2014 ҫулхи пуш уйӑхӗнче «Чӑваш вӑрманӗ» наци паркӗн ӗҫченӗсем хӑйсен пӗлӗшӗсен тӗлӗшпе икӗ суя протокол ҫырнӑ. Лешсем вӑрманта ҫӳпӗленӗ имӗш. Вӗсене 300 тенкӗлӗх штрафланӑ, анчах штрафне парк ӗҫченӗсем хӑйсем тӳленӗ.

Пӗлӗшӗсем хӑйсене штрафланине полици ӗҫченӗсенчен нумаях пулмасть пӗлнӗ. Парк ӗҫченӗсем суя протокол хатӗрлесе хӑйсем ӗҫленине кӑтартасшӑн пулнӑ. Капла парк территорийӗнче йӗркене пӑснӑ тӗслӗхсем курӑнаҫҫӗ-ҫке-ха.

Парк ӗҫченӗсен тӗлӗшпе пуҫиле ӗҫ пуҫарнӑ. Халӗ вӗсенчен пӗри унта ӗҫлемест ӗнтӗ, тепри вӑй хурать-ха.

Кӑрлач уйӑхӗн 1-мӗшӗнчен Раҫҫейри вӑрмансенче хӑрӑк йывӑҫ-турата пуҫтарма ирӗк парӗҫ. ЧР Ҫутҫанталӑк министерстви саккунӑн проектне хатӗрленӗ, ӑна паян пӑхса тухса ырланӑ.

Саккунра палӑртнӑ тӑрӑх, пӗр ҫемьен е пӗччен пурӑнакан ҫыннӑн ҫулталӑкне 15 кубла метр хӑрӑк-харӑк пуҫтарма юрать. Юлашки ҫулсенче вӑрмансенче хӑрӑк йывӑҫ нумай, хӑш-пӗр ҫӗрте кӗрсе тухма та ҫук. ЧР ҫутҫанталӑк министрне Александр Коршунова та ҫакӑ пӑшӑрхӑнтарать ахӑртнех. Вӑл каланӑ тӑрӑх, 2014 ҫулта пӑрлӑ ҫумӑр ҫунӑ хыҫҫӑн вӑрмансенче хуҫӑлса ӳкнӗ йывӑҫсене халӗ те пуҫтарман. Ара, ку таранччен хӑрӑк турат пуҫтарма ирӗк паман. Ҫӗнӗ саккун вӑя кӗрсен лару-тӑру лайӑх енне улӑшанасса шанать тӳре-шара.

Юхма Мишши хатӗрленӗ «Ылтӑн ҫӳпҫе» кӗнекери статьясемпе малалла паллаштаратпӑр. Аса илтеретпӗр, кӗнекен иккӗмӗш ячӗ — «Чӑваш сӑмахӗсен вӑрттӑнлӑхӗ». Ӑна 1993 ҫулта кӑларнӑ («Вучах» библиотекинче).

Вут сӑмаха пурте пӗлетпӗр. Шанка хӑй тӗллӗн пит ҫӳресех каймасть хальхи чӗлхере. Ҫапах та ун хӑй тӗллӗн пӗлтерӗшӗ пур-ши? Пур. Шанкӑ вӑл хуппине сӳсе илнӗ ҫамрӑк ҫӑкана пӗлтернӗ. Вӑрмана ҫӳрекенсем курнӑ ӗнтӗ: ҫӑпата валли сӳме кайсан, ҫамрӑк ҫӑка касаҫҫӗ, ӑна пушшиччи теҫҫӗ, хуппине сӳсе илеҫҫӗ, вара ҫӑка патакки шап-шурӑ выртса юлать. Ҫавӑ иккен вӑл — шанкӑ. Вут-шанкӑ — хутма, ҫунтарма хатӗрлекен япала. Тӗрӗс ӗнтӗ, хуппине сӳсе илнӗ ҫамрӑк ҫӑка питӗ час типет, лайӑх ҫунать. Ӑна пуҫтарма та ҫӑмӑл.

Хыҫран хушни. «Шанкӑ» сӳнӗ ҫӑкаран пулса кайнине тӳрех калама йывӑр. Мӑшӑрлӑ сӑмахсенчи сайра усӑ кураканни ытларах чухне — пӗр пӗлтерӗшлӗ, анчах та тӗрлӗ сӑлтава пула калаҫуран тухнӑскер пулать. Кунта та «шанкӑ» тени вутта пӑрахмалли туратпа е пулинккепе ахӑртнех ҫыхӑннӑ. Сӑмах май, Ашмаринӑн сӑмах пуххине пӑхсан унта Юхма Мишши илсе пани чӑн та пур:

Шанкӑ — лутошка, липа, с которой снята кора, содрано лыко; голая ободранная липовая лутошка; липовое бревно, срубленное летом; сушняк, сухой хворост.

