 2010 ҫул Раҫҫейре те Чӑваш Енре те Вӗрентекен ҫулталӑкӗ пулнине пурте тенӗ пекех пӗлеҫҫӗ пулӗ? Паян вара ӑна республикӑра официаллӑ майпа уҫрӗҫ. Чи малтанах 8 сехет ҫурӑра тӗнче тетелӗ урлӑ интернет-урок евӗрлӗ педагогика ӑсталӑхӗн фестивалӗ пуҫланнӑ. Пурӗ 5 урок пулнӑ — чӑваш чӗлхипе акӑлчан чӗлхи, физика урокӗ, химипе биологи урокӗ, историпе право урокӗ тата информатикӑпа математика урокӗ. 14 сехетре вара «Шкулӑн XXI ӗмӗрхи сӑнӗ» пултарулӑх марафонӗ иртӗ. Унта республика шкулӗсен пурнӑҫне кӑтартӗҫ — вӗрентекенсенчен, шкул ачисенчен, ашшӗ-амӑшӗсенчен илнӗ интервьюсемпе паллаштарӗҫ, интерактивлӑ майпа ирттернӗ ыйтӑмсем пулӗҫ. Марафон 15 сехет те 20 минутра вӗҫленӗ.
|
 Шупашкар 2010 ҫула ҫӗнӗ гимнпа кӗчӗ: Шупашкар хула депутачӗсенчен, пултарулӑх ҫыннисенчен йӗркеленӗ комисси гимн конкурсне килнӗ 55 ӗҫе пӑхса тухнӑ хыҫҫӑн Чӑваш халӑх сӑвӑҫи Порфирий Афанасьев сӑввипе Раҫҫей халӑх артисчӗ Филипп Лукин кӗвӗленӗ «Шупашкар» юрӑ ҫӗнтернӗ тесе йышӑннӑ. Гимна хула депутачӗсем пӗр саслӑн йышӑннӑ, ҫӗнӗ гимн вырӑнне ҫирӗплетнӗ. Шел те, хальлӗхе ӑна хула сайчӗнче тупма май ҫук — унта Анатолий Кипеч сӑввипе кӗвӗленӗ Г. Максимов юрри ҫеҫ... Ку гимн пирки ҫыравҫӑсем хушшинче тытӑҫу та пулса иртнӗ иккен — Порфирий Афанасьева плагиатшӑн айӑплаҫҫӗ.
«Хыпар» хаҫат пӗлтернӗ тӑрӑх хатӗрленӗ. |
 Нарӑс уйӑхӗн 26-мӗшӗнче Василий Эктел ҫыравҫӑ, художник ҫуралнӑранпа 60 ҫул ҫитет. Шел те Чӑваш Республикин тава тивӗҫлӗ культура ӗҫченӗ ҫак кунччен пурӑнса ҫитереймерӗ, вӑхӑтсӑр ҫӗре кӗчӗ. Василий Эктел Лаш Таяпа ялӗнче 1950 ҫулта ҫуралнӑ. Шкултан вӗренсе тухсан И.Я. Яковлев ячӗллӗ Чӑваш педагогика институчӗн ӳнерпе графика факультетӗнчен вӗренсе тухнӑ. Ун хыҫҫӑн вӑл нумай ҫул Елчӗк районӗн архитекторӗ пулса ӗҫленӗ. Каярахпа Шупашкарти телевиденинче, «Ялав» тата «Пике» журналсен илемлӗх редакторӗ пулса ӗҫленӗ. Ҫырас пултарулӑхне вӑл 1970-мӗш ҫулсен пуҫламӑшӗнче кӑтартрӗ — хаҫат-журналсенче унӑн хайлавӗсем пичетлене пуҫларӗҫ. Паллӑрах кӗнекисем: «Лили», «Сӑвӑр ҫырми», «Ҫӗре тӑнлатӑп», «Шавкӑн», «Пархатар», «Юлашки хӗрлӗ ҫутӑ ташши».
