӗн пурнӑҫӗ вӑхӑтсӑр татӑлнишӗн айӑплаҫҫӗ.
Следстви пӗлтернӗ тӑрӑх чӳкӗн 14-мӗшӗнче амӑшӗ 5 ҫулхи ывӑлне хваттерӗн зал пӳлӗмӗнче питӗрсе хӑварнӑ, хӑй вара Ҫӗнӗ Шупашкара паллакан арҫын патне хӑнана тухса кайнӑ. Пӗчӗк шӑпӑрланӑн куҫӗ начар курнӑ, иккен, куҫ енӗпе вӑл сусӑр шутланса тӑнӑ. Хӗрарӑм пуҫа анратакан шӗвексемпе алхасса ачи пирки мансах кайнӑ, ӗҫке путнӑ. Киле тепӗр 3 талӑкран, чӳкӗн 17-мӗшӗнче анчах таврӑннӑ. Пепки ҫав вӑхӑта сивӗннӗ пулнӑ. Ачапча диванпа стена хушшине хӗсӗнсе ларнӑ иккен, тухаймасӑр пурнӑҫран уйрӑлнӑ.
Хӗрарӑм хӑйӗн айӑпне йышӑннӑ, ӑна хула тулашне тухма юраман пирки хут ҫине алӑ пустарнӑ. Халлӗхе йӗрке хуралҫисем тӗрӗслев ӗҫӗсем пурнӑҫлаҫҫӗ, амӑшӗ унччен ывӑлне мӗнле усранине ыйтса пӗлеҫҫӗ.
Шупашкар хулин ҫӗрӗ 155 гектарпа пуянланчӗ — кун пирки Чӑваш Енӗн Ҫутҫанталӑк министерстви пӗлтерет.
Хула чикки Йӑлӑм енри ҫӗрсемпе анлӑланнӑ — хула шутне кӗрекен Севернӑй, Пролетарски, Первомайски, Сосновка, Октябрьски посёлоксен ҫӗрӗсем пысӑкланнӑ. Сосновка ҫӗрӗсенех илес пулсан вӗсем 84 гектар ӳснӗ.
Ҫӗнӗрен уйӑрнӑ лаптӑксем ҫинче халӑх валли ҫурт лартма ирӗк парасшӑн — ҫапла май Йӑлӑм енчи канӑва аталантарма, культура тата пурнӑҫа лайӑхлатма шутлаҫҫӗ.
Константин Ивановӑн «Нарспи» поэминчи пекех кӑҫал пуш уйӑхӗн вӗҫӗнче хӗвел пӑхрӗ ӑшӑтса. Анчах та Ҫӗнӗ Лапсарта вӑл кун, пушӑн 31-мӗшӗнче, инкек сиксе тухрӗ — Совхоз урамӗн 5-мӗш ҫурчӗн стени ишӗлсе анчӗ. Унтанпа 7 уйӑх ытла иртрӗ ӗнтӗ — шӑп та лӑп юсав ӗҫӗсене тӗрӗслеме вӑхӑт ҫитрӗ.
Тӗрӗслеве пысӑк ушкӑн ҫитрӗ — хӗсӗк коридорта вӗсем аран вырнаҫма пултарчӗҫ. Электрощитовойне вара пӗррерӗн кӗрсе тухма тиврӗ. Чӑн та ҫак общежити ҫуртне палласа та илме ҫук пулӗ. Душевойсене ҫӗнӗрен тунӑ, газ плитисем вырӑнне электроплитасем вырнаҫтарнӑ, шыв пӑрӑхӗсене те тӗпрен улӑштарнӑ. Ҫурта малтан штукатуркӑпа хупламан пулсан — хальхинче хупларӗҫ, сӑрласа лартрӗҫ. Сарлама та ахаль сӑрӑсемпе мар — ӑшӑ тытакан материалсемпе усӑ курчӗҫ. Кунта пурӑнакан кил хуҫисене ҫӗнӗ улшӑнусем кӑмӑла кайни курӑнчӗ.
Ҫурта юсама пурӗ 20 миллион ытла тенкӗ пӗтернӗ: 14 миллион — ишӗлнӗ стенана юсама, 6 миллоинӗ — ҫурта тӗпрен юсама.
