Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Ăçта эсĕ, тусăм, çӳрен,

Кам чĕрçийĕ çинче ларан,

Кам санăн çӳçне ачашлать,

Куçунтан тинкерсе пăхать?

Яшта, шĕшкĕ пӳллĕ тушку

Камăн ытамне лекнĕ-ши?

Çемçе, ытарма çук туту

Кам тутине чуп тăвать-ши?

Йăмрасем кĕтсе ывăнчĕç,

Ăш çил тунсăхларĕ сана.

Шăпчăксем аса илтерчĕç

Санăн кĕмĕл пек сассуна.

Мана тахçанах эс маннă

Вĕçтеркке чăваш ачине.

Вĕçтернĕ сив çил туйăма

Кĕрхи сар çулçăпа пĕрле.

Улăх паян ас тутарчĕ

Çуркунне тĕл пулнине.

Кăвак сирень чечекреччĕ,

Эсĕ шурă кĕпепе.

Вăтăр çул иртмен пек халь.

Улăх ларать чечекре.

Чĕре анчах хытă тапрĕ

Иртнĕ куна ас илсе.

Чечек çыххи эп тытнăччĕ,

Парнеленĕччĕ сана.

Иксĕмĕр çуммăн утнăччĕ

Сар чечеклĕ улăхпа.

Килмен пулсан çак вырăна

Эсĕ аса килместĕн.

Тахçанах сӳннĕ туйăма,

Улăх, эсĕ чĕртместĕн.

Суя çăлпа чăн çăл тапаççĕ

Инçех те мар ял хĕрринче.

Укăлчаран çынсем васкаççĕ

Ăсмашкăн шыв шав ирсенче.

Ак ик мамак ирех пуçланă

Çăл хĕрринче тем пуплеме.

«Суя çăла тахçан пăрахнă

Çынсем чĕр кĕмĕл пĕр кӳме…», —

Тесе пĕри сăмах пуçарчĕ.

Эх, тĕлĕнчĕ вара тепри:

«Марье, чăнах-и? Каласамччĕ».

Çав тер ун килчĕ пĕлесси!

«Хам та тин илтрĕм, ман мăнукăм

Çырать тем ятлă рехверат».

«Итле, — тет, — эс мана, мамакăм,

Ыран ман тумалла доклад…

Ик çăл ялан хăватлăн тапнă —

Пит хĕпĕртенĕ ял çынни.

Кам ӳркенмен, килсе тасатнă —

Çăл шывĕ пултăр чи таси!

Пĕрре вĕсем хыт тавлашаççĕ.

«Ман шыв пит тутлă, кам пĕлмест.

Пурте ман куçăмран пăхаççĕ», —

Тесе пĕр çăлĕ евитлет.

«Мĕнех, чăнах, çынсем туяççĕ

Хăш шыв паха, чи сипетли.

Сан пек пурте мăнаçланмаççĕ,

Сăпайлă пул эс», — тет тепри.

Мухтанчăк çăл татах тавлашнă:

Малалла

Ăша та тӳлек çуллахи каç. Юхан шыв хĕрринче уйрăмах илĕртӳллĕ: шапасем хăйсен юррине юрлаççĕ, инçех те мар шăрчăк чĕриклетет, хăвалăхра шăпчăксем юрăсем шăрантараççĕ. Шыв çийĕ тип-тикĕс. Вăштăр çил килет те шыв çийĕ чӳхенсе илет, ун хыççăн каллех лăпкăн юхма пуçлать. Ванюк пĕчченех çак илемпе киленсе пулă тытса ларать. Мĕн тăвас-ха ĕнтĕ çамрăкăн каçсерен çак вырана килмесĕр? Чунĕ туртать çакăнта. Кунĕпе ĕçленĕ хыççăн канма çакăнта килет вăл. Çак вырăн вара уншăн питех те хаклă, мĕншĕн тесен вăл пĕрремĕш юратăване çакăнта тĕл пулнă. Чунтан юрататчĕ вăл Гальăна. Галя та килĕштеретчĕ качча, анчах те вĕсем хушшинчен темле хура кушак чупса каçрĕ. Ванюк тем пекех савнă хĕрĕпе çураçасшăн пулчĕ, анчах Галя яхăнне те ямарĕ, юлашкинчен ялтан тухса кайрĕ. Чылай вăхăт иртрĕ унтанпа, анчах Ванюк Гальăна манаймарĕ, урăх хĕрпе те калаçасшăнах пулмарĕ. Халĕ вара çулĕсем те иртсе пыраççĕ. Çумра мăшăр çукки , кил-çуртра ача-пăча сасси илтĕнменни хăш чухне хытах шухăшлаттарать Ванюка. Чун киленĕçне вара шыв хĕрринче тупать. Кунта вăл тĕнче илемĕпе киленет, пулă тытать, çитменнине шухăшлама та никам та чăрмантармасть.

Малалла

Выла шывĕ хĕрринче,

Çӳллĕ çеç тăвайккинче

Ват йăмраллă ял ларать,

Аякранах курăнать.

Ĕç пырать ялан ăнса

Маттур чăваш ялĕнче,

Сар хĕвелпе тан тăрса

Ĕçленĕрен мĕн каçчен.

Самăр выльăх улăхра

Ырă курать çăвĕпе.

Ача-пăча урамра

Кĕшĕлтетет кунĕпе.

Чăваш ялĕ — пĕр тĕнче!

Пурнăç вĕрет авалтан,

Хастар чăваш чунĕнче

Çутă ĕмĕт пулнăран.

* * *

Çутă уйăх тӳпере

Выла хумне кĕмĕллет.

