Ӗнер, ҫурлан 28-мӗшӗнче, 11:14 сехетре М-7 «Мускав-Ӗпхӳ» ҫулӗ ҫинче, Ҫӗрпӳ районӗнчи Йӗкӗрвар ялӗ ҫывӑхӗнче хӑрушӑ ҫул-йӗр инкеке сиксе тухнӑ. Икӗ ҫӑмӑл урапа — вӗсенчен пӗри ҫул-йӗр хушсӑрлӑхне упраса пыракан патшалӑх инспекцийӗн ӗҫ урапи — пӗр-пӗринпе хытах ҫапӑннӑ.

Тухнӑ пӑтӑрмах ҫул-йӗр хурал службин икӗ ӗҫченӗн тата «Жигули» маркӑллӑ урапан рулӗ умӗнче ларакан арҫын пурнӑҫне татнӑ. Республикӑри СКР йӗрлев управленийӗнче палӑртнӑ тӑрӑх паянхи кун тухнӑ инкекӗн сӑлтавӗсене тӗпчеҫҫӗ, йӗрлев умӗнхи тӗрӗслеве ирттереҫҫӗ. Унсӑр пуҫне йӗрлев ӗҫченӗсем пӑтӑрмах тухнӑ вырӑна тӗплӗн тишкереҫҫӗ, медицина экспертизине ирттермӗ палӑртнӑ.

Виҫӗ ҫул хушшинче республикӑра 100 фельдшерпа акушер пункчӗ хута яма палӑртнӑ. Етӗрне районӗнче кӑна модульлӗ 7 фельдшерпа акушер пункчӗ тумалла. Вӗсенчен пӗри Уйкас Асламас ялӗнче пулать. Ҫак кунсенче ӑна савӑнӑҫлӑ лару-тӑрура уҫнӑ.

Тухтӑр ҫуртне хӑпартма пурӗ 1 миллион та 700 пин тенкӗ тухса кайнӑ. Тӑкакӑн пысӑк пайне республика хӑй ҫине илнӗ, инженери сечӗсене тума муниципалитет уйӑрнӑ.

ФАПа уҫма Чӑваш Ен Пуҫлӑхӗ Михаил Игнатьев хутшӑннӑ, тухтӑр ҫуртне хакланӑ. Фельдшерпа акушер пункчӗ икӗ ялти 350 ҫынна пӑхса тӑрӗ. Чирлисене участокри врач кӑна мар, ансӑр специалистсем те йышӑнӗҫ.

Нумай хваттерлӗ ҫуртсенче пурӑнакансем ҫурта тӗплӗн юсама ӳлӗмрен хӑйсен хыснинчен тӳлеме пуҫласси пирки чылайӑшӗ пӗлет-тӗр. Ун пек саккун ҫӗршывӗпех вӑйра пулӗ. Ӑна Чӑвашра та нумаях пулмасть йышӑннӑччӗ.

Ҫак кунсенче Раҫҫейӗн Регионсен аталанӑвӗн министерстви ҫынсен хӑш-пӗр категорине ҫӑмӑллӑх парасси пирки саккун проекчӗ хатӗрленӗ. Нумай хваттерлӗ ҫурта тӗплӗн юсассин тӳлевӗпе ҫур хак таран ҫӑмӑллӑх пама сӗнет. Ҫак йыша ведомство Чернобыльти инкеке сирме тата ытти ҫавӑн йышши инкеке пӗтерме хутшӑннисене кӗртнӗ. Кунсӑр пуҫне «ветерансемпе сусӑрсенчен хӑшӗ-пӗрисене» тесе ӑнлантарнӑ саккун проекчӗ пирки.

Ҫӑмӑллӑха Раҫҫей хысни шучӗпе саплаштарма шухӑшлаҫҫӗ иккен.

Сайтри ӳкерчӗксенчен пӗри

Чӑваш тӗнчи тетелӗнче тепӗр ҫӗнӗ сайт йӗркеленнӗ иккен — ятне те ӑна «Телей» панӑ.

