Нестер Янкас ячӗллӗ пӗрлӗх 2018 ҫулшӑн литературӑпа ӳнерте тата культура аталанӑвӗнче палӑрнӑ пултаруллӑ ҫынсене Нестер Янкас ячӗллӗ Преми памашкӑн кандидатсем тӑратмашкӑн халӑх умне сӗнӳпе тухать. Кандидат ҫинчен калакан автобиографипе характеристикӑна тата ӑна тӑратакан организацин ыйтса ҫырнине Преми паракан комиссине 2019 ҫулхи нарӑсӑн 20-мӗшӗччен ҫитермелле.
Нестер Янкас ячӗпе хисепленекен преми тӗллевӗ ҫакӑн пек: чӑваш культурипе искусствине, литературипе чӗлхине аталантарас, культурӑпа истори палӑкӗсене упрас, халӑхсен туслӑхне ҫирӗплетес, ӳссе ҫитӗнекен ӑрӑва тӗрӗс-тӗкел воспитани парас, уйрӑм ҫынсен пултарулӑхне аталантарас, наци культурин ҫитӗнӗвӗсене халӑх хушшинче сарас енӗпе тунӑ ӗҫсемшӗн хавхалантарасси.
Премие чӑваш культурине, литературипе искусствине малалла аталантарас ӗҫре уйрӑмах палӑрнӑшӑн, республикӑмӑрти тата районти ял ҫыннисен тӗрлӗ социаллӑ сийӗн культура аталанӑвӗнчи халӑх пултарулӑхӗн хастарлӑхне ӳстернӗшӗн параҫҫӗ.
Премие уйрӑм пултаруллӑ ҫынсене, пултарулӑх коллективӗсене, шкулсемпе ача сачӗсене, патшалӑх предприятийӗсемпе учрежденийӗсене, коммерциллӗ фирмӑсене тата ӗҫ коллективӗсене пама пултараҫҫӗ.
Ҫитес кӗҫнерникун, кӑрлачӑн 10-мӗшӗнче, Чӑваш Республикин наци вулавӑшӗнче Чӑваш ваттисен тӗп канашӗн черетлӗ ларӑвӗ иртӗ. Пуҫламӑшӗ 15 сехетре.
Ваттисем пӑхса тухакан ыйтусем хушшинче хӑйсен йышне ҫӗнетесси, 2019 ҫулхи плана ҫирӗплетесси пулӗ. Унсӑр пуҫне пухӑннисем умӗнче Олег Цыпленков паллӑ ҫынсен палӑкӗсене лартасси, асӑну хӑмисене уҫасси тата фильмсем ӳкересси ҫинчен каласа парӗ. А.О.Бойков, Н.М.Адер тата В.Д.Эльмень ваттисен тӗп канашӗ ял-хулари шурсухал-утамансемпе тата халӑх йӗркеленӗвӗсемпе тытакан ҫыхӑнусем ҫинчен сӑмах хускатӗҫ.
Ӗнер, раштавӑн 26-мӗшӗнче, Раҫҫейӗн наукӑсен академийӗн ӗҫченӗсене Чӑваш Ен Элтеперӗ Михаил Игнатьев патшалӑх наградисемпе чысланине эпир пӗлтернӗччӗ. Савӑнӑҫлӑ мероприяти Чӑаш Енӗн РФ Президенчӗ ҫумӗнчи полномочиллӗ представительствинче иртнӗ.
Чӑваш халӑхӗн историйӗпе этнологине тӗпчеме тӳпе хывнӑшӑн Чӑваш Республикин Хисеп грамотипе Раҫҫейӗн наукӑсен академийӗн академикне, асӑннӑ академин Этнологипе антропологи институчӗн ӑслӑлӑх ертӳҫине Валерий Тишкова тата ҫав институтӑн ертсе пыракан ӑслӑлӑх ӗҫченне Александр Коростелева чысланӑ.
