Чӑваш патшалӑх педагогика университечӗн профессорӗ Л.П. Сергеев «Чувашский язык: диалектологический аспект. Том 1, 2» (Шупашкар: Чӑваш патшалӑх педагогика университечӗ, 2008) кӗнекешӗн Чӑваш Республикин 2012 ҫулхи патшалӑх премине илме тивӗҫлӗ пулчӗ. Ку кӗнекере Чӑваш Республикинче тата республика тулашӗнче пурӑнакан чӑвашсен пуплевӗн уйрӑмлӑхӗсене тишкернӗ, диалектологи карттипе ҫыхӑннӑ ыйтусене пӑхса тухнӑ.
Кӗнекере учёнӑйӑн нумай енлӗ ӗҫӗн чи кӑсӑкланса тунӑ пайне пӗтӗмлетнӗ теме пулать, мӗншӗн тесен Леонид Павлович ӑслӑлӑх ҫулне диалектологирен пуҫланӑ, хӑйне яланах диалектолог тесе шутланӑ.
Диалектолог ӗҫӗ — чи йывӑр ӗҫ, мӗншӗн тесен яланах вӗҫӗмсӗр ҫӳревре пулмалла, пур ҫӗрте те ҫынсемпе калаҫмалла, ҫынсен калаҫӑвне итлеме тата илтме пӗлмелле, калаҫнине ҫырса илме ӗлкӗрмелле, мӗн ҫисе ӑҫта выртса-тӑрса пурӑнас пирки те шухӑшламалла. Тӗпчевҫӗ йывӑрлӑхсенчен хӑраман, ҫанталӑк юрлӑ е ҫумӑрлӑ пулнине пӑхман – район хыҫҫӑн района кайнӑ, ял хыҫҫӑн яла утнӑ. Кутамккара куллен кирлӗ япаласем пулнӑ, алӑра — пӑт ытла таякан магнитофон.
Ҫӗртмен 20–23-мӗшӗсенче Шупашкарти «Олимпийский» стадионта ҫӑмӑл атлетикӑпа япӑх илтекен спортменсем хушшинче чемпионат иртнӗ.
Ӑмӑрту пӗтӗмлетӗвӗ тӑрӑх ҫӗнтерӳҫесем Болгари ҫӗршывӗн София хулинче иртекен XXII ҫуллахи Сурдлимп вӑййине хутшӑнӗҫ. Пирӗн 3 ентеш те — Анастасия Мамлина, Иван Пакин тата Андрей Андреев — иртнӗ кунсенчи ӑмӑрту пӗтӗмлетӗве тӑрӑх унта кайма ҫул уҫнӑ. Мамлина, Пакин, Андреев — олимп резервӗ йышне кӗрекен 1-мӗш ачасемпе ҫамрӑксен спорт шкулӗн вӗренекенӗсем.
Шупашкарта иртекен ҫӑмӑл атлетика ӑмӑртӑвне пурӗ Раҫҫейри 247 вӑйлӑ спортсмен хутшӑннӑ. Вӗсем хушшинче хастарлӑхпа палӑрма пултарнӑшӑн эпир хамӑр ентешсене чун-чӗререн саламлатпӑр!
«Общество укҫи-тенкине тытса пырассипе Раҫҫейри чи лайӑх ӗҫлекен муниципалитет пӗрлешӗвӗ» конкурса пӗтӗмлетнӗ. Чӑвашран унта тӑватӑ муниципалитет хутшӑннӑ: Патӑрьел, Пӑрачкав, Муркаш районӗсем тата Шупашкар хули. Пӗтӗмпе вара 60 регионти 186 хула округӗ тата район тупӑшнӑ.
Конкурса йӗркелекенсем вырӑнтисен хысни пӗлтӗр епле тулнине, вӗсен нормативпа право базине, йӗркелӳпе кадр ӗҫ-хӗлне тишкернӗ. Пӗрремӗш степеньлӗ дипломпа виҫӗ муниципалитета чысланӑ: Владимир хулине, Алтай енӗнчи Барнаул хулине тата Муркаш районне.
Шупашкарти машин тӑвакан техникумра вӗренекен Виктор Петров ҫак кунсенче Пӗтӗм Раҫҫейри олимпиадӑран ҫӗнтерӳпе таврӑннӑ. Вӑл професси, теори тата практика пӗлӗвне кӑтартса иккӗмӗш вырӑна тухнӑ. Ку ҫӗнтерӳпе техникум тивӗҫлипех мӑнаҫланма пултарать. Ҫук, тахҫан та пӗрре ҫӗнтернипе мар. Асӑннӑ вӗренӳ заведенийӗнче пӗлӳ илекенсем Раҫҫейри олимпиадӑсенче ҫӗнтересси ырӑ йӑлана ҫаврӑннипе. 2011 ҫулта, акӑ, Дмитрий Иванов, 2009-мӗшӗнче Павел Вторкин пӗрремӗш мала тухнӑ. 2007-мӗш ҫулта Иван Сергеев, пӗлтӗр Прохор Чугунов иккӗмӗш вырӑн ҫӗнсе илнӗ, 2010-мӗшӗнче Екатерина Федорова виҫҫӗмӗш вырӑнпа таврӑннӑ.