Teley.webnode.ru адреспа вырнаҫнӑ сайтра тӗрлӗ ӳкерчӗксем вырнаҫнӑ. Ахальлисем мар паллах — чӑваш сӑмахӗсемпе илемлетнисем. Сайтӑн пуҫламӑш страницинче пӗлтернӗ тӑрӑх эсир унта хӑвсамӑра килӗшекен ӳкерчӗксем тупма пултаратӑр, вӗсене халӑх тетелӗнче юлташӑрсене ярса пама май пур. Темисем те сайтра анлӑ: юрату, ваттисен сӑмахӗсем, саламсем, сӑвӑ йӗркисем. Сайт ҫӗнелсе тӑни те савӑнтарать. Ак ҫак кунсенче кӑна ҫӗнӗ пайсем йӗркеленчӗҫ: тумсем, юрӑсем, анимацисем, флеш-открыткӑсем.

Ҫитес кунсенче ҫак сайт пӗлӳ кунӗпе саламлакан ӳкерчӗксемпе пуянланасса шанас килет — «уяв» пайра курӑнмарӗҫ-ха. Йӗркелекене те ӑнӑҫу сунатпӑр — чӑвашла сайтсен йышӗ ӳссе пыни пур чӑваша та савӑнтармалли хыпар.

«Тӗрлӗ усал-тӗсӗлтен хӑрамалла мар, этемрен хӑрамалла», — текен каларӑш халӑхра ҫӳрет пулин те, ҫапах ҫын усал тӑвассинчен кӑна хӑраса тӑмала мар, килти выльӑхран та асӑрхануллӑ пулмалла. Ҫакна вара Ҫӗмӗрлере пулса иртнӗ пӑтӑрмах ҫирӗплетнӗ.

Паян, ҫурлан 27-мӗшӗнче ирхи 5:40 сехетсенче Ҫӗмӗрле хулинче пӗр хӗрарӑма качака тапӑннӑ пулнӑ. Ҫав вӑхтра вӑй-хал культурин тата сывлӑх ҫирӗплетӗвӗн комплексӗ ҫумӗпе хурал урапи иртсе пынӑ. Полицейскисем пулӑшу ыйтакан хӗрарӑма — выльӑхран тарса вӑл сак ҫинех хӑпарса тӑнӑ иккен — пулашма васканӑ.

Полици ӗҫченӗсем качакана хӑвалама тыпратнӑ, анчах лешӗ усалскер лекнӗ пулать — мӑйракипе енчен енне сулса йӗрке хуралҫисене хӑмсарнӑ. Малалли инкекрен хӑтӑлас тесе ҫул-йӗр хурал службин инспекторӗ табель пӑшалӗнчен виҫӗ хутчен пенӗ — качакана кӑшт кӑна амантнӑ пулать.

Ку лару-тӑрура хӗрарӑм самай хӑранӑ иккен, юн пусӑмӗ хӑпарса кайнӑран полици ӗҫченӗсем ӑна валли тухтӑрсене чӗннӗ.

Усал качака камӑн пулнине каярахпа тӗпчесе пӗлнӗ иккен. Килти выльӑха хула ҫынни Ҫӗмӗрлене гастрольпа килнӗ зоолунопарка яланлӑха панӑ.

Малалла...

Пӗрисем сиплӗ курӑксем ӳтересшӗн ҫӳреҫҫӗ, теприсем вара хыт хура ӳснипех ҫырлахаҫҫӗ. Ҫырлахаканнисем вара Ҫӗнӗ Шупашкар хулин администрацийӗн тӳрӗ-шарисем. Хыт хура курӑкӗн ытамне лекнӗ хула ҫыннисем администрацийӗ ӳсекен амакран хӑтӑлтарма пӗрре мар тархасласа ыйтнӑ, «Грани» хаҫат та ҫак ыйтӑва утӑн 13-мӗшӗнчи 73-vӗi номерте ҫутатса панӑ.

