Ыран, чӳк уйӑхӗн 17-мӗшӗнче, Чӑваш Енӗн Наци вулавӑшӗнче Чӗмпӗрти чӑваш шкулӗн 150 ҫулхине халалласа ҫавра сӗтел иртӗ. Ӑна Чӑваш Енри Ӑслӑлӑхпа ӳнер наци академийӗ, ЧР Наци вулавӑшӗ, И.Н. Ульянов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх университечӗ, И.Я. Яковлев ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх педагогика университечӗ йӗркелеӗҫ.
Чӗмпӗрти чӑваш шкулне 1868 ҫулхи юпа уйӑхӗн 28-мӗшӗнче уҫнӑ. Вӑл Атӑлҫи тӑрӑхӗнчи халӑхсене ҫутта кӑларас ӗҫре капашсӑр пысӑк вырӑн уҫнӑ. Наци шкулӗсенче ӗҫлеме унта 1000 ытла вӗрентекене туптанӑ.
Унта Николай Шупуҫҫынни, Марфа Трубина, Михаил Акимов ҫыравҫӑсем, Федор Павлов, Степан Максимов композиторсем, чӑваш театрне пуҫарса янӑ Иоаким Максимов-Кошкинский тата ытти паллӑ нумай ҫын вӗреннӗ, вӗсем пурнӑҫра тарӑн йӗр хӑварнӑ.
Тутарстанри чӑвашсен «Сувар» хаҫачӗн тӗп редакторне Константин Малышева Чӗмпӗр облаҫӗнчи чӑвашсен «Еткер» фончӗ Иван Яковлев орденӗпе наградӑланӑ. Ӗҫтешӗмӗре ӗнер, чӳк уйӑхӗн 15-мӗшӗнче, чысланӑ.
«Сувар» хаҫатра Ирина Трифонова ҫырнӑ тӑрӑх, ҫак хисепе Константин Малышев «чӑваш культурине аталантарас, ҫитӗнекен ӑрӑва тӗрӗс ӑс-хакӑл парас ӗҫре нумай ҫул тӑрӑшса» тимленӗшӗн тивӗҫнӗ. Орден ҫине Иван Яковлев сӑмахне ҫырса хунӑ. Унта ҫапла каланӑ: «Эпӗ туса пӗтереймен ӗҫсене эсир туса пӗтерӗр». Константин Малышев ҫавна асра тытать темелле-тӗр. Тутарстанри «Сувар» хаҫат чӑвашлӑха упраса хӑварас тӗлӗшпе нумай ӗҫлет. Ҫак пичет кӑларӑмне Раҫҫейри регионсенчи почта уйрӑмӗсенче те ҫырӑнса илме пулать.
«Idel.Реалии» тӗнче тетелӗнчи хаҫат Чӑваш Енре ачасем валли чӑвашла телекурав пулӗ-и тесе кӑсӑкланнӑ. Ҫапла тума ӑна Тутарстанра «Шаян ТВ» телеканал йӗркелени хистенӗ курӑнать. Тутар ачисем валли тӑван чӗлхепе талӑкӗпе ӗҫлекен телеканала чӳк уйӑхӗн 12-мӗшӗнче уҫнӑ.
«Idel.Реалии» МИХа Чӑваш Енӗн Цифра аталанӑвӗн, информаци политикин тата массӑллӑ коммуникаци министерствинчен хуравланӑ. Михаил Анисимов министр алӑ пуснӑ хуравра Чӑваш Енӗн Наци телекуравӗн эфирӗнче ачасемпе ҫамрӑксем валли тухакан кӑларӑмсем мӗнпур калӑпӑшӑн чӗрӗк пайне йышӑнаҫҫӗтесе пӗлтернӗ. Вӗсен йышӗнче чӑвашла тухаканнисем те пур тенӗ. Кӑҫал мультфильмсемпе ача-пӑча киноне чӑвашла куҫарман иккен. Ачасем валли хатӗрлекен кӑларӑмсен шутне ҫитес ҫулсенче ӳстерес шухӑшлине пӗлтернӗ.
Ӗнер, чӳк уйӑхӗн 13-мӗшӗнче, Чӑваш телекуравӗпе эфира тухнӑ «Ирхи тӗпел» кӑларӑм хӑни Владислав Николаев ҫыравҫӑ тата журналист пулчӗ. Марина Карягина тележурналистпа тӗрлӗ темӑна хускатрӗҫ. Пьесисене чӑваш театрӗсенче лартакан автор юптару ҫырни пирки те калаҫу пулчӗ.