Малалла...

Чӑваш Енре вӑрман хуҫалӑхӗн участокӗн экс-мастерӗ тӗлӗшпе пуҫиле ӗҫ пуҫарнӑ. ЧР прокуратурин пресс-служби пӗлтернӗ тӑрӑх, хӗрарӑм саккуна пӑсса йывӑҫ каснӑ, вӗсене киле илсе кайнӑ.

Ку Сӗнтӗрвӑрри лесничествинче пулнӑ. Прокуратура тӗрӗслев ирттернӗ, унта хурӑнсемпе ӑвӑссене чӑнах та касни тӑрӑ шыв ҫине тухнӑ. Ҫак хӗрарӑм кӑҫал ака-юпа уйӑхӗсенче йывӑҫсене вӑрмантан тиесе тухнӑ, унӑн ҫакна тумашкӑн ирӗк пулман. Ҫапла майпа вӑл лесничествӑна 10 пин тенкӗ тӑкак кӳнӗ.

Прокуратура пӗлтернӗ тӑрӑх, йывӑҫ каснӑ хыҫҫӑн хӗрарӑмӑн ывӑлӗ лесничествӑн дирекцине амӑшӗн ячӗпе йывӑҫ касмалли суту-илӳ килӗшӗвӗн бланкне алӑ пусмашкӑн тӑратнӑ. Кун тӗлӗшпе пуҫиле ӗҫ пуҫарнӑ.

Чӑваш Енри вӑрмансене кӗме каллех чарнӑ. Кун пирки республикӑн Ҫутҫанталӑк ресурсӗсен тата экологи министерстви хӑйӗн сайтӗнче ҫырса хунӑ. Ведомство вӑрмансене кӗме тӑхтама ыйтать.

Чӑваш Енри вӑрмансенче пушар тухас хӑрушлӑх виҫи хальхи вӑхӑтра 5-мӗш класс (специалистсем ӑна чрезвычайлӑ теҫҫӗ) шутланать иккен.

Ҫутҫанталӑк ресурсӗсен тата экологи министерстви «Вӑрман хуралӗ» хысна предприятийӗн телефон номерне (8352) 40-24-00 кӑтартнӑ. Унсӑр пуҫне вӑрман хуралӗн телефон номерне те ҫырса хунӑ: 8-800-100-94-00.

Аса илтерер, пушар хӑрушсӑрлӑхӗн правилисене пӑхӑнман уйрӑм ҫынсене 2 пин тенкӗрен пуҫласа 4 пин таран штрафлаҫҫӗ, должноҫри ҫынсене — 15-30 пин тенкӗлӗх, уйрӑм усламҫӑсене — 30-40 пин тенкӗлӗх, предприяти-организацисене — 200-400 пин тенкӗлӗх.

Чӑваш Енри вӑрмансене ҫак кунсенче пакунлисем хураллаҫҫӗ. Йӗрке хуралҫисемсӗр пуҫне вӑрман ӗҫченӗсем, ҫӑлавҫӑсем ҫак енӗпе тимлеҫҫӗ.

Паянтан пуҫласа пирӗн республикӑри вӑрмансенчи пушар хӑрушлӑхӗ IV класпа танлашать. Раҫҫейӗн Инкеклӗ ӗҫсен министерствин Чӑваш Енри управленийӗнче пӗлтернӗ тӑрӑх, чи пысӑк хӑрушлӑх — V.

Пушар тухас хӑрушлӑх пысӑккине кура паянтан пуҫласа ҫурла уйӑхӗн 3-мӗшӗчченех ҫынсене вӑрмана кӗртмӗҫ.

Сӑмах май ҫакна та аса илтерер: ака уйӑхӗн 28-мӗшӗнчен пирӗн республикӑра пушара хирӗҫ ятарлӑ режим ҫирӗплетнӗччӗ. Ҫавна май вӑрмансенче кӑвайт чӗртме юрамасть. Йӗркене пӑсакансене ҫирӗп явап тыттарӗҫ. Кун пирки Раҫҫейӗн Инкеклӗ ӗҫсен министерствин Чӑваш Енри управленийӗ асӑрхаттарать.

Шӑмӑршӑ районӗнчи Энтриел ялӗнче пурӑнакан 78 ҫулти арҫын утӑ уйӑхӗн 20-мӗшӗнче ирхине яланхиллех вӑрмана тухса утнӑ. Вӑрман ял пуҫӗнченех пуҫланнӑ. Арҫын кӗсье телефонне пӗрле илнӗ.