«Народы и культуры» (чӑв. Халӑхсем тата культурӑсем) ярӑмпа «Чуваши» монографие кӑларнӑшӑн Этнологипе антропологи институчӗн директорӗн ҫумне Марина Мартыновӑна, тӗп ӑслӑлӑх ӗҫченне Владимир Зорина, ӑслӑ ӑслӑлӑх ӗҫченне Людмила Миссоновӑна чысланӑ.
Раҫҫейӗн наукӑсен акадмийӗн академикӗ Валерий Тишков «Чуваши» монографи пӗчӗк тиражпа тухнине, вӑл хӑвӑрт саланса пӗтнине палӑртнӑ та, Михаил Игнатьев Элтепер кӗнекене хушма тиражпа кӑларма Чӑваш Ен пулӑшма хатӗррине пӗлтернӗ.
Паянпа ыран Чӑваш Ен Элтеперӗ Михаил Игнатьев Мускавра — ӗҫлӗ визитпа.
Паян вӑл «Держава XXI века» (чӑв. XXI ӗмӗрти ҫӗршыв) комплекслӑ наци программин йӗркелӳ комитечӗн ларӑвне хутшӑннӑ. Унта ҫӗршывра экологи телекуравне тата «Знамя Победы 2015–2020» (чӑв. 2015-2020 ҫулсенчи Ҫӗнтерӳ ялавӗ) патриотизм программине аталантарас ыйтусене хускатнӑ.
Паянах Михаил Игнатьев Раҫҫейӗн наукӑсен академийӗн ӑслӑлӑх ӗҫченӗсене чӑваш халӑх историйӗпе этнологийӗпе ҫыхӑннӑ тӗпчевсемшӗн чысланӑ.
Ыран Михаил Игнатьев ыр кӑмӑллӑх тата социаллӑ пӗлтерӗшлӗ организацисене аталантарас ыйтусене сӳтсе явакан РФ Патшалӑх Канашӗн ларӑвне хутшӑнӗ. Унсӑр пуҫне вӑл ӗҫлӗ тӗрлӗ тӗлпулу ирттреме палӑртса хунӑ.
«Ёлкӑра чӑваш тумӗллӗ ачасене пуҫласа куртӑм. Шучӗпе ҫавӑ пӗртте тӗлӗнтермелле мар. Анчах Бэтмен, Эрешмен-ҫын тата ыттисен сӑнарӗсене курма хӑнӑхрӑмӑр та, пирӗншӗн тӗлӗнтермӗш евӗр туйӑнаҫҫӗ», – тесе ҫырнӑ «Август» фирмӑн Вӑрнарти филиалӗн пресс-ҫыруҫи Людмила Иванова Фейсбукра.
Раштав уйӑхӗн 23-мӗшӗнче Вӑрнарти хутӑш препаратсен савучӗ ыр кӑмӑллӑх ёлки ирттернӗ. Унта Йӗпреҫ тата Вӑрнар районӗсенчи нумай ачаллӑ тата сахал тупӑшлӑ ҫемьесенчи ачасене пухнӑ. Ун пеккине предприяти вунӑ ҫул ытла ӗнтӗ йӗркелет. Кӑҫалхине икӗ ача чӑвашла тумланса пынӑ. Иккӗшӗ те вӗсем — Йӗпреҫ районӗнчен. Пӗри — Хурамалтан, тепри — Пучинкерен. Пучинкери ҫиччӗмӗш класс ачи Александр хӑйӗн амӑшӗ, Раиса Алексеева, тӗрленӗ кӗпене тӑхӑннӑ. Ҫак йӗркесен авторне Раисӑпа телефонпа калаҫма май килчӗ. Вӑл ҫемьери тепӗр виҫӗ ачи валли те ҫавӑн пек тум ӑсталаса панине пӗлтерчӗ.
Раштавӑн 22-мӗшӗнче Шупашкарти 33-мӗш шкулта «тӗлӗнмелле вӑйлӑ пуҫару» кӑтартнӑ. Ҫакнӑ «Хавал» чӑвашсен пуҫару ушкӑнӗ пӗлтернӗ.
