Республикӑри чылай вулавӑшӗ евӗрех Муркаш районӗнчи ҫак учрежденисенчен хӑшӗ-пӗрисем те ҫынсене патшалӑх тата муниципалитет пулӑшӑвӗ кӳме тытӑннӑ. Документсене вӗсем «пӗр чӳрече» меслетпе йышӑнаҫҫӗ. Ку пулӑшӑва ҫак уйӑхӑн пуҫламӑшӗнчен районти тӑхӑр вулавӑш: Мӑн Сӗнтӗрти, Ильинкӑри, Катькасри, Кашмашри, Анаткассинчи, Чуманкассинчи, Шетмӗпуҫӗнчи, Юнкӑри тата Йӳҫкассинчи — кӳрет иккен. Вӗсенче муниципалитетсем кӳрекен 29 йышши пулӑшӑва илме пулать.

Унччен вара районти специалистсем — район администрацийӗн информаципе тивӗҫтерекен пайӗн пуҫлӑхӗ В. Лаврентьева, Муркаш районӗнчи нумай ӗҫ тӑвакан центр директорӗ Т. Королькова тата Муркаш районӗн тӗп вулавӑшӑн директорӗ И. Николаева культура учрежденийӗсем ҫӗнӗлле ӗҫлеме хатӗррине тӗрӗсленӗ. Вӗсем компьютерсемпе оргтехникӑн, ҫыхӑнӑвӑн тӑрӑмне хакланӑ, ӗҫре кирлӗ сӗнӳсемпе пулӑшнӑ.

Сӑнсем (12)

Ҫак ятпа нумаях пулмасть ҫӗнӗ программа пурнӑҫа кӗме пуҫланӑ. Унӑн уссине Вӑрмар районӗнчи пӗр ҫамрӑк туйса-ӑнланса илнӗ ӗнтӗ — ара вӑл унпа килӗшӳллӗн технолог пулса ӗҫлеме вырнаҫнӑ-ҫке.

Алла тин ҫеҫ диплом илнӗ яш-кӗрӗмпе хӗр-упраҫа паллакан-тӑвакан пулмасан ӗҫе вырнаҫма пӗртте ҫӑмӑл мар. «Пӗрремӗш ӗҫ вырӑнӗ» программа ҫук опыта ӗҫре пухма май парать иккен. 18–20 ҫулхи, ӗҫ опычӗ ҫук, ӗҫлӗх центрӗнче шутра тӑракан ҫамрӑксене унпа килӗшӳллӗн вӑхӑтлӑх вырӑнпа тивӗҫтереҫҫӗ.

Ҫӗмӗрле районӗнчи Тӑванкасси ял тӑрӑхне Раҫҫей шайӗнчи тӗпчевҫӗсем килсе ҫитнӗ. Мӗн шыраса тетӗр-и? Шыраҫҫӗ ҫав. Анчах укҫа-тенкӗпе ҫыхӑннӑ мула мар. Халӑхӑн ламран лама куҫса пыракан туприне палӑртасшӑн — хальхи вӑхӑтри калаҫӑва тата диалектсене.

Раҫҫейӗн ӑслӑлӑх академийӗн чӗлхе пӗлӗвӗн институчӗн ӗҫченӗсен ӗҫне асӑннӑ заведенин Уралпа Алтай пайӗн профессорӗ Олег Мудраков ертсе пырать. Вӗсем Раҫҫей тюркологӗсен канашӗн «Тӗрӗк халӑхӗсен диалектологийӗ» программине пурнӑҫа кӗртеҫҫӗ. Халӗ пухакан материалсем диалектсем арканичченхи тапхӑрччен, тепӗр майлӑ каласан, 14-мӗш ӗмӗрччен, чӑваш чӗлхи епле янӑранине палӑртма май памалла иккен.

Шел пулин те кашни эрнере республикӑн тӗрлӗ кӗтесӗсенче пушарсем тухаҫҫӗ. Вӗсенче кил хуҫисен пурлӑхӗ кӑна мар пӗтӗт, ҫын пурнӑҫӗ те татӑлать.

