Пуҫаруллӑ ушкӑн Шупашкарта чӑваш словарьне хатӗрленӗ Николай Ашмарина халалланӑ палӑк лартма сӗнсе ыйтупа тухнӑ. Вӑл чӑнах та кирлӗ-и? Шупашкар хула администрацийӗ халӑхран ыйтма шухӑшланӑ.
«Уҫӑ хула» порталта сасӑлав иртнӗ. Унта 1708 ҫын хутшӑннӑ. Вӗсенчен 1078-шӗ Ашмарина халалланӑ палӑк кирлӗ тесе палӑртнӑ. 390 ҫын ҫакна специалистсен татса памаллине каланӑ. 227 ҫын палӑк кирлӗ мар тесе шухӑшлать. 13 ҫын хӑйсен шухӑшне палӑртнӑ, хӑшӗ-пӗри палӑка Ашмарин ҫуралнӑ тӑрӑхра, Етӗрнере, лартмаллине пӗлтернӗ.
Сасӑлав пӗтӗмлетӗвне ятарлӑ комиссие пӑхса тухма парӗҫ. Сӑмах май, Шупашкарта Николай Ашмарина халалланӑ урам пур.
«Открытый город» (чӑв. Уҫӑ хула) порталта ҫак кунсенче Николай Ашмарин палӑкӗн шӑпине татса параҫҫӗ. Хула еертӳҫисем патне Чӗмпӗрти Николай Кондрашкин скульптор Николай Ашмарин палӑкне вырнаҫтарас сӗнӳпе тухнӑ.
«Николай Ашмарин паллӑ тюрколог евӗр ӑсчахсене асра тытмалла. Бюстӑн ӗҫ модельне 3 ҫул каяллах хатӗрленӗ, ӑна Чӑваш наци ӑслӑлӑхпа ӳнер академийӗн пухӑвӗнче ырланӑ», — тенӗ хулари тӳре-шарана скульптор. Рабочая модель бюста создана три года назад и поддержана художественным советом и общим собранием ЧРОО ЧНАНИ.
«Уҫӑ хула» порталти сасӑлава хутшӑнакансем «Шупашкарта Николай Ашмаринӗ кирлӗ-и?» ыйтӑва тӑватӑ тӗрлӗ хуравлама пултараҫҫӗ: «Ун пек ҫынна асра тытмалла», «Кирлӗ мар», «Ку ыйтӑва специалистсен татса памалла» е ҫынсем хӑйсен урӑхла шухӑшне пӗлтерме пултараҫҫӗ.
Паян Шупашкарти Ҫеҫпӗл Мишши палӑкӗ умне чечек хунӑ. Аса илтерер: Ҫеҫпӗл Мишши ҫуралнӑранпа паян 122 ҫул ҫитнӗ.
Савӑнӑҫлӑ митинга пултарулӑх интеллигенцийӗ пухӑннӑ. Хӑйсен ентешне асра тытнине палӑртса канашсем те ҫитнӗ. Митинга Канаш районӗнчи Ҫеҫпӗл ял тӑрӑхӗн пуҫлӑхӗ Яков Сергеев тата Районта Тӗп клуб тытӑмӗн директорӗ Ольга Микушина ертсе пыракан делегаци килсе ҫитнӗ.
Митинга пухӑннисем Ҫеҫпӗл Мишшин вилӗмсӗрлӗхне палӑртса сӑмах каланӑ, ҫамрӑк поэт хӑйӗн кӗске ӗмӗрӗнче чӑваш поэзийӗн классики пулса тӑма тивӗҫ сӑвӑсем ҫырса хӑварма пултарнине палӑртса хӑварнӑ.
1958 ҫулхи юпа уйӑхӗн 17-мӗшӗнче Вӑрнар районӗнче Упнер станцийӗ ҫывӑхӗнче Пекинран Мускава вӗҫнӗ Ту-104 самолет ӳкнӗ. Борт ҫинчи пӗтӗм ҫын вилнӗ: 71 пассажир тата экипажри 9 ҫын.