Анчах та ыйтни кӑлӑха пулнӑ. Халӑхӑн ӳпкевyt хаҫатра пичетленӗрен вара хыт хура ӳссе, амаланса тӑршiӗпе ҫынна хуса ҫитнӗ пулас. Ку ҫеҫ те мар, хула центрӗнчен килсене таврӑнакансен асфальт хӑминчен йӗркеленнӗ такӑр мар ҫул тӑрӑх утмалла. Каҫхи вӑхӑтра сукмак тӑрӑх утма питӗ хӗн, мӗншӗн тесен ҫутӑ юписем тахҫанах электричество хунарӗсемсӗр тӑрса юлнӑ.

Хӗвел урамӗнчи 5-мӗш ҫуртра пурӑнакансем каласа панӑ тӑрӑх юрӑхсӑрланнӑ сукмах тӑрӑх кунсерен ҫӗршӗр ҫын иртет. Ҫавӑнпа та тӳрӗ-шара хула халӑхӗн ӳпкевне шута хуманни кулянтарать. «Тен, муниципаллӑ влаҫсем Атӑлҫи федраллӑ округӗ шайӗнчи чи ҫӳллӗ хыт хурана ӳтерессипе рекорд лартасшӑн ҫунаҫҫӗ?» — ыйту лартать «Грани» хаҫат корреспонденчӗ. Сӑлтавӗ ҫакӑнта пулсан вара хула влаҫне ӑнланма пулӗччӗ, халӗ вара вӗсен тыткалӑшне «явапсӑрлӑх» сӑмахпа ҫеҫ ӑнлантарма пулать.

Малалла...

Ҫапла... Сӑмахӗ вара «хастар» тракторист ҫинчен пырать. Тӑрушӑллӑ пулнипе хайхи ӗҫе урӑла ҫеҫ мар, ӳсӗрле те пуҫарӑннӑ. Ҫӑмӑл шухӑшлӑ пулни вара тракториста пӑтӑрмах патне илсе ҫитернӗ.

Инкеке ӗнер, ҫурлан 26-мӗшӗнче Красноармейски районӗнчи Кушкӑ ялӗ ҫывӑхӗнче уйра сиксе тухнӑ. Хӗренкеленӗ пулнӑ пулин те 43 ҫулхи тракторист ӗҫе ҫаплипех пуҫарӑннӑ. Ҫапла майпа «Беларусь-892» ҫырма хӗрринче ҫаврӑнса ӳкнӗ те.

Тура шӗкӗр, водителӗ чӗрех юлнӑ. Ҫул-йӗр хӑрушсӑрлӑхне упраса тӑракан патшалӑх испекцийӗнче пӗлтернӗ тӑрӑх сусӑрланнӑ тракториста районти центр пульницинчи хирурги пайне леҫнӗ.

«Улӑп» чӑваш халӑх эпосне кӑҫал турккӑ чӗлхипе кун ҫути кӑтартнӑ. Ҫурлан 29-мӗшӗнче Чӑваш Енӗн Наци вулавӑшӗнче унӑн хӑтлавне ирттерме палӑртнӑ.

«Улӑпа» турккӑлла Бюлент Байрам куҫарнӑ. Вӑл — Турцири паллӑ чӗлхеҫӗ тата фольклорист. Унччен маларах вӑл чӑвашла-турккӑлла словарь хатӗрленӗ тата чӑваш юмахӗсене турккӑлла куҫарса пичетленӗ.

Нумаях пулмасть «Улӑп» чӑвашла тата турккӑлла пичетленнӗ. Ӑна кун ҫути кӑтартма Тӗрӗк культурин пӗтӗм тӗнчери организацийӗ пулӑшнӑ.

