«Тӗлӗнмелле!!! Чӳк уйӑхӗн 9-мӗшӗнче Америкӑри Пӗрлешӳллӗ Штатсенче Чӑвашсен пӗтӗм тӗнчери ассоциацине йӗркеленӗ», — ҫапла пӗлтернӗ Чӑваш Енри Профессионал ҫыравҫӑсен союзӗн правленийӗн председателӗ, «Хыпар» издательство ҫурчӗн «Тӑван Атӑл» журналӗн редакторӗ Лидия Филиппова мессенджерсенчен пӗринчи ушкӑнра пӗлтернӗ.

Америкӑри Пӗрлешӳллӗ Штатсенче Чӑвашсен пӗтӗм тӗнчери ассоциацийӗн президенчӗ пулма Майяминче пурӑнакан Валерия Лукьянова суйланӑ. «Чӑн-чӑн чӑваш ниҫта та пӗтмест! Надежда Николаевна Сандркина, Валерий Николаевич Лукьянов, тав сире ҫавӑн пек чӑваш чунӗллӗ пулнӑшан, халӑха пӗрлештернӗшӗн», — тесе ҫырнӑ Лидия Филиппова.

Надежда Сандркина — марафонка. СССРӑн пӗрлештернӗ командинче пулнӑ. Чӗмпӗр облаҫӗнчи Чӑвашкассинче ҫуралнӑ.

Лауреатӑн кӑкӑр ҫине ҫакмалли палли

Нестер Янкас ячӗллӗ пӗрлӗх 2019 ҫулшӑн литературӑпа ӳнерте тата культура аталанӑвӗнче палӑрнӑ пултаруллӑ ҫынсене Нестер Янкас ячӗллӗ Преми памашкӑн кандидатсем тӑратмашкӑн халӑх умне сӗнӳпе тухать. Кандидат ҫинчен калакан автобиографипе характеристикӑна тата ӑна тӑратакан организацин ыйтса ҫырнине Преми паракан комиссине 2019 ҫулхи раштавӑн 20-мӗшӗччен ҫитермелле.

Нестер Янкас ячӗпе хисепленекен преми тӗллевӗ ҫакӑн пек: чӑваш культурипе искусствине, литературипе чӗлхине аталантарас, культурӑпа истори палӑкӗсене упрас, халӑхсен туслӑхне ҫирӗплетес, ӳссе ҫитӗнекен ӑрӑва тӗрӗс-тӗкел воспитани парас, уйрӑм ҫынсен пултарулӑхне аталантарас, наци культурин ҫитӗнӗвӗсене халӑх хушшинче сарас енӗпе тунӑ ӗҫсемшӗн хавхалантарасси.

Премие чӑваш культурине, литературипе искусствине малалла аталантарас ӗҫре уйрӑмах палӑрнӑшӑн, республикӑмӑрти тата районти ял ҫыннисен тӗрлӗ социаллӑ сийӗн культура аталанӑвӗнчи халӑх пултарулӑхӗн хастарлӑхне ӳстернӗшӗн параҫҫӗ.

Премие уйрӑм пултаруллӑ ҫынсене, пултарулӑх коллективӗсене, шкулсемпе ача сачӗсене, патшалӑх предприятийӗсемпе учрежденийӗсене, коммерциллӗ фирмӑсене тата ӗҫ коллективӗсене пама пултараҫҫӗ.

Малалла...

«Вечерняя Москва» хаҫатра Михаил Ефремов актерпа интервью пичетленнӗ. Унта вӑл тем пирки те хуравланӑ. Ҫав шутра чӑвашран тухни ҫинчен те.

«Миҫере чухне Миша Ефремов хӑй вырӑс маррине пӗлнӗ?» — ыйтнӑ унран журналист.

«Эп хама вырӑс тесе нихӑҫан та питех шухӑшламан. Эп хама ҫын тесе шухӑшланӑ. Эп хам чӑваш пулнине 11 ҫула ҫитиччен пӗлнӗ», — хуравланӑ актер.

Хӑйне журналист мӑкшӑ-ирҫе йӑхӗнчен те тесен Михаил Ефремов ашшӗ енчен тесе уҫӑмлатнӑ. «Анне енӗпе — чӑваш. Унран та ытларах, Библие чӑвашла куҫарнӑ Иван Яковлев йӑхӗнчен. Вӑл Илья Ульяновӑн, Ленин ашшӗн, ҫумӗ пулнӑ. Ку вӑл пирӗн ҫемье мӑнаҫлӑхӗ», — тивӗҫлипе хуравланӑ актер.

