Пушкӑртстанри чӑваш общество юхӑмӗ «кӑҫал малалла пысӑк утӑм турӗ» тесе хаклать ку пулӑма асӑннӑ регионти чӑваш наципе культура автономийӗн ертӳҫин ҫумӗ Юрий Михайлов.

Вырӑнсенче автономисем уҫӑлнӑ хыҫҫӑн унти чӑвашсем чӑваш наципе культурин автономине йӗркеленӗ. Маларах асӑннӑ Юрий Михайлов общество юхӑмӗн тӗллевӗ ӗҫе лайӑхлатасси тесе палӑртать. «Халӑхӑн тата патшалӑх органӗсемпе муниципаллӑ влаҫӑн шанӑҫӗпе хисепне автономи ӗҫӗн паха кӑтартӑвӗпе ҫеҫ ҫӗнсе илеетӗн», — тесе шухӑшлать регионти автономин ертӳҫин ҫумӗ.

Малашлӑх плансем пирки шухӑшланӑ май Юрий Михайлов автономин кӗҫӗн звеносен пӗлтерӗшне ӳстерессине, Пушкӑртстан Республикинчи чӑвашсен пӗрлешӗвӗ комиссисем урлӑ ӗҫлессине палӑртать.

Авӑнӑн 19–20-мӗшӗсенче республикӑри халӑх пултарулӑхӗпе культура ҫурчӗ Элӗк районне ҫитсе вирьял чӑвашӗсен фольклорне пухнӑ.

Пултарулӑх ҫурчӗ ҫакнашкал экспедицисене час-часах ирттерет, чӑвашсен йӑла-йӗрке юррисене пухать. Ҫулҫӳревре пухнӑ юрӑсене хатӗрлесе кӗнеке кӑлараҫҫӗ. Акӑ 2002 ҫулта этнографи ушкӑнӗнчи чӑвашсен ача-пӑча, туй, хӑна тата салтак юррисене пухса 5 кӗнеке кӑларнӑ.

Хальлӗхе тури чӑвашсен юррисен пуххи ҫук-ха. Иртнӗ ӗмӗрӗн 90-мӗш ҫулӗсенче Муркаш, Етӗрне, Хӗрлӗ Чутай районӗсенче экспедисем ирттернӗ. Анчах ку материалсене, шел те, хальлӗхе кун ҫути кӑтартман. Ҫапла тури чӑвашсен юррисене упраса хӑварас тӗллевпе Элӗк районне ҫул тытнӑ.

Экспедици маршручӗ 8 ял урлӑ выртнӑ. Ватӑ ҫынсем пулӑшнипе 70 ытла юра ҫырса илнӗ. Вӗсен йышӗнче туй юррисем, Ҫӑварни юррисем, салтак юррисем, утӑ ҫулма кайнӑ чухнехи тата ача-пӑча юррисем пулнӑ. Пухнӑ материала хатӗрлесе тури чӑвашсен юра пуххине кӗртӗҫ.

Нумаях пулмасть Чӑваш Республикин РФ Президенчӗн ҫумӗнчи тулли праваллӑ элчи Леонид Волков патӗнче паллӑ актер Станислав Садальский пулнӑ. Вӑл — Патӑрьел районӗнче ҫуралса ӳснӗскер.

Станислав Садальский Мускаври чӑвашсен ентешлӗхӗпе тачӑ ҫыхӑну тытать. Вӑл Леонид Волков ирттерекен культура мероприятийӗсене май килнӗ таран хутшӑнать.

Леонид Волков тӗлпулура Станислав Садальские иртсе кайнӑ ҫуралнӑ кунӗпе саламланӑ. Вӑл унӑн пултарулӑхне килӗштернине, артистӑн Чӗрӗ Журналне яланах вуланине палӑртнӑ. Леонид Волков пирӗн ентеше малашне те ӑнӑҫусем тума, палӑртнисене пурнӑҫа кӗртме ҫирӗп сывлӑ суннӑ.

Унтан Станислав Садальский чӑвашсен культура центрне кайса курнӑ.

Кун пирки Чӑваш Ен Элтеперне суйланнӑ Михаил Игнатьевпа Чӑваш наци конгресӗн президенчӗ Николай Угаслов тӗлпулнӑ чух каланӑ.

Николай Угаслов ӗнентернӗ тӑрӑх, регионсен наципе культура пӗрлешӗвӗсем юлашки ҫулсенче Чӑваш Енпе тачӑ ҫыхӑну ӗҫленине уйрӑммӑн палӑртаҫҫӗ. Вӗсене аталанса пыма, ҫыхӑнӑва ҫирӗплетме сахал мар ӗҫ пурнӑҫланӑ тесе шухӑшлаҫҫӗ иккен хайхисем.