Юмах-халапра Улӑпа тӑван халӑхӑмӑрӑн хӳтӗлевҫи евӗр кӑтартнӑ. Улӑп пирки калакан халапсенчи сюжетсене Ҫемен Элкер, Николай Шелепи, Геннадий Юмарт тата ытти ҫыравҫӑ усӑ курнӑ. Улӑп пирки ҫырнисене пӗр кӗнекене Хӗветӗр Сюин ҫыравҫӑ пӗрлештернӗ. Улӑп пирки калакан юмах-халапа вӑл 60 ҫул ытла пухнӑ. Эпосӑн тулли пуххине 1996 ҫулта «Улӑп. Чӑваш эпосӗ» ятпа пичетлесе кӑларнӑ. Кӗнекене 40 юрӑ кӗнӗ. «Улӑпа» вырӑсла куҫарса 2009 ҫулта Аристарх Дмитриев кӑларнӑ.

И.Н. Ульянов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх университечӗн профессорӗ В.А. Васильев Хӗвеланӑҫ Ҫӗпӗре тухса кайнӑ чӑвашсем пирки тӗпчесе пӗлнӗ иккен.

Вӑл Тӗмен облаҫӗнчи Нижнетавдински районӗнчи виҫӗ ялти — Пӗчӗк Хуторти, Пысӑк Хуторти тата Канашри — чӑвашсемпе кӑсӑкланнӑ. Ӑна Тӗмен тӑрӑхӗнчи О.Н. Тангаев журналист тата облаҫри чӑвашсен «Тӑван» общество организацийӗн вице-президенчӗ В.П. Тимофеев нумай пулӑшнӑ-мӗн.

Чӑваш Енрен Ҫӗпӗр тӑрӑхне ҫынсем Атӑлҫи тӑрӑхне 1921 ҫулта пырса ҫапнӑ выҫлӑх вӑхӑтӗнче тухса кайнӑ иккен. Унта кайнисенчен ытларахӑшӗ — хальхи Элӗк, Вӑрнар тата Красноармейски районӗн территорийӗнче пурӑннӑ чӑвашсем-мӗн. Йышлӑ куҫса кайнӑ тапхӑр вара ял хуҫалӑхне коллективизациленӗ вӑхӑта лекнӗ. Чӑваш Енри техникумсене тата аслӑ шкулсене пӗтернӗ яш-кӗрӗмпе хӗр-упраҫа унта ӗҫлеме янипе те Ҫӗпӗр тӑрӑхне пирӗн партисем лекнӗ.

Тӑван халӑхӗн культура эткерлӗхне упраса хӑварассишӗн Ҫӗпӗр тӑрӑхӗнчи «Тантӑш» фольклор коллективӗ те нумай ӗҫ туса ирттерет иккен. Ӑна йӗркелесе яни ҫитес ҫулхи ҫу уйӑхӗнче чӗрӗк ӗмӗр ҫитет.

Малалла...

Чӑваш патшалӑх академи драма театрӗн артисчӗсем Шупашкар районӗнчи Ҫӗньял Чурачӑкра ирттернӗ ял уявне хутшӑннӑ. Тепӗр тесен, уяв сӗмӗ кӗртме пулӑшнӑ тесен тӗрӗсрех пулатчӗ-тӗр-ха. Ял халӑхӗ умӗнче вӗсем «Килех килчӗ Тур ҫырни» спектакле лартса панӑ.

Чӑваш драма театрӗн артисчӗсем Ҫӗньял Чурачӑкра пӗрремӗш хут мар иккен-ха. Хӑй вӑхӑтӗнче вӗсем унта «Савнӑ кин» тата «Юратсан юрлас килет» спектакльсемпе савӑнтарнӑ.

Хальхинче кӗтмен-туман ҫӗртен ҫумӑр ҫума тытӑнни те уяв сӗмне пӑсайман. Хамӑр енчен ҫакна та палӑртса хӑварар. Асӑннӑ театрӑн тӗп художникӗ Юрий Матросов асӑннӑ ялта ҫуралса ӳснӗ… Апла тӑк ял ҫыннисене вырӑна ҫитсе спектакльсемпе савӑнтарма май тупса панинче унӑн тӳпи те пурах-тӑр.