Ку канмалли кунсенче, нарӑс уйӑхӗн 19-мӗшӗнче тата 20-мӗшӗнче, Шупашкар районӗнчи "Ясна" этнокомплексра наци Хӗл Мучисем пуҫтарӑнӗҫ. Пӗтӗмпе - пиллӗк.
Хӗл Мучисӗр пуҫне Мӑкшӑ Республикинчи Якшамо Атя, Пушкӑртстанри Кыш Бабай, Мари Элти Йушто Кугыза, Удмуртири Тол Бабай пулӗҫ. Хӗл Мучисем хӗле ӑсатӗҫ, мероприяти те "Сывӑ пул, хӗлле" ятлӑ. Унта тӳлевлӗ кӗртӗҫ.
Мероприятире хӑнасем Хӗл Мучисемпе чӑрӑш тавра юрласа савӑнӗҫ, тӗрлӗ вӑйӑ ирттерӗҫ. Вӗсемпе сӑн ӳкерме те май пулӗ. Ҫавӑн пекех чӑваш Хӗл Мучи юррин хӑтлавӗ те пулӗ.
Пӗлтӗр Чӑваш Ен Правительстви республикӑри вулавӑшсене чӑвашла кӗнекесемпе пуянлатма 3,5 миллион тенкӗ уйӑрнӑ. Кӗнекесене, пурӗ 15865 экземпляр, Чӑваш Енӗн Наци вулавӑшӗ туяннӑ. Вӗсене Чӑваш кӗнеке издательстви сутнӑ.
Туяннӑ кӗнекесен авторӗсем – Геннадий Айхи, Георгий Краснов, Денис Гордеев, Николай Сидоров, Улькка Эльмен, Анатолий Емельянов, Станислав Сатур тата ыттисем. Ачасемпе ҫамрӑксем валли ҫыракан авторсен алҫырӑвӗсен конкурсӗсенче ҫӗнтернӗ ӗҫсене те туяннӑ. Кунта Юрий Сементерӗн «Параппанлӑ Митраппан», Владислав Николаевӑн «Кӑшӑлвирус», АраМишшин «Тӑвалла ҫул» кӗнекисене асӑнса хӑвармалла. Кашни вулавӑша наци кӗнеки 33-шер экземпляр лекнӗ, ҫавсенчен ҫуррине яхӑнӗ – ача-пӑча литератури.
Нарӑс уйӑхӗн 17-мӗшӗнче Чӑваш Енре «Россия 1» телеканалпа кӑтартакан «Вести недели» кӑларӑмӑн ӳкерӳ ушкӑнӗ ӗҫлет. Пирӗн пата килсе ҫитнӗ йышра – Сергей Зенин корреспондент, Станислав Пономаренко оператор, Дмитрий Толстухов сасӑ операторӗ. Йыш Канаш районӗнчи Мӑкӑр кӗперне ӳкерсе илнӗ. Вӗсене районти тӳре-шара кӗтсе илнӗ.
Чӑваш Енри архитектурӑпа инженери тӗлӗнтермӗшӗ ҫинчен телеӗҫченсене вырӑнти краевед, Мӑкӑр ялӗнче пурӑнакан Леонид Михайлов тата ял старости Герман Родионов каласа кӑтартнӑ.
Кӗпере 1914 ҫулта тума тытӑннӑ, тепӗр 4 ҫултан ӗҫе вӗҫленӗ. Строительствӑна нимӗҫ инженерӗ-проектировщикӗ Гехард Шумахер йӗркелесе тата тӗрӗслесе тӑнӑ. Кӗпер тунӑ ҫӗрте тӗрлӗ наци ҫыннисем, ҫав шутра вырӑссемпе тутарсем ытларах пулнӑ, ӗҫленӗ.
Виадук ҫӳллӗшӗ – 34 метр, тӑршшӗ – 360 метр. Вӑл 16 бетон юпа ҫинче тытӑнса тӑрать.
1935 ҫулта кӗпере салтаксем хуралласа тӑма тытӑннӑ. Вӗсем валли унта казарма тата мунча туса лартнӑ. Каҫпа кӗпер айӗпе ҫынсене каҫса ҫӳреме чарнӑ. Вӑрҫӑ вӑхӑтӗнче кӗпере нимӗҫсем шыранӑ. 1986 ҫулта кӗпере хупнӑ. Халӗ ӑна ҫӗршыв шайӗнчи культура эткерлӗхне кӗртесшӗн.
Чӑваш Енӗн Наци вулавшӗнче филологи наукисен докторне, профессора Георгий Фёдорова асра тытса пуҫтарӑнӗҫ. Мероприяти 14 сехетре пуҫланӗ, вӑл 137-мӗш пӳлӗмре иртӗ.