Иртнӗ уйӑхра Ирландин тӗп хулинче — Дублинта — кире пуканӗ йӑтассипе Европа чемпионачӗ тата ӑмӑртӑвӗ иртнӗ. Унта аслисемпе пӗрлех ҫамрӑксем те хутшӑннӑ. Раҫҫей ушкӑнне 8 хӗр кӗнӗ, ҫавсен шутӗнче иккӗшӗ Чӑваш Енрен пулнӑ. Вӗсем иккӗшӗ те Йӗпреҫ районӗнче ҫуралнӑ пикесем. Питӗрти аграри университетӗнче 5-мӗш курсра вӗренекен Джанита Павлова хӑйӗн виҫе категорийӗнче пӗрремӗш вырӑна тухса Европа чемпионӗ пулса тӑнӑ. Ҫакӑн пек титула асӑннӑ хулари вӑй-хал культурипе ҫар институтӗнче 2-мӗш курсра ӑс пухакан Марина Федорова та тивӗҫнӗ. Маринӑна ӑмӑртӑва Чӑваш Республикин тава тивӗҫлӗ тренерӗ Михаил Петров хатӗрленӗ.
Асамат Палтай ҫамрӑк ӳнерҫӗ — Микуҫ Палтай ывӑлӗ — 40 крона виҫеллӗ вак акҫа сӑнне ӑсталанӑ иккен. Ӗҫӗ-пуҫӗ иртнӗ кӗркуннех пулса иртнӗ пулин те кун пирки хыпар пирӗн тӑрӑха халь кӑна ҫитнӗ.
Асамат чылай конкурса хутшӑнса ҫӗнтернӗ, ҫапла май ӑна кунта чи ҫамрӑк пултаруллӑ ӳнерҫӗсен йышне кӗртеҫҫӗ.
Вак укҫа питӗнче Асамат вырӑнти икӗ кармана ӳкернӗ — Тройски тата Безьеж ятлисене. Хӑй каласа панӑ тӑрӑх икӗ карманӗ те ӑна пите килӗшеҫҫӗ, кунта, Чӑвашра, вӗсем юлманнишӗн питӗ куллянать иккен ӳнерҫӗ.
Хальхи вӑхӑтра Асамат Яблонец-над-Нисоу хулари ӳнерпе промышленность колледжӗнче вӗренет, иккӗмӗш курс студенчӗ вӑл. Пӗлӗвне малалла Питерти Штиглиц ячӗллӗ ӳнерпе промышленность академинче туптасшӑн.
Чӑваш ятне инҫетри ҫӗршывра ҫӗкленӗшӗн вӑл чӑн та мухтава тивӗҫ. Ӑнӑҫу сунар ӑна!
Нидерландире Эмероорде хулинче ҫӑмӑл атлетикӑпа Нидерланди уҫӑ чемпионат ӑмӑртӑвӗсем иртрӗҫ. Асӑннӑ чемпионат паралимпиец-спортсеменсем хушшинче пӗлтерӗшлӗ вырӑн йышӑнса тӑрать. Унта пирӗн ентешӗмӗрсем те хутшӑнни самаях савӑнтарать.
Ҫӑмӑл атлетика ӑмӑртӑвне пӗтемӗшлӗ 11 тӗрлӗ ҫӗршывран килнӗ 200 яхӑн спортсмен хутшӑннӑ, вӗсем шутӗнче — Раҫҫейӗн 30 спортсменӗ. Раҫҫей паралимп спортсменӗсем хушшинче пирӗн ентешӗмӗр, пӗлтерхи Лондон чемпионатӑн 3 хут ҫӗнтерӳҫи, Елена Иванова тата унӑн мӑшӑрӗ Владимир Свиридов, унсӑр пуҫне тата Анна и Александр Сорокинсем чӑвашран тухакан спортсменсем.
Чӑваш Енӗн спортминӗ пӗлтернӗ тӑрӑх пирӗн ентешӗмӗрсем ӑмӑртура хӑйсене тивиҫлипех кӑтартнӑ. Сӑмахран, Чӑваш Республикин паллӑ спортсменкӑн мӑшӑрӗ сикӗсипе тата йӗтре ывӑтассипе ҫӗнтерӳҫӗ ятне тивӗҫне.
Елена Иванова вара 100 м чупура мала тухма пултарнӑ. Чӑвашсен тепӗр спортсменӗ ҫӳле сиккессипе мала тухнӑ, виҫӗлле сиккессипе вара виҫҫӗмӗш вырӑн ҫӗнсе илме пултарнӑ. Унӑн аппӑшӗ вара сӑнӑ ывӑтассипе мала тухма пултарнӑ.