Лаш Таяпасем пултаруллӑ ҫыравҫа тата художнике манмаҫҫӗ — унӑн юбилейне тивӗҫлӗн ирттерме хатӗрленеҫҫӗ. Мероприятисем нарӑсӑн 25-мӗшӗнчех пуҫланаҫҫӗ: К. |
 Елена Енькка хатӗрленӗ ҫӗнӗ кӗнеке лавккасенче 2009 ҫул вӗҫнелле ҫитрӗ. Халӗ ӗнтӗ «Тӑван ен» культурине вӗренмелли кӗнеке 8-мӗш валли те пур теме пулать. Кӗнеке, пӗтӗмӗшле илсен, чӑвашсен малтанхи ӗмӗрсенчи историпе паллаштарать — мӗн сӗм авалхи пирӗн эрӑчченхи VIII-VII вӑхӑтран пуҫласа пирӗн мӑн асаттесем X ӗмӗрте Атӑлҫи Пӑлхар йӗркеленӗ вӑхӑта ҫити. Елена Еньккан «Родной край» (ҫапла, кӗнеке вырӑсла тухнӑ, предмета вырӑсла вӗрентет) кӗнеке ярӑмне кӗрекен ытти шкул кӗнекисем пекех, ку учебник та тӗрлӗ сӑнсемпе, ӳкерчӗксемпе пуян. Кунашкал кӗнекене алла ярса тытсан шкул ачин ҫеҫ мар, унӑн ашшӗ-амӑшӗн те чӑваш халӑхӗн кун-ҫулӗпе паллашма кӑмӑл ҫуралать. Кӗнекене туянас шухӑшлисем ӑна Чӑваш кӗнеке издательствин «Книжные новинки» лавккисенче тупма пултараҫҫӗ — хакӗ ҫыртмасть, 200 яхӑн страницӑллӑскер, 88 тенкӗ кӑна тӑрать. Вӗренӳ кӗнекине 7 пин экземплярпа пичетлесе кӑларнӑ. Ҫителӗклӗ тиражпа кӑларнӑ тесе ӑна туянас ӗҫе кая ан хӑварӑр — тиражӑн ытларахӑш пайне шкул вулавӑшӗсене валеҫнӗрен, тен, сутлӑхра вӑл нумаях тытӑнса тӑмӗ. |
 Паян, кӑрлачӑн 26-мӗшӗнче, «Ҫатра-Лапсарти пӗтӗмӗшле пӗлӳ паракан тӗп шкул» муниципиаллӑ вӗренӳ учрежденийӗнче Анатолий Смолин тата Владимир Мишан (тулли ячӗ — Васильев Владимир Михайлович) сӑвӑҫсемпе тӗлпулу иртрӗ. Шкул ачисем хаклӑ хӑнасене тараватлӑн кӗтсе илчӗҫ. Сӑвӑҫсем хӑйсен кун-ҫулне уҫса панӑ хушӑра ыйтусем парса вӗсен ӗҫ-хӗлӗпе, хальхи пурнӑҫӗпе кӑсӑкланчӗҫ. Владимир Мишан, пенсие тухиччен шалти ӗҫсен министерствин ӗҫтешӗ пулнӑран, хӑйӗн ӗҫӗнче пулса иртнӗ тӗслӗхсемпе паллаштарчӗ, ачасене йӗркене пӑхӑнма сӗнчӗ. Анатолий Смолин вара ҫар хӗсметне мӗнле лекни пирки каласа пачӗ — унта вӑл, ыттисенчен юлас мар тесе (ӑна ҫара илесшӗн пулман иккен) виҫӗ енпе чемпиона тухнӑ иккен — пӗчӗк дистанцие чупассипе, сӗтел тенисӗпе тата самбо кӗрешӗвӗпе. Сӑвӑҫсем