Юлашки ҫулсенче ЧНК пайташӗсем тӗрлӗ региона тухса ҫӳреҫҫӗ, унти чӑвашсемпе ҫыхӑну тытаҫҫӗ. Авӑн уйӑхӗн 19-мӗшӗнче Чӑваш наци культурин Симферопольте пӗрлешӗвӗ уҫӑлӗ, ҫитес вӑхӑтра та Белгородра наци культурин автономийӗ йӗркеленмелле.

Ҫӗршыври регионсенче те ҫавӑн йышши пӗрлешӳсем йӗркеленнӗ. Юлашки пилӗк ҫул хушшинче вӗсен шучӗ 81-рен 93 ҫитнӗ-мӗн.

Иртнӗ уйӑх вӗҫӗнче Хусанти Кремль патӗнчи Ҫыранҫум урамра Тутар Республикин Халӑхсен ассамблейи тата Халӑхсен туслӑх ҫурчӗ «Культурӑсен мозаики» фестиваль ирттернӗ. Ӑна Тутартстанӑн Президенчӗн тивӗҫӗсене вӑхӑтлӑха пурнӑҫлакан Рустам Минниханов килсе курни пирки унти «Сувар» хаҫат пӗлтерет. Унпа пӗрле Хусан тата Тутарстан митрополичӗ Феофан, ТР муфтийӗ Камиль Хазрат пулнӑ.

Кӑҫал пуҫласа ирттернӗ фестивальти тӑватӑ павильонра ҫирӗм наципе культура пӗрлешӗвӗ вырнаҫнӑ. Унта курма килекенсен наци апат-ҫимӗҫӗпе, ал ӗҫ хатӗрӗсемпе паллашма май пулнӑ. Чӑваш наципе культура автономийӗн сӗтелне Аксу районӗ кӑтартнӑ. Ӳсел, Ҫӗнӗ Аксу, Сӗнчел ялӗн юрӑҫисем хӑнасене юрӑсемпе кӗтсе илнӗ, хуплупа сӑйланӑ. «Ҫӑлкуҫ» фольклор ансамблӗ юрласа ташланӑ. Лидия Квакова ертсе пыракан ушкӑн ҫуркунне «Никрут юрри» фестивалӗн гран-прине ҫӗнсе илнӗ. ӑста юрӑҫсен тупӑнать вӗсем ҫинчен те шӑрантармалли.

Ӗнер Чӑваш халӑх сайчӗ 10 ҫул тултарчӗ. Ҫак куна палӑртса эрнекун, авӑнӑн 11-мӗшӗнче «Чӑваш халӑх сайчӗн аталану ҫулӗ» ҫавра сӗтел ирттерме палӑртрӑмӑр. Вӑл Чӑваш наци библиотекинче иртӗ. 15:30 валли 218 пӳлӗме пухӑнмалла.

Ҫавра сӗтелте эпир сире Чӑваш халӑх сайчӗн йышне кӗрекен пайсемпе паллаштарӑпӑр, малашнехи утӑмсене сӳтсе явма, аталану ҫулне тупма тӑрӑшӑпӑр. Ҫавӑн пекех интернетри чӑваш чӗлхин вырӑнне те сӳтсе явӑпӑр.

Ҫавра сӗтеле Чӑваш халӑх сайтне пуҫлама пулӑшакансене, унти калаҫусемпе сӳтсеявусене хутшӑнакансене, информаципе тултарма пулӑшакансене, тӗнче тетелӗнчи чӑваш чӗлхине аталантаракансене пурне те йыхравлатпӑр!

10 ҫул каялла Чӑваш халӑх сайчӗ йӗркеленнӗ. Вӑл кун Чӑваш халӑх канашлӑвӗнче пӗрремӗш тема уҫӑлнӑ. Унтанпа хӑйӗн Чӑваш халӑх сайчӗ кун-ҫулне пуҫланӑ тесе шутланать те.

10 ҫул хушшинче эпир сахал мар ӗҫ турӑмӑр теме пулать. Чӑваш халӑх сайчӗн уҫлӑхӗнче вуншар сайт йӗркеленнӗ — Чӑваш халӑх канашлӑвӗ, Электронлӑ вулавӑш, Электронлӑ сӑмахсарсен пуххи, Орфографи тӗрӗслемелли хатӗрӗн сайчӗ, Чӑвашла терминсем ӑсталамалли сайт, «Чӑваш тӗнчи» сӑнсен галереи, чӑвашла сайтсем каталогӗ (хальлӗхе вырӑсла кӑна-ха), «СУМ» электронлӑ лавкка, Халӑх пултарулӑхӗн сайчӗ (yumah.ru), «Тупмалли юмахсем» вӑйӑ-сайт, чӑвашсен кун-ҫулне уҫса паракан «Повествование о чувашах» сайт тата ыттисем. Хӑшӗ-пӗри (сӑмахран, чӑвашла юрӑ-кӗвӗ пуххи) паянхи кунччен пурӑнса ҫитереймерӗ пулин те хӑй вӑхӑтӗнче йӗр хӑварчех.

