 Нумай пулмасть «Питӗр чӑвашӗсем» хаҫатӑн ҫӗнӗ кӑларӑмӗ тухрӗ. 2009 ҫулхи ҫӗртме уйӑхӗн номерӗнче мӗн кӑсӑкли пур-ха? Хаҫатӑн тӗп теми — ҫамрӑксен уйӑхӗ тата ҫӗртмен 27-мӗшӗнче палӑртнӑ ҫамрӑксен кунӗ. Ку кӑларӑмра эсир ҫамрӑксен пурнӑҫӗпе, тин ҫеҫ аслӑ шкул пӗтернӑ ҫамрӑксем пирки вуласа пӗлме пултаратӑр. Хаҫат ҫавӑн пекех авалхи чӑваш ячӗсен ыйтӑвне те кӑларса тӑрнатать — эсир ку тӗлӗшпе Салампи Хусанкай, шкулта веренекен Илемпи Филимонова, Нарспи Орешкина студентка шухӑшӗсемпе паллашма пултаратӑр. Анна Васильева сассине хит-парадсенче илтсе-и? Хаҫатра вара ун сӑнӗпе те паллашма пулать — Сетнер Никишкин ҫак хӳхӗм хӗре «ПЧ» хаҫата хӑнана илсе килнӗ. Ҫавӑн пекех Ҫемен Элкер кун-ҫулӗпе, Куҫма Турханӑн «Сӗве Атӑла юхса кӗрет» романӑн черетлӗ пайӗпе паллашма май пур. Ӗмӗр каялла чӑвашсем куҫ пӑсӑласран епле сыхланнӑ? Хуравне, паллах, ҫак хаҫатра тупма пулать.
Хаҫата кунтан уҫласа илме пулать: PC09.07.13.zip (1,1 Mb) |
 Утӑ уйӑхӗн 12-мӗшӗпе 19-мӗшӗ хушшинче Етӗрне районӗнчи Пушкӑрт ялӗнче чӗлхе экспедицийӗ пулчӗ. Ӑна йӗркелекенсем — Раҫҫей ӑслӑлӑх академийӗн чӗлхе пӗлӗвӗ институчӗн Уралпа алтай чӗлхисен уйрӑмӗ тата халӑхсемпе чӗлхесен хутшӑнӑвӗн ӑслӑлӑхпа тӗпчев центрӗ. Чӑваш Енрен ҫак ӑслӑлӑх ҫулҫӳревне Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институчӗн чӗлхе пӗлӗвӗн пайӗ хутшӑнчӗ. Ӑсчахсем тӗпчесе пӗлнӗ тӑрӑх, ҫак тӑрӑхри калаҫу чӑваш чӗлхин авалхи уйрӑмлӑхӗсене упраса хӑварнӑ. Чи малтан вӗсене Николай Иванович Ашмарин асӑрханӑ — «Говоры Козьмодемьянского уезда» (1898 ҫ.) статьяра тӗплӗн пӗлтернӗ. Экспедицине А.В. Дыбо (профессор, филологи ӑслӑлӑхӗсен докторӗ), О.А. Мудрак (профессор, филологи ӑслӑлӑхӗсен докторӗ), И.В. Самарина (ӑслӑлӑх ӗҫченӗ), А.А. Сосаева (ӑслӑлӑх ӗҫченӗ), А.В. Кузнецов (филологи ӑслӑлӑхӗсен кандилачӗ) килнӗ. Пухнӑ материала пуҫтарса вӗсем ушкӑнпа монографи кӑларма шутлаҫҫӗ. Ӑслӑлӑх ҫулҫӳревне килнисем Етӗрне районӗн пуҫлӑхӗсене, Пушкӑрт ял тӑрӑхӗн пуҫлӑхне, шкул тата вулавӑш ӗҫченӗсене, ҫаван пекех ӑслӑхӑл ӗҫне тума пулӑшнӑшӑн пысӑк тав сӑмахӗ калаҫҫӗ. |