Тепӗртакран тӑванӗсен сехри хӑпнӑ. Ара, лешӗ шӑнкӑравласан та тытман. Ватӑскере полицейскисем, ҫӑлавҫӑсем, нимеҫӗсем (волонтерсем) шырама кайнӑ.

Чалдон ятлӑ йытӑ пулӑшнипе арҫынна тепӗр кун ирхине тупнӑ. Вӑл ялтан 5 ҫухрӑмра пулнӑ. Ватӑскер кӗсье телефонне ҫухатнӑ-мӗн. Вӑл вӑрманта шывсӑр тата апатсӑр пӗр талӑк пулнӑ. Арҫын ывӑннӑ, ҫапах тухтӑрсем унӑн сывлӑхӗ хавшанине палӑртман.

Ҫӗнӗ Шупашкарта пурӑнакан хӗрарӑм Мари Элти вӑрманта ҫухалса кайнӑ. Мари аварипе ҫӑлав службин сайтӗнче пӗлтернӗ тӑрӑх, пирӗн ентеше тупнӑ, киле таврӑнма пулӑшнӑ.

Ӗнер, утӑ уйӑхӗн 11-мӗшӗнче, Мари Элти ҫӑлав службине 59 ҫулти хӗрарӑм шӑнкӑравласа хӑй вӑрманта ҫухалса кайни пирки пӗлтернӗ. Хайхискер Звенигово районне, Кӗҫӗн Мартын юханшывӗ ҫывӑхне, кӑмпа пуҫтарма кайнӑ.

Хӗрарӑм вӑрманта ҫӳреме пӗлмен. Кун пирки вӑл сӑлавҫӑсене те пӗлтернӗ. Оперативлӑ дежурнӑй ӑна хӗвеле пӑхса Кокшайск тракчӗ еннелле утма хушнӑ. Вырӑна часах Кокшайскри аварипе ҫӑлав ушкӑнӗ ҫитнӗ. Хӗрарӑма тупнӑ, вӑрмантан тухма пулӑшнӑ.

Чӑваш Енре шӑрӑх тата типӗ ҫанталӑк тӑнӑ май вӑрмансене кӗме чарнӑ. Ӗнертенпе республикӑра пушар хӑрушсӑрлӑхӗн 4-мӗш класӗ пулнине палӑртнӑ.

Ҫавна май ҫынсене вӑрмана кӗме чарнӑ. Кунсӑр пуҫне унта кӑвайт чӗртме, мангалпа усӑ курма, пирус туртма, сӳнмен шӑрпӑк, пирус тӗпӗ ывӑтма, пӑшалтан пеме, пиротехника хатӗрӗсемпе усӑ курма юрамасть. Ҫавӑн пекех вӑрманта бензинпа, краҫҫынпа е ҫунакан ытти шӗвекпе сапнӑ материал хӑварма ирӗк ҫук. Хӗвел хӗртекен вырӑнта, уҫланкӑра, кӗленче таврашӗ хӑварасран та асӑрханмалла.

Ҫак йӗркесене пӑснӑшӑн административлӑ штраф ҫырса параҫҫӗ. Ахаль ҫынсен – 5 пин таран, должноҫри ҫынсен – 40 пин таран, юридици сӑпачӗсен 500 пин тенкӗ таран тӳлеме тивӗ.

Ҫӗмӗрле хулинче суд тенкелӗ ҫине 45 ҫулти арҫын ларнӑ. Ӑна вӑрман хуҫалӑхӗн лаптӑкӗнчен Ҫӗнӗ ҫул уявӗ умӗн икӗ чӑрӑш касса тухнӑшӑн саккунпа килӗшӳллӗн явап тыттарнӑ.

Чӑваш Енӗн экологипе ҫутҫанталӑк министерстви пӗлтернӗ тӑрӑх, иртнӗ ҫулхи раштав уйӑхӗн 21-мӗшӗнче хайхи арҫын йӗрке хуралҫисен аллине ҫакланнӑ. Шӑпах ҫав кунхине вӑрман инспекторӗсем полици ӗҫченӗсемпе пӗрле рейда тухнӑ. Судпа унччен те темиҫе хут айӑпланнӑ ҫак арҫын 12 сантиметр диаметрлӑ, 2 метра яхӑн ҫӳллӗш икӗ чӑрӑша касса антарнӑ иккен. Вӑрман хуҫалӑхӗ вара арҫыннӑн хӑтланӑвне пула 5 пин тенкӗлӗх шар курнӑ.

Миравай суд арҫын айӑплине туллин ҫирӗплетнӗ, ӑна 200 сехет ӗҫлеттерме йышӑну кӑларнӑ. Приговор вӑя кӗме те ӗлкӗрнӗ ӗнтӗ.