Эсир чӑвашсем еплерех, чӑваш маррисенчен мӗнпе уйрӑлса тӑратӑр ыйту хуравӗпе те паллашма кӑсӑклӑ. «Ну, пӗрремӗшӗнчен, эпир тӗне кӗнӗ. Иккӗмӗшӗнчен, эпир пысӑк пит ҫӑмартиллӗ. Виҫҫӗмӗшӗнчен, эпир ырӑ. Пӗтӗмӗшле, эпир чи лайӑххисем», — ҫирӗппӗн хуравланӑ актер.

Питӗр хулинче Чӑваш культурин кунӗсем иртнӗ. Ӑна йӗркелеме асӑннӑ хулари Нацисем хушшинчи хутшӑнусем тата миграци политикине аталантарассипе ӗҫлекен комитет, Чӑваш Енӗн Культура, наци ӗҫӗсен тата архив ӗҫӗн министерстви тата ытти хӑш-пӗр ведомство хутшӑннӑ. Ҫав шутра Питӗрти чӑвашсен наципе культура автономийӗ те.

Чӑваш культурин кунӗ иртнӗ май унта Ҫеҫпӗл Мишши ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх ҫамрӑксен театрӗ гастрольпе пулассине эпир хыпарланӑччӗ-ха.

Питӗрти тата Ленинград облаҫӗнчи чӑвашсен обществи хӑнасене ҫӑкӑр-тӑварпа кӗтсе илнӗ. Чӑваш культурин кунне юпа уйӑхӗн 4-мӗшӗнче савӑнӑҫлӑ лару-тӑрура уҫнӑ.

«Питӗрти чӑвашсен наципе культура автономийӗ ирттерекен мероприятисене пула нумай енлӗ чӑваш культури хула ҫыннисемшӗн ҫывӑхланать», – тенӗ Нацисем хушшинчи хутшӑнусем тата миграци политикине аталантарассипе ӗҫлекен комитет ертӳҫи Сергей Репкин.

Чунҫӳревсем ҫитнӗ вырӑнсем

Чӑваш Республикин наци вулавӑшӗнче паян «Ҫӑлтӑр витӗр ҫул курӑнать...» ятпа ӑслӑлӑхпа ӗҫлӗх конференцийӗ иртрӗ. Ӑна чунҫӳревсем йӗркелеме пуҫланӑранпа 30 ҫул ҫитнине халалларӗҫ. Сӑмах май, ҫак ҫулҫӳревсене йӗркелекен Олег Цыпленков (Ултиар) хӑй те ӗнер юбилей палӑртрӗ — чӑвашлӑх анинче сахал мар тӑрӑшаканскер 60 ҫул тултарчӗ.

Олег Михайлович чунҫӳревсем мӗнле йӗркеленни пирки каласа пачӗ, ҫулҫӳревсенчи йӑласем епле ҫуралнисем ҫинчен. Енчен те малтан вӗсем Атӑлҫи Пӑлхарӑн авалхи хула вырӑнӗсем тӑрӑх кӑна ҫӳренӗ пулсан, юлашки ҫулсенче инҫете сахал мар кайса килнӗ — Туҫи Алтай, Азербайджанри Пӳлесӑвар, Дагестан, Хура тинӗс хӗрринчи Хӑнакур, Элиста, Тӑпӑл (Тобольск), Туркестан... Унсӑр пуҫне пирӗн республикӑн тулашӗнче вырнаҫнӑ Слакпуҫ, Ухинкел, Пӑртас, Ҫӑрттанлӑ чӑваш ялӗсенче пулнӑ. Украинӑри Остёр хулине те чунҫӳревҫӗсем кайса курнӑ.

Конференцире тухса калаҫакансем иртнӗ вӑхӑта аса илчӗҫ, чунҫӳревсем ырӑ енӗсене мухтарӗҫ. Тӑхтав вӑхӑтӗнче чунҫӳревсене хутшӑннӑ юрӑҫсем хӑйӗн пултарулӑхӗпе савӑнтарчӗҫ.

Шупашкарти коопераци институтӗнче Австри учёнӑйӗн, Хӗвелтухӑҫ Европа специалисчӗн, философи докторӗн Андреас Каппелерӑн «Чуваши. Народ в тени истории» (чӑв. Чӑвашсем. Истори сулхӑнӗнчи халӑх) кӗнеки пичетленнӗ. Кун пирки эпир аслӑ шкулӑн редакципе издательство пайӗн тӗп редакторӗ Эрбина Никитина Фейсбукра хыпарланичнен пӗлтӗмӗр.