Ӗнер, утӑн 23-мӗшӗнче Пӑрачкав ялӗнчи 1-мӗш Пиллӗкҫуллӑх урамӗн пӗр кил-ҫуртра пушар тухнӑ пулнӑ. Инкек сӑлтавне хальлӗхе тӗплен тӗпчесе пӗлмен-ха. Ҫулӑм кил-ҫурта хуҫалӑхри ҫурт-йӗртен куҫма пултарнӑ тесе сӑмахлаҫҫӗ. Ку инкекре вара 55 ҫулхи арҫын тата унӑн 87 ҫулхи хунямӑшӗн пурнӑҫӗ татӑлнӑ. Республикӑри СУ СКР ертӳҫин аслӑ пулӑшуҫи Олег Дмитриев пӗлтернӗ тӑрӑх ват ҫынпа арҫын тӗтӗмпе самайсывланӑ май ҫӑлӑнма пултарман.

Вут ҫулӑм тухсан кил хуҫисем ватӑ ҫынсене ҫӑлма чупнӑ. Хуҫа арӑмӗ хӑйӗн ашшӗне чиперех вут ӑшӗнчен кӑларма пултарнӑ, упӑшки вара хунямӑшне илсе тухас тесе кӗрсе кайсан тухайман. Ҫапла вара икӗ ҫын пурнӑҫӗ татӑлнӑ.

Ҫулӑмпа кӗрешекенсем пушара пӗр каҫ хушшинче сӳнтернӗ. Вут-ҫулӑм айӗнче пӳрт самай юрӑхсарланнӑ, ҫурт тӑрри арканнӑ.

Икӗ ҫын пурнӑҫӗ татӑлнин тата пушар тухнӑ сӑлтавне тӗпчесе пӗлес тесе суд-медицина экспертизине тата пушар-техника тишкеревнӗ пуҫарнӑ.

Тӗрӗс-текел, сывлӑхлӑ пурӑнма тӑрӑшатпӑр пулин те никам та пӗлмест шӑпа пире мӗнле тӗрӗслевсем илсе килессине. Хӑш чухне ҫын пурнӑҫӗ хӑй айӑпӗпе мар, урӑх сӑлтавсене пула татӑлать.

Ӗнер, утӑн 23-мӗшӗнче, 10:25 минут тӗлнелле Тӑвай районӗнчи «Енӗш» урапа ҫулӗ ҫинче хӑрушӑ ҫул инкеке сиксе тухнӑ.

Чӑваш Енӗн ҫул-йӗр хӑрушсӑрлӑхне йӗркелесе пыракан инспекцийӗнче палӑртнӑ тӑрӑх инкек «ВАЗ-21099» урапапа Тӑвай ялӗнчен Канаш хули еннелле руль умӗнче ларакан 50 ҫулхи арҫын айӑпӗпе тухнӑ. Хальлӗхе тӗпчесе пӗлмен сӑлтавсемпе водитель машина парӑнтарайманран трассӑран ҫул хӗрне тухнӑ, унта пӗтӗм вӑйпа ҫуран утакан ҫынна ҫапса кайнӑ, хыҫҫӑн урапа кювете ҫаврӑнса ӳкнӗ.

Ку инкекре урапа кустӑрми айне пулнӑ ҫын пурнӑҫӗ татӑлнӑ. Водителе тата «ВАЗра» ларса пыракана тӗрлӗ сурансемпе Канаш хула пульницине леҫнӗ.

Николай Константинов

«Паттӑр пулса ҫуралмаҫҫӗ, паттӑр пулса ӳсеҫҫӗ», — ҫапла каларӑш ҫӳреччӗ мар-ши халӑхра? Утӑн 11-мӗшӗнче хӑйӗн патне Женя ятлӑ арҫын ача чупса килсессӗн Канаш районӗнчи Вӑтакас Кипечри вӑтам шкулӑн 8-мӗш класс вӗренекенӗ Николай Константинов паттӑрлӑх ҫинчен мар шутланӑ. Пӑлханнӑ саспа шӑпӑрлан Кольӑна Чулкӑмака ялӗнче пурӑнакан 12 ҫулхи Веня Васильев шыв-шурта путма тытӑнни ҫинчен пӗлтернӗ. Путакан иккен аслисенчен ирӗк ыйтмасӑрах тата тепӗр шӑпӑрланпа (Алеша ятлӑ) сулӑпа кӳлле ишме кайнӑ. Инкек сиксе тухнӑ вӑхӑтра шыв-шур таврашӗнче пӗр ҫын та курӑнман. Сулӑ шыв-шурта ҫаврӑнса ӳкне те вара икӗ арҫын ача та шыв ытамне лекнӗ: пӗр ачи ишме пӗлнӗ, Веня вара ҫук. Пулӑшу ҫинчен кӑшкӑрнине илтсенех Николай Константинов хӑйӗн кил-ҫурчӗпе урам урлӑ вырнаҫнӑ пӗве хӗрне вӗҫтернӗ. Шыва вал пӗр иккеленмесӗр сикнӗ, тӑнне ҫухатнӑ ачана тупса ҫыран хӗрне кӑларнӑ.