 Пирӗн сайтра вырнаҫнӑ электронлӑ вулавӑшри хайлавсен шучӗ пин ҫурӑран иртрӗ! Электронлӑ вулавӑш пӗлтӗр ҫурла уйӑхӗн пуҫламӑшӗнче уҫӑлчӗ. Паллах, чӑвашла хайлавсем пирӗн сайтра унччен те вырнаҫнӑччӗ. Шел те, вики технологийӗпе меллӗ электронлӑ вулавӑша йӗркелеме май ҫукки курӑнчӗ — ҫаванпа та ятарлӑ сайт тума тиврӗ. Движокне те ятарлине хатӗрлемелле пулчӗ — хатӗррисем ытла та кӑткӑс, тата чӑваш литературин уйрӑмлӑхӗсене палӑртмаҫҫӗ. Ҫапла май пирӗн сайтра электронлӑ вулавӑш ҫуралчӗ те. Унтанпа ҫулталӑк та иртрӗ темелле. Ӗҫне нумай тунӑ, тата нумайрах тумалла. Ҫулталӑк хушшинче вулавӑш, каларӑм ӗнтӗ, 1 500 ытла хайлавпа пуянланчӗ. Калас пулать — вӗсенчен пин патнелле — сӑвӑсем. Ҫавах та ытти тӗрлӗ жанрсем те пур: калав (200-е яхӑн), юрӑ (70 патнелле, ытларах авалхи юрӑҫсем хайланисем), юмах (60 ытла, кунта ачасен пултарулӑхӗ анлӑ), кулӑшла калав (шучӗ 40-рен иртет), шӳтлӗ сӑвӑ, поэма (15 хайлав). Ҫав шутрах электронлӑ вулавӑшра 4 повесть, 4 баллада, 4 сӑвӑллӑ юмах, 1 историллӗ роман (тата иккӗшне кӗртме пуҫланӑ), 1 роман (Хветӗр Уярӑн «Танати», чӗрӗкне кӗртнӗ), 1 сӑвӑллӑ роман, 1 трагеди пур. |
 Ҫак кунсенче Лениногорск хулинчен ырӑ хыпар ҫитрӗ: пирӗн кулленхи автор Валери Туктар ҫӗнӗ кӗнеке кӑларнӑ. 80 страницӑллӑ кӑларӑм «Пӳлер кӗввисем» ятлӑ. Ҫӗнӗ кӗнекере автор тӗпрен илсен чӑвашлӑх ыйтӑвӗсене хускатать. Чӑн чӑваш чунӗ сисӗнет сӑвӑсенче. Тӑван ҫӗршыв, тавралӑх, Тутарстанри ял-хуласем сӑвӑҫшӑн темрен хаклӑ пулни сӑвӑсен ятӗнченех курӑнать: «Пӳлер, Пӳлерӗм», «Саврӑш, Саврӑш», «Эх, Сӗнчелӗм, асамлӑ та селӗм», «Лениногорск», «Пӑлхар» тата ытти те. Кӗнекене Шупашкарти «Ҫӗнӗ Вӑхӑт» типографире пичетленӗ. «Пӳлер кӗввисем» — Аксу районӗнче ҫуралса ӳснӗ, халь Лениногорск хулинче пурӑнакан авторӑмӑрӑн черетлӗ ҫитӗнӗвӗ. Валерий Александровича ҫӗнӗ кӗнеке кӑларнӑ тата Раҫҫей Писательсен союзне кӗнӗ ятпа чӗререн саламлатпӑр. Малашне те кӗнеке хыҫҫӑн кӗнеке кӑларма вӑй-хӑват сунатпӑр.
|
 Ыран, утӑ уйӑхӗн 18-мӗшӗнче, Сӗнтӑрвӑрри районӗнчи Октябрьски ялне никӗсленӗренпе 150 ҫул ҫитнине палӑртӗҫ. Маларах ку ял Ҫӗн Тукай, тата Ӗсмел ятсемпе те паллӑ пулнӑ. 1939 ҫулхи пуш уйӑхӗн 17-мӗшӗнче ӑна рйон центрӗ туса хунӑ, ҫӗнӗ ят панӑ. Уява Чӑваш Енри хӑнасем ҫеҫ мар, ун тулашӗнчен те пухӑнӗҫ — ялтан чаплӑ ҫын чылай тухнӑ! Чӑваш сӑвӑҫи Канаш Альберт Георгиевич та ҫав ялтанах. Уява савӑнӑҫлӑ ирттерме Сӗнтӗрвӑрринчен «Шуҫӑм» ВИА, «Вы+Мы» ҫамрӑксен студийӗ, ПКУ, тата «Мариинский» халӑх театрӗ килӗ.