Хӗл Мучи те, Юр пике те чӑвашла калаҫнӑ, ачасем вара юрланӑ, ташларӗҫ, сӑвӑ каланӑ.
Ҫакна Ирина Диарова йӗркеленӗ. «Хавал» пӗлтернӗ тӑрӑх, «паллах, пӗччен мар», пулӑшаканӗсем те пулнӑ: шкул директорӗ, шкулти вулавӑш ертӳҫи, Хӗл Мучи пулнӑ Александр Марсович Степанов, ытти ҫын та.
Ирина Диарова чӑваш чӗлхине суйланӑ ашшӗ-амӑшне чӑвашла уяв иртересси пирки пӗлтернӗ. Хӑшӗ-пӗри кӑсӑкланман, теприсе хутшӑнма кӑмӑл туман, виҫҫӗмӗшӗсе илтмен. Кӑмӑл тунисем, пӗр 50 ҫын, уява ачасене хутшӑнтарас тенӗ. Хӑйсем курма пухӑннӑ. «Хавал» ушкӑн Ирина Диарова пуҫарӑвне ырланӑ май ытти шкулта та уяча ҫапла чӑвашла ирттерме пулать тесе палӑртнӑ.
Раштав уйӑхӗн 24-мӗшӗнче Иосиф Дмитриев-Трер режиссера асӑнма палӑртнӑ. Вӑл, аса илтерер, чӳк уйӑхӗн 19-мӗшӗнче йывӑр чире пула вилчӗ. Асӑну каҫӗ Чӑваш патшалӑх ҫамрӑксен театрӗнче 18 сехетре пуҫланӗ. Кун пирки Николай Семенов режиссер «Контактра» пӗлтернӗ.
Иосиф Дмитриевӑн пултарулӑхӗ пирки Борис Чиндыков драматург тата ҫыравҫӑ «Хыпар» издательство ҫурчӗн «Тӑван Атӑл» журналӗн вулаканӗсене ҫак уйӑхри номерте пӗлтернӗ тӑрӑх, «ГИТИС пӗтернӗ пултаруллӑ ҫамрӑк режиссер валли академи драма театрӗнче вырӑн тупӑнмасть — вара вӑл самай вӑхӑт хушши Ача-пӑчапа ҫамрӑксен театрӗнче ӗҫлет, кунта Ф. Павловӑн «Ялта», Н. Терентьевӑн «Хӗрӗме калам — кинӗм илт», А. Чеховӑн «Чарлан» пьесисене хӑйӗнле, чӑваш сцени ҫинчен халиччен курма хӑнӑхманла лартать. 1980-мӗш ҫулсен варринелле вӑл театрта ӗҫленипе пӗрлех Шупашкарти музыка училищинче вӗрентме пуҫлать, сцена ҫинчи калаҫу, хускану вӑрттӑнлӑхӗсемпе пӗрлех чӑвашла пӗлмен ҫамрӑксене чӑваш чӗлхине вӗрентет. Ҫав вӑхӑталлах Чӑвашрадиопа ирсерен чӑвашла пӗлменнисем валли чӑваш чӗлхи урокӗсем йӗркелесе ертсе пырать, «Молодой коммунист» хаҫатра та унӑн чӑваш чӗлхи урокӗсем пичетленсе пыраҫҫӗ~~».
Ӗнер, раштав уйӑхӗн 21-мӗшӗнче, Чӑваш Енӗн наци вулавӑшӗнче чӑваш чӗлхин черетлӗ урокӗ иртнӗ. Кун пирки асӑннӑ культура учрежденийӗн ӗҫченӗ Ольга Тимофеева Фейсбукра пӗлтернӗ.
Эпир пӗлнӗ тӑрӑх, заняти 18 сехетре пуҫланнӑ.