Турра шӗкер, инкек тухнӑ кун яла хунямӑшӗ патне хӑнана «Ф.Г. Григорьев ячӗллӗ Канаш районӗн тӗп пульницин» васкавлӑ пулӑшу пайӗнче фельдшер пулса ӗҫлекен Владимиром Степанов килнӗ пулнӑ.

Малалла...

Кашни кун хӑйне майлӑ пулӑмсемпе асра юлать. Вӗсем ҫемье, ял, хула, ҫӗршыв шайӗсенче пулса иртме пултараҫҫӗ. Тунтикун, утӑн 22-мӗшӗнче вара пӗтӗм тӗнчене пӗр пулӑм кӑсӑклантарнӑ. Лондон ҫӗршывӑн Ҫветтуй Мария пульницинче акӑлчан престолӑн еткерҫи, 3 килограмм 800 грамм йывӑрӑш туртакан пепке ҫуралнӑ. Пӗтӗм тӗнче, ҫав шутра Чӑваш Республикин ҫыннисем те патша кил-йышӗ тавра пулса иртекен пулӑмсене кӑсӑклансах сӑнанӑ. Енчен те малтан арҫын ача е хӗрача ҫураласси тупӑштарнӑ пулсан, халӗ халӑх пепке мӗнле ятпа ҫӳрессипе кӑсӑкланать.

«Pro Город» хаҫат тӗпчесе пӗлнӗ тӑрӑх ҫак паллӑ кунра Ҫӗнӗ Шупашкарта пурӗ 6 арҫын ача тата 5 хӗрача ҫуралнӑ, Шупашкарта вара — 15 арҫын ача, 15 хӗрача.

Ҫак кунхине ҫуратнӑ амӑшсем хӑйсен пепкен шӑпи ыттисенчен уйрӑлса тӑма пултарнине ӗненеҫҫӗ. Тен, чӑнах та анчахрах кун ҫути курнӑ ачасем хушшинче пулас пысӑк ятлӑ ҫынсем ӳсӗҫ. Чӑннипе вара чи кирли — шӑпӑрлан яланах сывлӑхлӑ пултӑр.

Нумайӑшӗ пысӑк ҫемье ҫинчен ӗмӗтленет. Анчах та паянхи куна укҫа-тенкӗ пурнӑҫра тӗп вырӑн йышӑннӑ майӑн ҫамрӑк мӑшӑрсем ытларах пӗр е икӗ ача пуррипех ҫырлахаҫҫӗ. Ҫак лару-тӑрӑва улӑштарас тӗллевсемпе патшалӑх ҫулсерен ҫемьесене укҫа-тенкӗ енчен хавхалантрас тесе ятарлӑ ҫӗнӗлӗхсем пурнӑҫа кӗртет.

Ытларикун, утӑн 23-мӗшӗнче Раҫҫей Минтручӗ регионсемпе пуху ирттернӗ. Унта Раҫҫей Федерацийӗн Президенчӗ 2012 ҫулхи ҫӗртмен 7-мӗшӗнче йышӑннӑ «Виҫҫӗ е ытларах ачаллӑ ҫемьесене шӑпӑрлансем виҫӗ ҫул тултариччен кашни уйӑхра укҫа-тенкӗпе тивӗҫтерес пайӗпе Раҫҫей Федерацийӗн демографи политикине пурнӑҫа кӗртмелли тӑвӑмсем ҫинчен» 66-мӗш хушӑвне пурнӑҫламалли ҫинчен калаҫнӑ.

Чӑваш Республикинче саккун кӑрлачӑн 1-мӗшӗнченех пурнӑҫа кӗнӗ. Унта виҫҫемӗш е хыҫҫӑнхи шӑпӑрлан ҫуралнӑ (е усрава илнӗ) ҫемьесене уйӑхсерен укҫа-тенкӗпе тивӗҫтермелли ҫинчен сӑмах пырать.