«Хамра ҫырас пултарулӑх пуррине туятӑп та, мӗншӗн-ха ҫавӑнпа усӑ курмалла мар? Пьесӑсем, драмӑсем ҫырма пуҫларӑм, юптарусем ҫыракан ҫын тесе нихҫан та шухӑшламан», — терӗ Владислав Николаев. Унӑн юптарӑвӗсем паян тепӗр кӗнекелӗх те пухӑннӑ иккен. Маларах Владислав Николаев «Дипломлӑ тиха» юптарусен кӗнекине кун ҫути кӑтартнӑччӗ.
Юптарусем ҫырма автора пурнӑҫ хӑех хистет. «Пурнӑҫра паянхи кун тӗрӗсмарлӑх питӗ» нумаййине, «юптару сӑнарӗсем пулма тивӗҫлӗ ҫынсем кашни утӑмра» йышлине палӑртнӑ май «Пурнӑҫӗ те юптару», — терӗ. «Пӑхатӑн та мулкач пырать, пӑхатӑн та ашак пырать, пӑхатӑн та лаша ларать кунта парламентра. Дипломлӑ тихасем питӗ нумай. Курма пӗлсен~~», — шухӑшлать Владислав Николаев.
Чӑваш халӑх инструменчӗсене ӑсталакан, Вӑрнарта пурӑнакан Владимир Михайлов пурнӑҫран уйрӑлнӑ. Раҫҫей Федерацийӗн тата Чӑваш Республикин культурӑн тава тивӗҫлӗ ӗҫченӗ 65 ҫулта ҫеҫ пулнӑ.
Хӑйӗн чун киленӗҫне таса кӑмӑлпа парӑннӑ ҫак ҫын 2014 ҫулта «Культура» телеканал «Моя любовь – Россия!» (чӑв. Манӑн юратӑвӑм — Раҫҫей!) кӑларӑмра калаҫнӑччӗ. Передачӑна ертсе пыракан Пьер Кристиан Броше (вӑл — Раҫҫейре тӗпленнӗ Франци ҫынни, хальхи вӑхӑтри ӳнер произведенийӗсене пухаканскер, кӗнекесем кӑлараканскер) «чӑннипех те фантастикӑллӑ сӑнар» тесе паллаштарнӑччӗ.
Чӑваш халӑх инструменчӗсене ӑсталани Владимир Михайлова тупра та кӳмен. Пӗрне сутса тунӑ укҫапа теприне ӑсталанӑ вӑл. Федор Павлов ячӗллӗ музыка училищине вӗренсе пӗтернӗскер ялсенчи культура ҫурчӗсенче илемлӗх ертӳҫинче, шкулсенче музыка урокӗсене вӗрентнӗ.
Чӗмпӗр хулинче Нацисен хутшӑнӑвӗн канашӗн президиумӗн ларӑвӗ иртнӗ. Унта область кӗпӗрнаттӑрӗ Сергей Морозов хутшӑннӑ.
Ларура пӗлтернӗ тӑрӑх, кӗпӗрнаттӑр администрацийӗнче национальноҫсен ӗҫӗпе тимлекен управлени пулӗ, «Губернаторский» (чӑв. Кӗпӗрнаттӑрӑн) культура ҫуртӗнче Халӑхсен туслӑхӗн ҫуртне уҫӗҫ. Юлашкинчен каланипе наципе культура автономийӗсем усӑ курайӗҫ.
«Улпресса» тӗнче тетелӗнчи хаҫатра ҫырнӑ тӑрӑх, регион ертӳҫи вӗренӳ министрне хӑй малтан асӑрхаттарнине аса илтернӗ. Унта сӑмах Чӗмпӗр облаҫӗнчи тымар халӑхсен чӗлхисене пӗр-пӗринпе калаҫмалӑх вӗренме май туса памалли программа хатӗрлесси пирки пырать. Сергей Морозов кӗпӗрнаттӑр вырӑс чӗлхисӗр пуҫне тутар, чӑваш тата ирҫе ҫыннисем пурӑннине аса илтернӗ.
Антарктидӑра иртнӗ 63-мӗш Раҫҫей экспедицийӗ вӑхӑтӗнче Чӑваш ялавне те хӑпартнӑ.
Антарктидӑна тӗпчеме кайнӑ 63-мӗш экспедицие хутшӑнакансем тӗрлӗ хулапа регион ялавне ҫӗкленӗ. Чӑваш Республикин элемӗ те ҫавӑнта пулнӑ. Хӑш регион ялавӗ ҫапла чыса тивӗҫесси 1820 ҫулта Фаддей Беллинсгаузенпа Михаила Лазарев экспедицийӗнче пулнӑ моряксем хӑш тӑрӑхран пулнипе ҫыхӑннӑ. «Восток» тата «Мирный» карапсемпе ҫӗр чӑмӑрӗ тӑрӑх ҫул ҫӳреве тухнӑ тӗпчевҫӗсем Антарктидӑна ик ӗмӗре яхӑн каялла асӑрханӑ. Ҫурҫӗр материкра чӑваш ялавне 2018 ҫулхи кӑрлач уйӑхӗнче ҫӗкленӗ.