|
 Ҫапла, юлашки вӑхӑтра ҫак сӑнсен галерейи самай паянланчӗ! Тин кӑна пулнӑ чунҫӳревренех 2 пине яхӑн сӑнӳкерчӗк килчӗ. Унсӑр пуҫне нумай пулмасть Мирон Толи унта 1951 ҫулта тухнӑ вырӑсла-чӑвашла словаре вырнаҫтарнӑччӗ. Ҫӗртме уйӑхӗн вӗҫӗнче сӑн галерейи Шупашкар районӗнчи ял сӑнӗсемпе тулчӗ: Карачура, Йӑршу, Атайкасси, Янту, Явӑш, Качакасси, Яранкасси, Кивпулӑх. Ҫак сайтӑн тӗп тивӗҫӗ — чӑваш культурипе паллаштарасси. Культура шутне ял сӑнӗсем те кӗреҫҫӗ. Сӑнаса пӑхӑр-ха тӗрлӗ тӑрӑхри ялсене. Пӗрисем пуян, теприсем — чухӑн. Ҫавна кӑатртма йӗркеленӗ те ӗнтӗ ҫак галерейӑна. КУнта ытларах пайӗпе ӗнтӗ Чӑваш Енӗн тури ялӗсене кӑтартнӑ: Шупашкар районӗ (68 ял), Красноармейски районӗ (34 ял), Ҫӗрпӳ районӗ (23 ял), Муркаш районӗ (17 ял), Сӗнтӗрвӑрри районӗ (16 ял). Ҫитес вӑхӑтра Ҫӗрпӳпе Сӗнтервӑрри ялӗсемпе пуянланмалла — кӑҫал ирттернӗ Октябрьски-Ҫӗрпӳ ҫулҫӳревре тунӑ сӑнсем кӗрӗҫ. |
 Утӑ уйӑхӗн 5-11-мӗшӗсенче «Сувар» ятлӑ ҫамрӑксен пӗрлешӗвӗ ҫулҫӳреве тухрӗ. Чунҫӳреве (поломничествӑна) пурӗ 33 ҫын тухрӗ — вӗсен шутӗнче О. Цыпленков (чунҫӳрев ертӳҫи), «Шуҫӑм» ансамбль, ҫыравҫӑсем (С. Асамат, Лидия Сарине), Вера Никонорова эстрада ҫӑлтӑрӗ, чӑваш чӗлхи вӗрентӳҫисем, ҫамрӑксем пулчӗҫ. Chuvash.Org сайтӑн тӗп администраторӗ те вӗсемпе пӗрле кайса килчӗ. Чунҫӳрев утӑн 5-мӗшӗнче пуҫланчӗ. Чи малтан ҫула тухнӑскерсем Ҫеҫпӗл Мишшин ҫуралнӑ ялне кӗрсе тухрӗҫ — паллӑ сӑвӑҫ ҫуралнӑранпа кӑҫал 110 ҫул ҫитнӗ! Кайран Митта Ваҫлейӗн, Геннадий Айхи вилтӑприйӗсем ҫине ҫитсе вӗсене асӑнчӗҫ, Тикеш хулашпа паллашрӗҫ. Пӗрремӗш кун Кӑнна Кушкинче вӗҫленчӗ — Иван Яковлев ҫуралнӑ ялӗнче музейпе паллашрӗҫ, ҫула тухнӑ артистсем концерт кӑтартрӗҫ, Шупашкарти Ҫеҫпӗл Мишши музейӗн заведущийӗ Антонина Андреева кӑвар чӗреллӗ поэтӑн кун-ҫулӗпе, унӑн сӑввисемпе паллаштарчӗ. Иккӗмӗш кунне чунҫӳревҫӗсем Чӗмпӗр урлӑ Самар облаҫӗнчи Ухинкел ялне кайрӗҫ. Шел те, ку кун Чӗмпӗрти чӑваш шкулӗнче музей ӗҫлеменнине пула Чӗмпӗрте чарӑнса тӑрасси пулмарӗ. |
|