Георгий Иосифович – Чӑваш Республикин наукӑн тава тивӗҫлӗ ӗҫченӗ, Раҫҫей Федерацийӗн Писательсен союзӗн членӗ. Нарӑс уйӑхӗн 10-мӗшӗнче вӑл ҫуралнӑранпа 80 ҫул ҫитнӗ.
Ыран, нарӑс уйӑхӗн 18-мӗшӗнче, Наци вулавшӗнче «Тупасчӗ сӑмахӑн пӗртен пӗр таса вӑрттӑнне…» ятпа литература каҫӗ иртӗ. Унта Георгий Фёдоровпа пӗрле ӗҫленисем, тусӗ пулнисем, ентешӗсем, ун пултарулӑхне хаклакансем пуҫтарӑнӗҫ.
Ӑсчахӑн мӑшӑрӗ Галина Фёдорова Георгий Иосифовичӑн «Суйласа илнисем. Поэмӑсем, сӑвӑсем» тата «Ай, мӑнтарӑн хир мулкачи» илемлӗ хайлавӗсен пуххисемпе паллаштарӗ. Георгий Фёдорова литература тӗнчинче поэт, прозаик, литературовед тата критик евӗр те пӗлеҫҫӗ-ҫке. Унӑн ӑслӑлӑх ӗҫӗсен шучӗ вара 250-ран иртнӗ, 4 монографи, вӑл тӗрлӗ учебникпа вӗренӳ пособийӗн авторӗ.
Шупашкара Чулхулари дирижёра чӗнсе илнӗ. Дирижёр пульчӗ умӗнче Ренат Жиганшин пулӗ.
Вӑл паян, нарӑс уйӑхӗн 17-мӗшӗнче, Чӑваш патшалӑх оперӑпа балет театрӗнче кӑтартакан «Царская невеста» 17 февраля тата нарӑс уйӑхӗн 20-мӗшӗнчи «Лебединое озеро» спектакльсем вӑхӑтӗнче дирижёр пульчӗ умне ларӗ.
Чӗнсе илнӗ сцена ӑсти Мускаври П.И. Чайковский ячӗллӗ патшалӑх консерваторийӗнче вӗреннӗ. Пултарулӑха вӑл дирижерпа хор факультетӗнче тата оперӑпа симфони дирижёрӗн факультетӗнче илнӗ. Ҫавӑн пекех вӑл ӑсталӑхне Чулхулари М.И. Глинка ячӗллӗ патшалӑх консерваторийӗнче, аспирантурӑра, ӳстернӗ.
Пӗлтӗр Шупашкарти Пирогов урамӗнчи 24-мӗш ҫуртра вырнаҫнӑ судмедэкспертиза зданине юсаса ҫӗнетнӗ. Ҫавна май унта халӗ виҫҫӗмӗш хут, мансарда, пур.
Ҫулталӑк вӗҫлениччен виҫҫӗмӗш хутра патологи анатомийӗн тата судпа медицина экспертизин музейне уҫма палӑртнӑ. Ҫапла пӗлтернӗ влаҫ органӗсен порталӗнче.
Кунсӑр пуҫне унта студентсем валли вӗренмешкӗн пӳлӗм пулӗ. Ҫавӑнтах гистологи препарачӗсем, медицина докуменчӗсем упранӗҫ.
Сӑмах май, Шупашкарта медицина енӗпе музей пур ӗнтӗ. Ҫеҫпӗл урамӗнчи 27-мӗш ҫуртра вырнаҫнӑскер Г.А.Алексеев ячӗллӗ медицина историйӗн музейӗ ятлӑ.
Канаш районӗнчи Юмансар ялӗнче пурӑнакансемшӗн ку питӗ савӑнӑҫлӑ хыпар. Унта ҫӗнӗ культура ҫурчӗ тума палӑртнӑ. Ҫавна май аукцион ирттереҫҫӗ. Малтанхи хак - 31,8 миллион тенкӗ. Аукциона нарӑс уйӑхӗн 25-мӗшӗнче пӗтӗмлетӗҫ. Ӑна выляса илнӗ организацин культура ҫуртне кӑҫал чӳк уйӑхӗн 30-мӗшеччен хута ямалла.
Культура ҫурчӗ икӗ хутлӑ пулмалла, унта 100 ҫын вырнаҫмалла. Пӗрремӗш хутра вестибюль, хывӑнмалли пӳлӗм, туалет, куракансен залӗ тата ытти пӳлӗм пулмалла. Иккӗмӗш хутра пӳлӗмсем, кружок ирттермелли пӳлӗмсем вырнаҫӗҫ.