— Республикӑра тупӑшсен кӑтартӑвӗ тӑрӑх ҫемьери кашни ҫын пуҫне уйӑхне 13 477 тенкӗ лекмессӗн, ҫемье ятарлӑ пособи илме пултарать. Пособи укҫа-тенкине вара ача виҫӗ ҫул тултариччен тӳллесе пырӗҫ, — палӑртаҫҫӗ Минсывлӑхӑн пресс-службинче.

Малалла...

Питӗр хулипе ҫуммӑн вырнаҫнӑ Юкки ялӗнче велочупу-маунтинбайкпа чемпионат, Раҫҫей первенстви тата Раҫҫей шайӗнчи ӑмӑртусем уҫӑлни ҫинчен эпир иртнӗ кунсенче хыпарланӑччӗ. Нумаях пулмасть унта элита категорийӗнче кросс-кантри чупӑвӗсем вӗҫленнӗ. Ӑмӑртӑва Мускавпа Питӗр хулисенчен, Карели, Тутар, Удмурти республикисен тата Самар, Калининград, Свердловск, Челепи, Тӗмен облаҫӗнчи спортсменсем хутшӑннӑ.

Хӗрарӑмсен хушшинчи чупура чемпион титулне пирӗн ентеш Ирина Калентьева ҫирӗплетнӗ, вӑл 25,6 ҫухрӑм дистанцийӗ 1:33:21 вӑхӑтпа вӗҫленӗ. Тата тепӗр республика спортсменӗ, УОР студентки Вера Андреева финиша виҫҫемӗш тухнӑ.

Раҫҫей Чемпионачӗ, Кросс-кантри — 25,6 ҫухрӑм, Хӗрарӑмсен элити:

1. Ирина Калентьева (Чӑваш Республики) — 1:33:21

2. Екатерина Аношина (Питер) + 1:42

3. Вера Андреева (Чӑваш Республики) + 4:18.

Паянхи технологи тапхӑрӗнче массӑллӑ информаци хатӗрӗсем вӑйлӑ аталанаҫҫӗ. Тӗнчере пулса иртекен ӗҫ-пуҫсене паян телевизорта кӑна мар Тӗнче тетелӗнче те пӗлме майсем пур. Унсӑр пуҫне ҫынсем радио мелӗпе те усӑ кураҫҫӗ. Республикӑра та радио итлесси анлӑ сарӑлнӑ. Ҫынсен кӑмӑлне ытларах тӑван чӗлхепе пуплекен радио килӗшет.

Утӑн 5-мӗшӗнче Роскомнадзор «Тӑван радиовне» лецензипе тивӗҫтернӗ, ҫапла вара ҫитес вӑхӑтра ҫӗнӗ «сасӑ» итлекенсене хавхалантарма тытӑнӗ. Документпа килешӳллӗн радиоканал ҫулталӑк вӗҫӗнче хӑйӗн ӗҫне пуҫлать. Вӑл кунӗн-ҫӗрӗн икӗ чӗлхепе: вырӑсла тата чӑвашла янрӗ. Эфирсенче тӗп пай кӗвеллӗ, пӗлтерӳпе аналитикӑллӑ тата культурӑпа вӗренӳ передачисем йышӑнӗҫ.

Аса илтеретпӗр, 2012 ҫулхи чӳкӗн 28-мӗшӗнче «Тӑван радио» («Родное радио») федераллӑ конкурсра Шупашкарта 100,3 МГц хумпа калаҫма ятарлӑ ирӗк ҫӗнсе илнӗ. Ҫӗнӗ массӑллӑ информаци хатӗре «Чӑваш Енӗн наци телерадиокомпанийӗн» пуҫарӑвӗпе ҫуралнӑ. Паянхи куна Чӑваш Енӗн наци радиовӗ 72,41 МГц тата 105,0 МГц хумсенче «калаҫать». Шупашкарпа Ҫӗнӗ Шупашкарта чӑваш халӑхӗн ҫур яхӑн (47%) ҫынни пурӑнать пулин те вӗсен наци радиовне итлеме майсем ҫук (ун сасси Кӳкеҫ патӗнче татӑлать теҫҫӗ).

Малалла...