хӑйсен пӗрремӗш сӑввисем пирки те, ҫӗннисем пирки каласа пачӗҫ. Хӑшӗ-пӗрине вуласа та пачӗҫ. Сӑвӑ туйӑмӗ пур пулсан, ӑна пытармалла мар терӗҫ, вӑтанмасӑр аталантармалла терӗҫ. Шкул ӗҫченӗсем сӑвӑҫсене ыркӑмӑллӑн та тараватлӑн кӗтсе илчӗҫ — шкул историйӗпе, унӑн кун-ҫулӗпе паллаштарчӗҫ. Шкул музейӗ хӑнасене самай тӗлӗнтерчӗ — вӗсем унти экспонатсене ырларӗҫ кӑна мар, ӑна ҫӗнетес, хальхи сӑна кӗртес тӗлӗшпе пулӑшма шантарчӗҫ, сӗнӳсем пачӗҫ. |
 Кӑрлачӑн 19-мӗшӗнче И.Я.Яковлев ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх педагогика университетӗнче Николай Петрович Петров профессора асӑнса «Чӑваш литература чӗлхин историйӗ» ятлӑ ҫавра сӗтел иртрӗ. Ҫак кун, профессор сывӑ пулсан, 81 ҫул тултарӗччӗ. Вӑл 13 сехетре пуҫланчӗ. Ҫавра сӗтел майлӑ иртернӗ конференцие чӗлхеҫӗсемпе ытти ӑсчахсем тата чӑваш филологийӗн студенчӗсем пухӑнчӗҫ. Евдокия Александровна ӑна ҫавра сӗтеле уҫнӑ май кӗскен ун йӗрки ҫинчен каласа пачӗ. Малтан Н.П.Петров 2008 ҫулхи юпан 17-мӗшӗнче Сыктывкарта панӑ интервьюна итлерӗҫ. Кӗскен каласан 20 минутлӑ калаҫура вӑл Василий Ильич Лыркин (хушаматне, лайӑх илтӗнмен пирки, йӑнӑш та ҫырма пултарнӑ — каҫару ыйтатӑп. Admin) пирки тата ытти вак-тӗвек ыйтусене хускатрӗ: IX ӗмӗрхи полхарсен кивӗ ҫыру палӑкне вулас ыйту, доктор канашне йӗркелени. Президиума Евдокия Александровна Андреева, Татьяна Витальевна Денисова, Олег Ростиславович Студенцов, Виталий Иванович Сергеев, Николай Петровичӑн мӑшӑрӗ Елена Архиповна, Васильева Елизавета Фёдоровна, Ибрагим Арыкан туркка, тата Леонид Петрович Сергеев йышӑннӑ хыҫҫӑн докладсем калама пуҫларӗҫ. |
 Паян, кӑрлачӑн 15-мӗшӗнче, И.Я. Яковлев ячӗллӗ чӑваш педагогика университетӗнче «Чӑваш сӑмахлӑхӗпе халӑхӑн йӑла ӑспурлӑхне тӗпчесе вӗрентмелли ӑслайсем» ятлӑ Атӑлпа Урал хутлӑхӗнчи ӑслӑлӑхпа хӑнӑху конференцийӗ иртрӗ. Ӑна Виталий Петрович Станьял 70 ҫула ҫитнӗ ячӗпе ирттерчӗҫ. Паллӑ ӑсчах, ҫыравҫӑ, вӗрентӳҫӗ, таврапӗлӳҫӗ тата халӑх ӗҫӗн хастарӗ хут тӑрӑх 1940 ҫулхи кӑрлачӑн 1-мӗшӗнче ҫуралнӑ.