Сӑмах май, кӑҫал 5 культура ҫуртне хута яма тата 11-шне юсама хыснаран 220 миллион тенкӗ уйӑрӗҫ. 2022-2026 ҫулсенче республикӑра пӗтӗмпе 25 культура ҫурчӗ хута яма, 55 клуба юсама палӑртнӑ.
Тӗрлӗ тӑрӑхри чӑвашсем пӗр чӗлхепех калаҫаҫҫӗ-и? Чӗлхи пӗрех пулсан та, сӑмахӗсем чылай ӑрасна! Акӑ шӗкӗнтӗр тата чӗкӗнтӗр пӗрешкелех илтӗнеҫҫӗ, анчах тӗрлӗ пахча ҫимӗҫе пӗлтереҫҫӗ: пӗрремӗшӗ – кишӗр, иккӗмӗшӗ – кӑшман. Сар кӑшман тени пӗр районтах тутлӑ кӑшмана та, кишӗре те палӑртма пултарать. Мӑрикканӗ мӗне пӗлтерет-ши тата? Уммана, тӗрӗсрех каласан, ҫӗр улмине.
Ҫакна ахаль словарьте вуласа пӗлеймӗр, унта ытларах – литература чӗлхинчи сӑмахсем. Тӗрлӗ ялти чӑвашсем мӗнлерех калаҫнине вара диалект словарӗнче ҫырса кӑтартаҫҫӗ. Ҫавнашкал кӗнеке тин ҫеҫ кун ҫути курнӑ. Пӗрле ӗҫленӗ юлташӑм парнелерӗ. Геннадий Дегтярёвӑн «Тематический диалектологический словарь чувашского языка: названия животных и растений» кӑларӑмӗ пирки ман сӑмахӑм.
Вуларӑм та хама телейлӗ туйрӑм: ҫак тӗлӗнмелле кӗнеке алла чи малтан тенӗ пек лекнишӗн те, пирӗн чӗлхе ҫавӑн пек пуян пулнишӗн те. Вӑрнар районӗнче ҫуралса ӳссе «анат енчи» ятпа ҫӳретпӗр. Нумай-нумай сӑмах ман пуплевре литература чӗлхине ҫывӑх. «Свербига» ӳсен-тӑрана эпир майра кӗпҫи теме хӑнӑхнӑ, вырӑс хуххи, тута кӗпҫи, майраккай е майрашки тени те хитре илтӗнет паллах.
Бурят Республикинче Базыр Цырендашиев композиторпа тата педагогпа мӑнаҫланни, вӑл вара хӑй вӑхӑтӗнче Чӑваш Енре ӗҫленине ҫак йӗркесен авторӗ икӗ ҫул каялла пӗлтернӗччӗ. Аса илтерер: Базыр Очирович — Бурят Республикинчи паллӑ композитор. Вӑл — сахал мар кӗвӗ-ҫемӗ авторӗ. Унӑн мӑшӑрӗ Инесса Павловна — чӑваш.
Базыр Цырендашиевпа мӑшӑрӗ 1950-1960-мӗш ҫулсенче пурӑннӑ. 1959-1963 ҫулсенче Базыр Очирович Ҫӗмӗрлери культура ҫуртӗнче илемлӗх ертӳҫи пулса ӗҫленӗ.
Халӗ ҫав ҫын пурнӑҫран уйрӑлса кайнӑ. Вӑл 86 ҫула кайнӑ.
Хӑй ӗмӗрӗнче Базыр Цырендашиев 400 ытла юрӑ кӗвӗленӗ.
Мускаври Некрасов ячӗллӗ вулавӑшра «СӑмахКун» чӑвашла калаҫу клубӗ ӗҫлет. Кун пирки Ахполат Турхан тӗнче тетелӗнчи халӑх ушкӑнӗсенчен пӗринче пӗлтернӗ.
Мускаври хастарсем хальхинче ӑна ҫӗнӗ форматпа йӗркеленӗ.
«Паян пирӗн патра хӑна пулчӗ, Сантӑр Савкилта (Александр Савельев) ӑсчах- чӗлхеҫӗ. Вӑл чӑваш халӑхӗпе чӑваш чӗлхин кун-ҫулӗ пирки каласа пачӗ. Zoomра та трансляци пулчӗ. Кӑсӑклӑ лекци хыҫҫӑн ыйтусем ҫине хуравларӗ», – тесе пӗлтернӗ Ахполат Турхан.
-1.7 °C