«Die Tschuwaschen. Ein Volk im Schatten der Geschichte» монографи виҫӗ ҫул каялла «Böhlau Verlag» (Кёльн–Вена) издательствӑра нимӗҫле пичетленнӗ. Халӗ унӑн вырӑсла версийӗпе паллашма май пур. Монографие нимӗҫлерен Шупашкарти коопераци институчӗн гуманитари дисциплинисен тата ют ҫӗршыв чӗлхисен кафедрин доценчӗ, педагогика ӑслӑлӑхӗсен кандидачӗ Елена Толстова куҫарнӑ.

Андреас Каппелер 2011 ҫулта Чӑваш Ене килсен эпир маларах асӑннӑ институтра пулнӑ. Унти ӑслӑлӑх енӗпе ӗҫлекен Леонид Таймасов проректорпа туслашнӑ. Ҫавӑнтанпа аслӑ шкул Австри ӑсчахӗпе туслӑ ҫыхӑну тытать.

«Ҫӑкӑр-тӑварпа кӗтсе илчӗҫ. Малтанах Иван Яковлевич Яковлевӑн палӑкӗ умӗнче чечек кӑшӑлӗсем хуртӑмӑр, музейпа паллашрӑмӑр. И.Я. Яковлев уҫнӑ шкул халӗ те тирпейлӗ, ҫирӗп ларать. Питӗ нумай экспонатсене курса тӗлӗнтӗмӗр», — тесе пӗлтернӗ Муркаш районӗнчи «Сывлӑмпи» ача-пӑча фольклор ушкӑнӗ Тутарстана кайса килни пирки.

Тутар Республикинчи Теччӗ районӗнчи Кӑнна Кушки ялӗнче «Чӳклеме» уявӗ иртнине Чӑваш халӑх сайчӗ пӗлтернӗччӗ.

Фольклор уявне Чӑваш Ен делегацийӗ те хутшӑннӑ.

Кӑнна Кушкисем иккӗмӗш хут ирттернӗ уява пуҫараканӗ, аслӑ режиссерӗ, проектӑн никӗсне хываканӗ — Чӑваш Республикинчи культурӑн тава тивӗҫлӗ ӗҫченӗ Эдуард Бахмисов.

Уява Тутарстанри Теччӗ, Пӑва, Ҫӗпрел районӗсенчи, Хусанти тата Чӑваш Республикинчи пултарулӑх ушкӑнӗсем хутшӑнчӗҫ. Чӑваш Енрен «Чӳклемене» Муркаш районӗнчи Катькасри культура ҫурчӗ ҫумӗнчи «Сывлӑмпи» ача-пӑча фольклор ушкӑнӗ кайнӑ.

(«Камсем вара эпир, чӑвашсем, паян?» кӗнекерен)

«Литература халӑха туйма, шухӑшлама, критикӑллӑ ӑс-тӑна туптама вӗрентет. Хӑйӗн сӑнне те вӑл литературӑра тупать. Ҫак сӑна вӑл ялан улӑштарма, лайӑхлатма тӑрӑшать.

Литература вӑл – Пӳлӗх парни мар. Ӑна ҫынсем тӑваҫҫӗ. Вӗсем литературӑна тата хӑйсене суйлаҫҫӗ. Литература пропаганда е канмалли мел кӑна пулас пулсассӑн халӑх чӗрчун-выльӑх пурнӑҫӗпе пурӑнма пуҫлӗччӗ.

Паллах, ку пит пӗлтерӗшлӗ те мар. Тӗнче литературӑсӑр та пулма пултарать. Ҫынсӑр тӗнчене тата та лайӑхрах».

Ҫапла вӗҫлет Жан-Поль Сартр хӑйӗн «Мӗн вӑл литература?» (1948) ӗҫне. «Мӗншӗн ҫырать ҫыравҫӑ?» ҫапла ят панӑ вӑл кӗнекен пӗр сыпӑкне.

Мӗншӗн ҫырать ҫыравҫӑ?

Мӗншӗн эпӗ ҫырмастӑп?.. Е, тӗрӗсрех каласан, мӗншӗн ҫырӑнмасть?.. Пуҫра пин-пин шухӑш хӗвӗшет… Вӗсем апла-и капла-и пурте тенӗ пекех чӑвашлӑхпа ҫыхӑннӑ, чӑвашлӑх тавра ҫаврӑнаҫҫӗ... Чӑвашлӑхпа ҫыхӑннӑ пур япала-пулӑм та улӑх-ҫаран чечекӗ пек хӑй ҫине пӑхтарасшӑн, хӑйӗн пирки калаттарасшӑн, калаҫтарасшӑн – шухӑшлаттарасшӑн… «Сассуна пар!