Самолетра Китай делегацийӗ пулнӑ. Китайри Ют ҫӗршыв ӗҫӗсен министерствин 16 ӗҫченӗ вӗҫнӗ. Вӗсене хӑйсен тӑрӑхӗнче тӑванла вилтӑпринче пытарнӑ. Вилнисен йышӗнче СССРти 17 ҫын пулнӑ. Чехославакирен – 8, Германирен – 5, Францирен – 5, Венгрирен 5 ҫын вӗҫнӗ. Ытти ҫӗршыв ҫыннисем те пулнӑ.
Унтанпа вӑхӑт нумай иртнӗ, авари вырӑнӗнче вара палӑк ҫук. Вӑрнар район администрацийӗ ку ыйту часах татӑласса шанать.
Ӗнер, чӳк уйӑхӗн 5-мӗшӗнче, Сӗнтӗрвӑрри районӗнчи Хуракассинче хурлану кунне пуҫтарӑннӑ. Шӑп та лӑп ҫав кун, 1961 ҫулта унти шкулта ачасемпе вӗренекенсен кун-ҫулне татнӑ пушар пулса иртнӗ. Совет саманинче инкек пирки пытарма тӑрӑшнӑ. Трагеди ниҫта та ҫырман, пӗлтермен. Пушарта вилнӗ 106 ачапа 4 учителӗн ҫывӑх ҫыннисем вара инкекӗн суранӗ вара пӗрех пирченеймен. 60 ҫултан та вӑл хӑй ҫинчен аса илтерет.
«Ачасемпе вӗрентекенсене пытарнӑ вырӑнта, мухтав Турра, мемориала тӗпрен юсаса ҫӗнетме май килнӗ. Уйрӑмах пысӑк тав Владимир Нагорнов скульптора, Николай Угаслов усламҫа. «Стрижи» (чӑв. Вӗршӗн) палӑк тӗлӗнче Сергей Лукиянов проекчӗпе пысӑках мар часавай тума пуҫланӑ», – тесе ҫырнӑ хурлану кунӗнче пулнӑ РФ Патшалӑх Думин депутачӗ Анатолий Аксаков Инстаграмра. Инкеке асра тытни пӗлтерӗшлине те палӑртса хӑварнӑ вӑл.
Шӑмӑршӑра Чӑваш халӑх писательне Илпек Микулайне асра тытса бюст уҫнӑ. Ку хыпара эпир каярах пӗлтӗмӗр пулин те ун ҫинчен хыпарламаллах. Бюста Шӑмӑршӑри вӑтам шкул территорийӗнче иртнӗ уйӑхӑн 14-мӗшӗнче вырнаҫтарнӑ.
Бюст авторӗ — художник-скульптор, Чӑваш Республикин культурӑн тава тивӗҫлӗ ӗҫченӗ Николай Кондрашкин.
Илпек Микулайӗ (Ильбеков Николай Филлипович) — чӑваш ҫыравҫи, тӑлмачи. 1915 ҫулхи ҫу уйӑхӗн 19-мӗшӗнче Шӑмӑршӑ районӗнчи Виҫпӳрт Шӑмӑршӑ ялӗнче ҫуралнӑ. 1981 ҫулхи ҫӑвӑн 12-мӗшӗнче Шупашкарта вилнӗ. Патӑрьелти педагогика техникумӗнчен, Чӑваш педагогика институтӗнчен вӗренсе пӗтернӗ. Сӑвӑ-калав ҫырма Шупашкарта, педагогика институтӗнче вӗреннӗ чухне, пуҫланӑ. Ҫирӗме яхӑн кӗнеке тухнӑ. Чи сулмакли — икӗ томлӑ «Хура ҫакӑр» роман.
Паян, юпа уйӑхӗн 13-мӗшӗнче, Шупашкарти художество училищи (вӑл Шупашкарти К. Иванов урамӗнчи 1-мӗш «Б» ҫурт адреспа вырнаҫнӑ) умӗнче мемориал тӑвас ӗҫе пуҫӑннине палӑртакан мероприяти иртнӗ. Ӑна Совет Союзӗн Геройне Александр Боголюбова халалланӑ.
Александр Николаевич 1900 ҫулта Шупашкарта ҫуралнӑ. 1916 ҫулта Шупашкарти аслӑ пуҫламӑш училищӗне (халӗ унта художество училищи) вӗренме кӗнӗ. Тӑван ҫӗршывӑн аслӑ вӑрҫинче ентешӗмӗр Мускава хӳтӗлеме хутшӑннӑ.