Хӑйсен тӑрӑшуллӑхӗпе, чӑтӑмлӑхӗпе пирӗн ентешӗмӗрсем ӑмӑртусенче тивӗҫле вырӑн йышӑнаҫҫӗ.
Ҫапла, Шупашкар районӗнчи Ҫатра-Лапсар шкулӗнче 7-мӗш класра вӗренекен Прокопьева Екатерина 1-мӗш вырӑн йышӑннӑ.
Ака уйӑхӗн вӗҫӗнче Раҫҫей шайӗнче акӑлчан чӗлхипе «The Mystery of the British History» ятлӑ викторина иртнӗ. Унта инҫет майпа хутшӑнмалла пулнӑ. Викторинӑра ачасен Аслӑ Британипе ҫыхӑннӑ ыйтусем ҫине акӑлчанла хуравламалла пулнӑ тата пултарулӑх ӗҫне тӑратма тивнӗ.
Ӗнер, ҫӑвӑн 15-мӗшӗнче викторинӑна пӗтӗмлетнӗ — Катьӑн ӗҫне 1-мӗш вырӑн (чи нумай балл пухакансене) парса хакланӑ. Мала тухнӑ ачасем Чӑваш Енрен татах та пур — Шупашкарти 41-мӗш шкулти темиҫе ача 3-мӗш вырӑн йышӑннӑ.
«The Mystery of the British History» викторинӑна «Фактор роста» ЦДМ ирттернӗ. Вӗсем тӗрлӗ предметпа викторина-конкурс таврашне хатӗрлеҫҫӗ.
Шупашкарти С.М. Максимов ячӗллӗ музыка училищинче флейта ӑсталӑхне туптакан ачасем Испанирен ҫӗнтерӳпе таврӑннӑ. Кун пек пысӑк ӑнӑҫу вӗсемшӗн пӗрремӗш хут мар пулин те малти вырӑна тухма кӑмӑлли каламасӑрах паллӑ.
Пӗтӗм тӗнче шайӗнчи «Кӗвӗ-ҫемӗ Ривьери» конкурсра вӗсем кашни ушкӑнрах тата номинацирех ҫӗнтерме пултарнӑ. Ачасем чӑвашсен, вырӑссен, ют ҫӗршыв композиторӗсен 23 хайлавӗпе сцена ҫине тухнӑ. Вӗсене кӗвӗ-ҫемӗ тӗнчине илсе кӗрекенни — Раҫҫейӗн тата Чӑваш Енӗн тава тивӗҫлӗ культура ӗҫченӗ Анжела Сидорова.
Сӑмах май, музыка училищинче вӗренекенсен пултарулӑхӗпе испан халӑхӗ кӑна мар, Францирен, Германирен, Италирен килнӗ туристсем те хаваспах паллашнӑ-мӗн.
Инҫе ҫӗре кайнӑ Шупашкар ачисен асӗнче ҫул май Франципе Германи ҫӗршывӗсенче тата Монакопа Мотне-Карло хулисенче пулни те чылайлӑха асра юлӗ.
Ҫапла, ӗнертенпе пирӗн сайтра хыпарсен йышӗ 2 500 иртрӗ. Малтанхи кӑтартӑва, 1 500 хыпар йышне эпир 2011 ҫулхи авӑн уйӑхӗнче ҫитсеччӗ (2 пин шутне палӑртмасӑр хӑварса). 500 хыпара ҫырма ун чухне пире ҫулталӑк (2010, ҫурла вӗҫӗ) кирлӗ пулчӗ пулсан, хальхинче информаципе пуянланас ӗҫ самах хӑвартланчӗ теме пулать.
Унсӑр пуҫне пирӗн малашне ҫӗнӗ проект ӗҫлеме пуҫлӗ — «Хыпарла 2». Унпа килӗшӳллӗн эпир ятарласа икӗ журналиста тытӑпӑр — вӗсем кунне 5-шер хыпар ҫырма шантараҫҫӗ. Кама илессине палӑртрӑмӑр теме пулать — ун пирки сире, вулаканӑмарсем, ҫу уйӑхӗн 15-мӗшӗнче пӗлтерӗпӗр. Кашни кун пирӗн сайт 10 ҫӗнӗ хыпарпа пуянланса пыни пирӗн сайтра ҫӗнӗ ҫынсем ытларах явӑҫасса шанатпӑр.
Енчен те сирӗн Чӑвашри тӗрлӗ енлӗ хыпар-хӑнара пӗлсе тӑрас килет пулсан — пирӗн пата хӑнана кашни кунах кӗрсе тухни пӑсмӗ. Эпир тӳре-шаран ӗҫӗнчи кӑлтӑкӗсене те, вӗсен ӳсӗмӗсене те палӑртсах тӑрӑпӑр. Тӗрлӗ сферӑри хыпарсене ҫутатӑпӑр — ял хуҫалӑхӗнчен пуҫласа экономика таранах. Чӑваш ҫӗрӗнчисене ҫеҫ мар, Раҫҫейпе тӗнче шайӗнчисем те пулӗҫ.
+0.3 °C