Паян вара, Чӑваш халӑх сайчӗ 10 ҫул тултарнӑ тӗле эпир сире валли ҫӗнӗ сайт йӗркелесе патӑмӑр — Ваттисен сӑмахӗсем ятлине. Вӑл as.chv.su адреспа вырнаҫнӑ. Унта эсир чӑваш халӑхӑн ӗмӗр-ӗмӗр тӑршшӗпе пухӑннӑ ӑс-хакӑлӗпе паллашма пултаратӑр.

Малалла...

Авӑнӑн 5-мӗшӗнче Мускав 868-мӗш ҫуралнӑ кунне паллӑ тӑвӗ. Тӳре-шара анлӑ программа хатӗрленӗ. Унта 10 миллион ытла хӑна пухма палӑртнӑ.

Тӗп уяв Пушкин лапамӗнче иртӗ. Ку – мускавсен юратнӑ вырӑнӗ. Унта Мускав прессин фестивалӗ иртӗ, эстрада артисчӗсем юрлӗҫ, ытти мероприятие йӗркелӗҫ.

Уяв йӗркелӳҫисем мускавсене саламламашкӑн Чӑваш Республикин РФ Президенчӗ ҫумӗнчи тулли праваллӑ элчине Леонид Волкова чӗннӗ. Вӑл тухса калаҫнӑ хыҫҫӑн сцена ҫине «Атӑл» халӑх хорӗ тухӗ. Пушкин лапамӗнче, Кремль ҫывӑхӗнче, чӑваш юрри пӗрремӗш хут янӑрӗ. Хор икӗ юрӑ шӑрантарӗ. Вӗсем сцена ҫине авӑнӑн 5-мӗшӗнче 14 сехетре тухӗҫ. Мероприятие Мускав телеканалӗсемпе тӳрӗ эфирта кӑтартӗҫ.

Мускав уявӗнче 500 ытла мероприяти ирттерме палӑртнӑ. Ҫынсем уяв мероприятийӗсене хӑйсем онлайн мелӗпе сасӑласа суйланӑ. Унта 200 пин ытла ҫын хутшӑннӑ.

Илемлӗ Аня

Ыран — Пӗлӳ кунӗ. Вӗренӳ ҫулӗ пуҫланнине палӑртакан уява ачасемпе ашшӗ амӑшӗ кашни шкула пухӑнӗ.

«ВКонтакте» халӑх тетелӗнчи «Красота чувашская» ушкӑн уява наци тумӗсемпе тухнӑ ачасен сӑнӳкерчӗкӗсене пухса кӑтартасшӑн. Енчен те сирӗн унашкал сӑн тупӑнать пулсан эсир ӑна ҫак ушкӑна ярса пама пултартӑр.

Ушкӑн хуҫи палӑртнӑ тӑрӑх ыран ҫумӑрсӑр ҫанталӑк пулни лайӑх сӑнсем тума пулӑшӗ.

Нумаях пулмасть Турцири икӗ университетӑн ӑсчахӗсем Огузхан Дурмуш тата Синан Гюзел Ӗпхӳ хулинчи чӑвашсен вырсарни шкулӗнче пулнӑ. Вӗренӳ учрежденийӗн пуҫлӑхӗ Иван Тарасов каланӑ тӑрӑх, тюркологсем ЮНЕСКО чӑваш чӗлхине вилекен чӗлхесен шутне кӗртнӗ май Раҫҫейӗн регионӗсенче лару-тӑру еплине тӗпчешшӗн.

Турккӑ ӑсчахӗсем наци вырсарни шкулӗсен концепцийӗпе вӗсен опычӗ хытах кӑсӑклантарнӑ. Турцире ун пекки ҫуккине пӗлтернӗ вӗсем. Турципе чӑвашсен туслӑхӗ пирки вӗсем ӑшӑ кӑмӑлпа палӑртнӑ. Чӗрӗк ӗмӗр каялла паллӑ пушкӑрт ӑсчахӗ, Зиннур Ураксин академик Иван Тарасова Талят Текин профессорпа паллаштарнӑ. Шкул пуҫлӑхӗ ун чухне ӑна «Нарспи» поэмӑна парнеленӗ. Текин ӑна тюркологи докторне Эмине Йылмаза панӑ. Иван Тарасов турккӑ профессорӗпе туслӑ пулни пирки ҫырнӑ очерка чӑваш чӗлхин хрестоматине те кӗртнӗ.