Аса илтерер: пирӗн республикӑра ҫитес ҫула Чӑваш Енрен тухнӑ паллӑ ентешсен ҫулталӑкӗ тесе йышӑннӑ. Ҫакӑн пек сӗнӳпе Чӑваш Ен Элтеперӗ ҫумӗнчи Общество канашӗ сӗннӗ. Ҫав шухӑша республика Элтеперӗ Олег Николаев ырласа йышӑннӑ.
Шупашкар хулинчи тӳре-шара тӗп пасар умӗнче ларакан скульптурӑна – хӗвелҫаврӑнӑш сутакан карчӑка – илсе пӑрахасшӑннине Чӑваш халӑх сайчӗ пӗлтернӗччӗ. Аса илтерер: палӑк шӑпине татса парас ыйтупа хула администрацийӗ «Уҫӑ хула» порталта сасӑлав ирттерчӗ.
Ҫынсен самай пайӗ шухӑшланӑ тӑрӑх, скульптурӑна тӗкӗнме кирлӗ мар. Сасӑлава хутшӑннӑ 2276 ҫынран 72,98 проценчӗ, е 1661 ҫын, бронза палӑк хӑй вырӑнӗнчех юлтӑр тесе каланӑ. 27,02 проценчӗ пасар территорине куҫарса лартмалла тенӗ.
300 килограмм таякан пӑхӑр скульптурӑна 2016 ҫул вӗҫӗнче лартнӑ. Кайран ӑна илсе пӑрахнӑ, анчах 2017 ҫулта ҫӗнӗрен вырнаҫтарнӑ.
Муркаш районӗнчи Ярапайкасси ял тӑрӑхӗн тӗп ӗҫ вырӑнӗпе усӑ курнӑ тесе шухӑшлаҫҫӗ. Хӗрарӑм тӗлӗшпе РФ Пуҫиле кодексӗн 292-мӗш статйин 1-мӗш пайӗпе пуҫиле ӗҫ пуҫарнӑ.
Тӗпчевҫӗсем шухӑшланӑ тӑрӑх, 2020 ҫулхи чӳк уйӑхӗнче хӗрарӑм ял тӑрӑхӗн пуҫлӑхӗн тивӗҫӗсене пурнӑҫланӑ. Ҫав вӑхӑтра вӑл стройорганизацисенчен пӗринпе подряд килӗшӗвӗ тунӑ. Унта сӑмах вӑрҫӑра пуҫ хунисене асӑнса Кӳстерекре лартнӑ палӑк вырӑнне хӑтлӑх кӳресси пирки пынӑ. Анчах подрядчик ӗҫе тивӗҫлипе пурнӑҫламан – кирлӗ пек юсаса ҫӗнетмен, тирпейлемен. Апла пулин те ял тӑрӑхӗ документсене алӑ пусса панӑ. Унтан подрядчика 60 пин тенкӗ куҫарса панӑ. Ҫапла вара туса пӗлтермен ӗҫшӗнех хысна укҫине тӑкакланӑ.
Шупашкарти тӗп пасар умӗнче ларакан скульптурӑна – хӗвелҫаврӑнӑш вӑрри сутакан карчӑка – илсе пӑрахасшӑн. Хула администрацийӗ унӑн шӑпине татса парас тесе «Уҫӑ хула» порталта сасӑлав ирттерет.
Аса илтерер: 300 килограмм таякан пӑхӑр скульптурӑна 2016 ҫул вӗҫӗнче лартнӑ. Анчах кайран ӑна илсе пӑрахнӑ, 2017 ҫулта каллех вырнаҫтарнӑ. Халӑхра ҫӳрекен сас-хура те тӗрӗсех: иртнӗ ӗмӗрте ҫак вырӑнта пӗр карчӑк хӗвелҫаврӑнӑш вӑрри сутнӑ. Ҫавӑнпа скульптурӑна шӑпах унта лартма шутланӑ-мӗн.
Анчах хула администрацийӗн каллех ыйту сиксе тухнӑ: ҫак карчӑк пасар умӗнче кирлех-и? Эсир мӗнле шухӑшлатӑр? Сасӑлава хутшӑнӑр.
-2.7 °C