Ӑслӑлӑхпа хӑнӑху конференцийӗ шӑп кӑнтӑрла пуҫланчӗ — ӑна Андреева Евдокия Александровна, чӑваш филологи факультечӗн деканӗ уҫрӗ. Вӑл конференци йӗркипе паллаштарчӗ — кашни хутшӑнакан вӗрентевҫе ӗнентерӳ хучӗ пама, кашни доклада кӗнекепе пичетлесе кӑларма шантарчӗ. Ун хыҫҫӑн Виталий Петрович сӑмах илчӗ. Хӑйӗн сӑмахӗнче вӑл пособисене хатӗрлес ыйту ҫинче кӗскен чарӑнса тӑчӗ. «Кӗнекене кӑларсан ун усси пултӑр, ахаль шыв юхтарни ан пултӑр. |
|
Ҫак кунсенче, «Хыпар» хаҫат пӗлтернӗ тӑрӑх, Шупашкарти Ҫеҫпӗл Мишшин музейӗнче Чӑваш АССР тава тивӗҫлӗ художникӗн, Украина культурӑн тава тивӗҫлӗ ӗҫченӗн, Ҫеҫпӗл Мишши ячӗллӗ преми лауреачӗн Петр Чичкановӑн (1922-2008) асӑну каҫӗ иртнӗ. Паллӑ ӳнерҫӗ, писатель, журналист хӑйӗн кун-ҫулне сумлӑ поэтӑмӑрӑн Ҫеҫпӗл Мишшин пултарулӑхне тӗпчессипе ҫыхӑнтарнӑ. Ҫак ӗҫе вӑл 1949 ҫулта, ҫар хаҫатӗнче ӗҫленӗ чухнех, пуҫӑннӑ: сӑвӑҫӑн портретне ӳкерме пуҫланӑ. Каярах Ҫеҫпӗлпе ҫыхӑннӑ тӑрӑхсене — Теччӗне, Кейӗве, Симферополе, Евпаторие, Остера — ҫитсе килнӗ, сӑнӳкерчӗксем тунӑ, асаилӳсем ҫырса илнӗ. Петр Чичканов тӑван чӗлхепе виҫӗ кӗнеке кӑларнӑ; «Кӑвар чӗре» (1965), «Ҫӗн Кун ачи» (1989), «Сенкер Десна» (1992). Йӑхташӑмӑр ҫавӑн пекех асӑннӑ музее йӗркелес ӗҫе те хастар хутшӑннӑ. Асӑну каҫне Раҫҫей Писательсен пӗрлӗхӗн пайташӗсем Лидия Сарине, Зоя Сывлӑмпи, Н.Пӑрчӑкан, музей ӗҫченӗсем хутшӑннӑ. |
|
2009 ҫулхи декабрӗн 12-мӗшӗнчен Шупашкар рйонӗ тата Сӗнтӗрвӑрри районӗсен ҫар ӗҫ комиссариачӗ Чӑваш Республикин Ҫар ӗҫ комиссариачӗн Шупашкар тата Сӗнтӗрвӑрри районӗсенчи пайӗ пулса тӑчӗ. Ҫӗнӗ ҫултан ҫак пайри ҫар комиссарӗн должноҫне те пӗтернӗ. Э. Г. Комиссаров халь Чӑваш Республикин Ҫар ӗҫ комиссариачӗн Шупашкар тата Сӗнтӗрвӑрри районӗсенчи пай пуҫлӑхӗ шутланать.
|
|
Кӑрлачӑн 2-мӗшӗнче Тӑван ҫӗршыв ирӗклӗхӗшӗн пынӑ Аслӑ вӑрҫӑн ветеранӗ, ӗҫпе вӑрҫӑ орден-медалӗн кавалерӗ, пултаруллӑ таврапӗлӳҫӗ, чӑваш халӑх ӑсчахӗ, Чӑваш Енӗн тава тивӗҫлӗ вӗрентекенӗ Владимир Михайлович Бурмистров ҫут тӗнчерен уйрӑлса кайрӗ. Владимир Михайлович 1924 ҫулхи юпан 25-мӗшӗнче Хӗрлӗ Ҫарӑн батальон комиссарӗн кил-йышӗнче ҫуралнӑ. Ҫар хӗсметӗнчи ашшӗпе пӗрле ачаллах тӗнче «касса» ҫаврӑннӑ. Ӑна «халӑх тӑшманӗ» туса аристленӗ хыҫҫӑн Ҫӗрпӳ районӗнчи Килейкассине таврӑннӑ, каярахпа Вӑрмар посёлокне куҫнӑ. Унта вӑтам шкул пӗтерсен хӑйне пӗр ҫул ӳстерсе фронта тухса кайнӑ. Аслӑ Ҫӗнтерӗве Берлинта кӗтсе илнӗ. Вӑрҫӑ хыҫҫӑн Йошкар-Олара аслӑ пӗлӳ илнӗ, И.Я. Яковлев ячӗллӗ Чӑваш педагогика институтӗнчен вӗренсе тухнӑ. Эҫпепе ялӗнче, Шупашкарти 2-мӗш шкул-интернатра, 29-мӗш, 36-мӗш вӑтам шкулсенче 8-мӗш профтехучилищӗре физикӑпа математика учителӗнче тӑрӑшнӑ. |
-5.7 °C