Чӑваш филологийӗпе культура факультетӗнчи чӑваш тата танлаштаруллӑ литература пӗлӗвӗ кафедрин ӗҫченӗсем вӑй хунипе Чӑваш патшалӑх университечӗн издательствинче «Литература народов Урло-Поволжья» ятлӑ хрестомати пичетленсе тухрӗ. Ӑслӑлӑх енӗпе ӑна А.Ф. Мышкина профессор редакциленӗ.
Кӗнекене пушкӑрт, коми, ҫармӑс, мӑкшӑ, тутар, ирҫе литературисенчи паллӑ ҫыравҫӑсен суйласа илнӗ хайлавӗсене кӗртнӗ. Асӑннӑ кӗнекене тӑванла халӑхсен литературипе кӑсӑкланакансем тата Уралпа Атӑл тӑрӑхӗнчи халӑхсен литературине вӗренекен филолог-студентсем валли хатӗрленӗ.
Cаккунпа килӗшӳллӗн ҫынна ӳсӗртекен шӗвекӗн хаярӑшӗ 5% пысӑкрах пулсан ӑна лавккасенче 23:00 сехетрен пуҫласа 6:00 сехетчен сутма юрамасть. Ҫавах та Шапашкарта каҫхи вӑхӑтра асар-писер шӗвеке сутасси пирки калакан пӗлтерӳсем час-часах тӗл пулаҫҫӗ. Ҫакӑн йышши хут листисене ытларах чухне подъезд алӑкӗсем умӗнче ҫыпӑҫтарса хӑвараҫҫӗ. Эрех-сӑрана килех илсе килсе паратпӑр тесе илӗртеҫҫӗ суя сутӑҫсем. Чи малтанах пӗлтерӳ хучӗсене Шупашкарта пурӑнаканесем Алькеш микрорайонӗнче асӑрхама пуҫланӑ.
Суя сутӑҫсене тытас тесе йӗрке хуралҫисем пӗлтерӳпе усӑ курса вӗсенчен икӗ кӗленче эрех туянма шухӑшланӑ. Суйӑҫсем явап тытасран ан хӑтӑлччӗр тесе вӗсем укҫана малтанах ультрафиолетпа паллӑ тунӑ пулнӑ.
Ҫитнӗ вӑхӑтра жигулин ҫиччӗмӗш моделӗпе икӗ ҫамрӑк килнӗ. Шулӗксем чее пулни сисӗннӗ. Вӗсем пӗлтернӗ тӑрӑх, каҫхи вӑхӑтра эрех-сӑра сутма юраманнине аванах пӗлеҫҫӗ, ҫавӑнпа та унашкал ӗҫ-пуҫпа аппаланмаҫҫӗ. Вӗсем «календариксем» сутаҫҫӗ иккен, эрех кӗленчине вара парне вырӑнне парса хӑвараҫҫӗ.
Йӗрке хуралҫисене улталаймӑн ҫав. Суеҫӗсен автомашинине тӗресленӗ хыҫӑн полицайсем унта багажник тулли эрех кӗленчисем тупнӑ.
Шупашкарта пурӑнакан Александр Соскин Трактор тӑвакансен проспекчӗпе киле таврӑннӑ май макӑракан арҫын ачана асӑрханӑ. Ача-пӑча ӑна хирӗҫ чупса пынӑ. Каҫхи вӑхӑт пулнӑ. Арҫын ачана чарса мӗн пулнине ыйтса пӗлнӗ. 6 ҫулхи ача-пӑча ӑна амӑшӗ кӳрентерни пирки каласа панӑ, анчах та хӑй ӑҫта пурӑннине вӑл ӑнлантарса парайман. Ачана вара Александр Шупашкарти Калинин районӗнчи ҫул ҫитменнисен реабелитаци центрне ӑсатса янӑ.
Ҫав вӑхӑтра ҫӳрҫӗр иртнӗ пӗррӗре полици уйрӑмне ача ҫухалнӑ пирки 27 ҫулхи хӗр пулӑшу ыйтма килнӗ. Вӑл пӗлтернӗ тӑрӑх ҫав каҫ вӗсем ачипеле хӑнара пулнӑ, паллах уяв пуҫа анратакан шӗвексемсӗр иртмен. Каялла киле таврӑннине хӗр начар астунӑ. Пӳлӗм алӑккине чылай вӑхӑт хушши уҫайман. Ача ҫав вӑхӑтра пусма картлашкисем ҫинче кӗтсе ларнӑ, кайран вара сисмен вӑхӑтра тухса тарнӑ.