«Полярная инициатива» (чӑв. Поляр пуҫарӑвӗ) ӑслӑлӑх центрӗн ертӳҫи Никита Куприков журналистсене пӗлтернӗ тӑрӑх, ялав ҫӗклени Антарктидӑна уҫакансене асра тытнине пӗлтерет.
«Шупашкарта, вӑл Чӑваш Республикин тӗп хули пулин те, пирӗн республикӑра 2 патшалӑх чӗлхи (вырӑс тата чӑваш) пулсан та, чӑвашла тулаш реклама таврашӗ ҫав тери сахал», — тесе ҫырнӑ «Контактра» халӑх ушкӑнӗнчи «Шупашкар» пабликра. Асӑннӑ страница авторӗ сӑнанӑ тӑрӑх, «пуррисем те ҫухалаҫҫӗ чылай чух, нумаях ҫакӑнса тӑмаҫҫӗ».
Паблик авторӗ чӑвашла темиҫе ят асӑрханине пӗлтернӗ. Вӗсенчен пӗри — «Лайӑх» лавкка — Николаев урамӗнче, Калинин проспектне тухнӑ ҫӗрте вырнаҫнӑ иккен. «Юмах» гастроном та ҫав кӗтесрех-мӗн. Вӑл Николаев урамӗнчен Патрис Лумумба урамне пӑрӑнса кӗрсен вырнаҫнӑ.
Ҫак йӗркесен авторне ҫак кунсенче, сӑмах май, Хусанта пулма тиврӗ. Унта аэроэкспресс-пуйӑсра та, хулари ытти транспортра та чарӑну ячӗсене, пассажирсене кирлӗ ытти хыпара виҫӗ чӗлхепе пӗлтереҫҫӗ: вырӑсла, тутарла, акӑлчӑнла.
Пирӗн республика тӗп хулинче чӑвашсенех хӗсӗрлесшӗнни хӑш чух сисӗнет. Тепӗр ҫынпа чӑвашла сӑмах чӗнсен лешӗ тарӑхса каять. Куҫне-пуҫне чарса пӑрахса: «Эп нимӗн те ӑнланмастӑп», — тесе каппайланса мӑнаҫланнӑн хуравлать.
Унччен Чӑваш наци радиовне районсенче пурӑнакансем ҫеҫ итлеме пултарнӑ. Шупашкар тата Ҫӗнӗ Шупашкар хулисенче тӗпленнӗ ҫынсем ӑна тӗнче тетелӗнче кӑна итленӗ.
Паян Чӑваш наци радиовӗ республикипех лайӑх хыпар пӗлтерчӗ. Радиона ҫӳлерех асӑннӑ икӗ хулара та итлеме пулать! Тӗрӗссипе, вӑл эфира ӗнер 22 сехет 22 минутра эфира тухнӑ.
Радиона ярас тесен 95,9 МГц хумсем ҫине куҫмалла. Палӑртмалла: Наци радиовне Йӗпреҫре – 72,41 МГц, Ҫӗрпӳре 105,0 МГц, Хӗрлӗ Чутайра 106,7 МГц хумсем ҫинче итлемелле.
Чӑваш кӗнеке издательствинче Иван Яковлевӑн «Аслӑ ҫул ҫине» асаилӗвӗ пичетленсе тухнӑ. Ольга Федорова редактор пӗлтернӗ тӑрӑх, вырӑсларан чӑвашла ӑна Владимир Степанов куҫарнӑ, ӳнерҫи – Светлана Бритвина, тиражӗ – 1000 экземпляр. Вӑл – Иван Яковлевӑн асаилӳсен иккӗмӗш кӗнеки. Пӗрремӗшӗ – «Ҫитӗннӗ вӑхӑт» – 2010 ҫулта пичетленнӗ, ӑна Геннадий Юмарт куҫарнӑ.
«Аслӑ ҫул ҫине» аса илӳсенче Иван Яковлев университетра вӗреннӗ тапхӑр пирки, Николай Ильминскийпе паллашни ҫинчен, Николай Иванович Чӗмпӗрти чӑваш шкулне уҫнӑ чух епле пулӑшни пирки каласа панӑ.
«Куҫару ӗҫӗ» сыпӑкра Яковлев ҫак ӗҫе пуҫӑнас шухӑш епле ҫурални тата ҫак ӗҫри йывӑрлӑхсене асӑннӑ. Чӗмпӗрти чӑваш шкулӗ пирки те тӗплӗ каланӑ кӗнекере.
+12.3 °C