Малалла...

Чӑваш халӑх сайчӗ паян хӑйӗн 14 ҫулне уявлать! Ҫакӑнпа эпир — ҫак пӗрлӗхе йӗркелекенсем тата ӑна аталантарма пулӑшакансем — сире пурсӑра та саламлатпӑр!

Хӑйӗн кун-ҫулне Чӑваш халӑх сайчӗ 2005 ҫулта пуҫланӑ. Авӑнӑн 7-мӗшне вара ҫак пӗрлӗхӗн ҫуралнӑ кунӗ тесе йышӑннӑ. Ҫак вӑхӑт хушшинче сахал мар ӗҫ пурнӑҫланӑ: нумай-нумай сайт хута янӑ, май ҫитнӗ таран чӑваш культурине аталантарма пулӑшнӑ.

Кӑҫалхи чи пӗлтерӗшлӗ ӗҫсенчен пӗри вӑл — Чӑваш чӗлхи лабораторине йӗркелесе яни. Вӑл та, паллах, Чӑваш халӑх сайтне йӗркеленӗренпех ӗҫлеме пуҫланӑ. Сӑмахсарсене электронлатасси, чӑваш чӗлхине компьютерта аталантарасси — ҫаксене пурне те пӗрлӗхе йӗркеленӗренпех тума пуҫланӑ. Анчах та шӑп та кӑҫал эпир ҫак ӗҫсене уйрӑммӑн проектпа палӑртма пуҫлас терӗмӗр. Сӑмах май, паянхи кунхи тӗп ӗҫсенчен пӗри — икчӗлхеллӗ корпуса пуянлатасси — ӑнӑҫлӑн пурнӑҫланса пырать. Чӑвашла-вырӑсла пуплевӗшсен йышӗ унта 100 пинрен иртрӗ (ку хыпара ҫырнӑ тӗле 101,9 пин)!

Чӑваш халӑх сайтне пулӑшакансене пурне те тепӗр хут пысӑк тав сӑмахӗ калатпӑр! Уяв ячӗпе!

Александр Савельевӑн Фейсбукри странцинчи сӑнӳкерчӗк

Германире пурӑнакан чӑваш чӗлхи тӗпчевҫи, «Ирӗклӗ сӑмах» сайта пуҫарнӑ Александр Савельевпа (Сантӑр Савкилта) мӑшӑрӗ Мария тата вӗсен ывӑлӗ тӑван ҫӗршыва таврӑнӗҫ. Ҫакӑн пирки Мария Фейсбукра пӗлтернӗ. Савельевсем Германие тухса кайнине Чӑваш халӑх сайчӗ хай вӑхӑтӗнче пӗлтернӗччӗ.

Аса илтерер: Савкилта «Eurasia3angle» тӗпчевҫӗсен ушкӑнӗнче 2016 ҫултанпа ӗҫленӗ. Вӑл ушкӑн алтай чӗлхи мӗнле сарӑлнине тата мӗнле пулса кайнине тишкерес тӗллевпе йӗркеленнӗ, Германири Йена хулинче тӗпленнӗ.

Мария пӗлтернӗ тӑрӑх, Александр арҫын пурнӑҫламалли виҫӗ тӗп тӗллеве виҫӗ ҫулта пурнӑҫланӑ: тӗрӗк чӗлхисен классификацийӗн йывӑҫне компьютер меслечӗпе хатӗрленӗ, ывӑлӑн ашшӗ пулса тӑнӑ, Мускавран 18 километрта хваттер туянмалӑх укҫа ӗҫлесе илнӗ.

Мария хӑй те ӗҫсӗр ларман. Ача пӑхнипех ҫырлахман вӑл. Виҫӗ ҫул каялла «хенде хох» тата и «Гитлер капут» тенисӗр пуҫне нимӗҫле тек ним пӗлменскер Германири университетра ӗҫлеме ирӗк илмелӗх ӑша хывнӑ, ҫавӑн ҫинчен калакан С1 сертификата тивӗҫнӗ. Сантӑр Савкилта вара акӑлчан чӗлхине ӑша тарӑннӑн илсе те ӗлкӗрнӗ.