Ача ҫухални пирки йӗрке хуралҫисем тӳрех шырав йӗркеленӗ. Телее полици уйрӑмне ирех реабелитаци центрӗн ӗҫченӗсем шӑнкӑравланӑ.
Ачана полици уйрӑмне илсе килсен йӗрке хуралҫисем тепӗр лару-тӑрӑва асӑрханӑ: унӑн пуҫӗ ҫинче мӑкӑль, ӳт-пӗвӗ ҫинче кӑвак паллисем пулнӑ.
Европӑри ҫӑмӑл атлетикӑн Ассоциацийӗн Бухарестра иртнӗ ларӑвӗ 2014 тата 2015 ҫулта ҫӑмӑл атлетика енӗпе Европӑри командӑсен чемпионатне ирттерме тивӗҫ хуласене палӑртрӗ.
Европа ӑмӑртӑвне ирттерме кӑмӑл тунисен йышӗнче 9 хула пулнӑ. Германири Брауншвейг ыттисенчен пур енӗпе те вӑйлӑрах пулнӑ, ӑмӑртӑва 2014 ҫулта ирттерме ҫӗнсе илнӗ. Шупашкар та унран кая маррине кӑтартса панӑ. 2015 ҫулта ҫӑмӑл атлетика енӗпе Европӑри командӑсен чемпионатне ирттерме тивӗҫ пулчӗ.
Республика умӗнчи паянхи тӗллев — чемпионата хатӗрленесси. Европӑн ҫӑмӑл атлетика пӗрлешӗвӗн членӗсем пӗр саслӑн пулса Шупашкар хули чемпионат ирттерме тивӗҫлине пӗлтернӗ пулин те тумалли сахал мар-ха. Тӗп ҫитменлӗхрен пӗри — хулан Европӑпа тӳрремӗн ҫыхӑну ҫукки. Шупашкар аэропорчӗ ыттисенчен кая мар пулин те ҫак ыйтӑва татса пама ҫӑмӑлах мар. Ҫавӑнпа 2015 ҫулта Мускавпа Хусана ҫӳрекен автобуссен хушма маршручӗсене йӗркелеме палӑртаҫҫӗ. Тепӗр чӑрмав — спортсменсемпе курма килекенсене вырнаҫтарма хӑна ҫурчӗ сахалли. Малтан палӑртнӑ тӑрӑх ӑмӑрту ирттернӗ чухне чылай ҫын пулӗ: ҫӑмӑл атлетсен йышӗнчех кашни ушкӑнра 25 хӗрарӑмпа 25 арҫын пулмалла, журналистсемех 500 яхӑн.
Ӗнер 15:39 вӑхӑтра 13 ҫулхи ача «112» васкавлӑ пулӑшӑва шӑнкӑравласа пулӑшу ыйтнӑ.
Ҫиччӗмӗш класс ачи Даниил хӑйӗн юлташӗпӗ Шупашкарти Лебедев урамӗнче уҫӑлса ҫӳренӗ. Телефонпа калаҫса пынине пула Даниил асӑрхамасӑр теплокамерӑн люкӗ ҫине пусса кӗрсе ӳкнӗ. Унӑн юлташӗ Иван тӳрех ӑна пулӑшма талпӑннӑ. Анчах хӑй те 2-3 метр тарӑнӑш теплокамерӑна анса кайнӑ.
Даниил каласа панӑ тӑрӑх васкавлӑ пулӑшӑва чӗнес шухӑш вӗсен тӳрех ҫуралнӑ. Кӗҫех вӗсем патне 5-мӗш
пушар хуралӗнчен шалти ӗҫсен лейтенанчӗ Алексей Яковлевпа Виталий Яковлев прапорщик ҫитнӗ. Пӑтӑрмах пулса иртнӗ вырӑна часах йӗрке хуралҫисемпе васкавлӑ медицина пулӑшӗвӗн ӗҫченӗсем те килнӗ.
Виталий Яковлев аялла сиксе анса ачасене юнашарти люкран тухма пулӑшнӑ. Шикленнӗ ҫамрӑксем хӑйсене хӑтаракансене тав турӗҫ, малашне асӑрхануллӑрах пулма сӑмах пачӗҫ.
-7.7 °C