Чӑваш чӗлхи урокне Артём Федоринчик лингвист ирттернӗ. Чӑваш чӗлхи вӗренес текенсемпе ӳркенменскер тӳлевсӗрех ӗҫленӗ.
Чӑваш чӗлхи урокӗ унччен те иртнӗ. Малтанхине Чӑваш наци конгресӗн ҫуртӗнче пухӑннӑ. Сӑнӳкерчӗкре — шӑпах ҫав самант сӑнарланнӑ.
Артём Федоринчик — Кейӳрен (Киевран). Вӑл шухӑшланӑ тӑрӑх, чӗлхене хисеплесси унпа массӑллӑ хатӗрӗсем усӑ курнинчен килет. Шкул учебникӗсем ҫеҫ чӑвашла пулсан ачасен те вӑл чӗлхене вӗренес килмӗ тесе каланӑ вӑл титул чӗлхин ят-сумӗ шухӑшланӑ май темиҫе ҫул каялла.
Питӗрти Наци литературисен вулавӑшӗнче (вӑл асӑннӑ хулари Пахча урамӗнчи 33-мӗш ҫуртра вырнаҫнӑ) «Чӑваш литературин каҫӗ» иртӗ. Вӑл 18 сехетре пуҫланмалла. Мероприятие Иван Яковлев ҫуралнӑранпа 170 ҫул ҫитнине халалланӑ.
Уяв программи Диана Гаврилова ҫыравҫӑн «Ты лучше всех» (чӑв. Эсӗ пуринчен те лайӑххи) ҫӗнӗ кӗнекине хӑтланипе пуҫланӗ. Дина Гаврилова пирки Чӑваш халӑх сайчӗ унччен те ҫырнӑччӗ. Аса илтерер, вӑл Эстонире пурӑнать. Хӑй Пушкӑрт ҫӗрӗнче ҫуралнӑ чӑваш. Унӑн кӗнекисенче тӗп вырӑнта — асран кайми, чуна ӑшӑтса тӑракан ачалӑх, йӑх-тымар ҫыхӑнӑвӗ.
Питӗрти чӑваш шур сухалӗсенчен пӗри, Виталий Золотов, та унта хутшӑнмалла. Литература каҫне хатӗрленсе чӑваш кӗнекисен куравӗ те йӗркелӗҫ.
Сайт ҫинче чылайранпа регистрациленни, анчах та пӗр пулӑма тавҫӑрса ҫитерейместӗп. Кунта чӑнласа чӑваш чӗлхи никама та кӑсӑклантармасть пулмалла. Пурте хӑйсем тенӗ пек чӑваш чӗлхи ӑҫтан пулса кайнине шутласа кӑларас тесе мӗкӗрленеҫҫӗ. Авалхи вӑхӑтра каланӑ: иртнине пӑхатӑн - карттусна сыр, малалла пӑхатӑн - ҫанусене тавӑр.
Анчах та ҫанӑ тавӑрма темӗн никамӑн та кӑмӑл палӑрмасть, иртнине пӑхнӑ чухне вара ҫанӑсене ҫеҫ мар, шӑлавар пӗҫҫисене те те тавӑрса хурса чаваланаҫҫӗ. Хӑҫан та пулсан эпир иртнине хисеплеме вӗренсе ҫитейӗпӗр-ши е ҫав-ҫавах сысна евӗр чаваланӑпӑр-ши? Хуть мӗнле чавалансан та иртнинчи паянхи пурнӑҫа лайӑхлатса яраймасть, енчен те эсир ун йышши шутлатӑр. Пурӑнатпӑр паян, виҫмине иртнӗ, ыранхи ҫитмен. Кунта ниепле те улшӑну кӗртме ҫук.
Тата вулакансем те йышлах мар, сайт ҫине вара чылай ҫын ҫырӑннӑ пек курӑнать, е тата шучӗшӗн ҫеҫ ҫырӑннӑ-ши, "мёртвые души" евӗр?
+13.3 °C