Утӑ уйӑхӗн 4-мӗшӗнче Чӑваш филологийӗпе культура факультетӗнче 434-мӗш аудиторире пултарулӑх конкурсӗ пулать. Ӑмӑртӑва театр ӗҫӗпе специализациленес текенсем, эстрада юррине, хореографине алла илес текенсем хутшӑнӗҫ. Абитуриентсен пултарулӑх конкурсӗнче сӑвӑ е юптару каламалла пулӗ, юрӑ юрласа памалла пулӗ. Хӑшӗ-пӗри тен, ташласа та кӑтратӗ, е пӗр-пӗр ситуацине выляса кӑтартӗ. Пултарулӑх конкурсӗнче пысӑк балл пуҫтарнӑ абитуриентсен вӗренме кӗнӗ чухне ҫӑмӑллӑхсем пулӗҫ, ҫаванпа та вӗсем савӑнсах хутшӑнӗҫ пулӗ. Абитуриентсене сумлӑ жюри членӗсем хаклӗҫ: Чӑваш академии драма театрӗн режиссӗрӗ — И.И. Иванов, культурӑн тава тивӗҫлӗ ӗҫченӗ — З.К. Яковлева, культурӑн тава тивӗҫлӗ ӗҫченӗ — В.А. Милютин.
|
|
Ҫӗртмен 26-мӗшӗнче Ҫӗрпӳ районӗнчи Молодежный посёлокӗн стадионӗнче Ҫамрӑксен кунне халаланӑ футбол ӑмӑртӑвӗ иртрӗ. Турнира Михайловка, Тутар Кӑнаш ялӗнчи тата Молодежный посёлокӗн ачисем хутшӑнчӗҫ. Ачасем мечӗке хӑвалани хыҫҫӑн пӑхма ҫывӑхри ял ҫыннисем те нумайӑн пӑхӑнчӗҫ. Пӗрремӗш вырӑна Тутар Кӑнаш ачисем тухрӗҫ. Ку вырӑна лекмешкӗн вӗсен самай тӑрӑшма тиврӗ. Иккӗмӗш вырӑн Михайловка ачисене лекрӗ, виҫҫӗмӗшӗ — Молодежный посёлокрисене. Кашни ушкӑна хисеп хучӗпе укҫаллӑ парне лекрӗ.
|
|
Ҫӗрпӳ хулинче ҫулсерен утӑ уйӑхӗн пӗрремӗш кану кунӗсенче ярмӑркка ирттереҫҫӗ — хулана республикӑран кӑна мар, Раҫҫейӗн ытти тӑрӑхӗсенчен те хӑнасем пухӑнаҫҫӗ. Кӑҫал та ку йӑлана пӑрахӑҫласшӑн мар. Хӑнасем умӗнче намӑс курас мар тесе хула администрацийӗ ку мероприятине малтанах хатӗрленет — халӑх кашни кун тенӗ пекех субботниксене тухать, хулан урамӗсене илем кӳртет. Хула урамӗсем те чылай тасалчӗҫ. ООО «Воддорстрой» ӗҫченӗсем те юлмаҫҫӗ — Никитинпа Совет урамӗсенче асфальт ҫулне юсаса тухрӗҫ. Ярмаркка лапамӗнче те ӗҫ самай пулчӗ — курӑка ҫӑлса тухрӗҫ, тӗп сцена патне каякан ҫула тикӗслетрӗҫ. Тунтикун вара электричество ҫитерме тата тӗп хапхана вырнаҫтарма палӑртнӑ. Мӗнех, утӑ уйӑхӗн 2-мӗшӗпе 5-мӗшӗ хушшинче пире чӑнах та чаплӑ уяв кӗтет пулас! Ярмӑрккана килсе курма ан манӑр! Ҫӗрпӳне ҫитме сире 103 автобус кирлӗ, маршруткисем те нумай ҫӳреҫҫӗ.
Хыпар ҫӑлкуҫӗ: Ҫӗрпӳ районӗ |
-6.7 °C