Ял хĕрринчи пĕр пӳртре

Ача сасси илтĕнет.

Павăлпала Матĕрне

Çемье çавăрнă савса,

Икĕ ывăлпа хĕрне

Пурнăç панă юратса.

Нинук хĕрĕ сăпкара,

Пĕчĕк çеç-ха, уйăхра.

Икĕ ывăл-шăпăрлан

Çитрĕç лăпланса аран.

Акă хучĕ Матĕрне

Сарлака кутник çине

Ачашласа, чуп туса

Çывăрма ачисене.

Асли ывăннă. Паллах,

Кайрĕ çывăрса часах.

Çывăрмасть çаплах Ваçук,

Малалла

Ĕсек çырми, шăнкăртатса,

Çӳл тусене икке татса,

Савăнтарса ачасене

Килет юхса Теней ялне.

Юхать васкавлăн кашни кун,

Тăп-тăрă, сулхăн шывĕ ун.

Шывра вылять хĕвел шевли,

Ишет-сикет çырма пулли.

Йăмра — çырман ик айккинче,

Шап-шурă чул — шыв тĕпĕнче.

Теней ялне Ĕсек çырми

Шыв парнелет ырми-канми.

Чакăл ту! Эсĕ çӳллĕ те анлă!

Илĕртсе курăнан инçетрен.

Эсĕ — чăнкă. Сап-сарă кăлканлă

Сарă хум вылятан ирсерен.

Тĕрлĕ курăк ӳсет кунта çӳллĕ,

Чăнкă ту хĕррипе — чĕлĕксем.

Кантараççĕ куçа илĕртӳллĕ

Сарă, шурă, кăвак чечексем.

Ĕç тăвать сĕрлесе пин пыл хурчĕ,

Вăл пухать чечексен сĕткенне.

Тӳпери ăмăрт кайăк, ак, курчĕ

Чăшкăрса шăвакан çĕлене.

Шăрчăксем сиккелеççĕ тем чухлĕ,

Тырккассем шăхăрни илтĕнет.

Ту çинчи сарă, пысăк вут чулĕ

Хĕлхемне таврана парнелет.

Аллаппи çинчи пек тăван ялăм

Чакăл ту тăрринчен курăнать.

Хушăнать ту çинче вăйăм-халăм,

Ирĕк çил питĕме чуп тăвать.

Хĕвелпе ялтăртатса ял çумĕпеле

Явăнса юхать Пăла Атăл еннелле.

Ваттисем каларăшле, хăй çулĕ çинче

Мĕн кăна курман Пăла ĕмĕр тăршшĕнче.

Каласа парас пулсан вăл мĕн курнине

Итлемешкĕн кирлĕ пуль, чăн та, виç эрне.

Лайăххи те пулнă пуль, пулнă начарри,

Тухнă пулĕ манăçа халĕ хăш-пĕри.

Анчах манăн асăмра юлнă пĕр халап.

Те суя, те чăн пулни — хăвăр парăр хак.

Ку халап асаннерен çитнĕ ман пата,

Ват асламăш каласа панă тет ăна.

Çак Пăла çывăхĕнче ĕлĕк–авалах

Ыр курса ун шывĕпе пурăннă Уртах.

Çук, пулман тет ун çемйи хăй пит усалран.

Хăраман тет çак Уртах, чăн та, никамран.

Питĕ сăнсăр, кутамас пулнă тет Уртах.

Ял çынни ăна курсан тарнă сăх сăхсах.

Пĕр этем те пуяна чĕнеймен сăмах.

Анчах уншăн çак тĕнче пулнă тет çăтмах.

Инçетрен ялтăраса ларнă пӳрчĕ ун.

Чупнă теççĕ пӳрт тавра ват йытти ун-кун.

Картишне кĕрсен вара йытă вырăнне

Тытнă имĕш хуралла кашкăр амине.

Малалла

Шăмпăрт! илтĕнчĕ ват çын хăлхине. Вăл куçне уçса вăранса кайрĕ. Хĕвелĕн юлашки пайăркисем пытанчĕç. Вăлта, кĕсменсем çук. Кимĕ шыв юххипе татах малалла шăвать. Çыран курăнмасть. Лăпкă хумсем çинче кимĕ сăпка пекех туйăнчĕ Ваççа мучие, пулă тытма çыранран аякках та кайманскере. Ара, ку сăпка вилĕм сăпки пулса тăма пултарать вĕт часах типĕ çĕр тĕлне пулмасан. Ваççа мучи хăй ларакан сак айне аллине чиксе пăхрĕ: апат чикнĕ хутаç вырăнтах, шыв кĕленчинче ик тумлам та юлман. Ваççа мучи ăна тарăхса шыва пăрахрĕ. Шывсăр нумай пурăнаймăн вĕт.

Çапла шутласа ларсах мучи каллех тĕлĕрсе кайрĕ. Вĕçĕ-хĕррисĕр тинĕс хумĕсене уйăх çути çутатрĕ. Кимĕ хумсем çийĕн хăвăртрах та хăвăртрах шума тытăнчĕ. Нумай вăхăт та иртмерĕ, Ваççа мучи вăранчĕ, йĕри-тавра пăхкаларĕ. Умра, инçех те мар, çыран курăнать. Палланă вырăнсемех. Акă, ватă йăмра, шăпах çав йывăç айĕнче пытарса хураканччĕ вăл пулă тытмалли хатĕрсене; унран сылтăмалла курăк пуснă сукмак, ялан çак сукмакпа киле таврăнаканччĕ. Ваççа мучи савăннипе часрах çитес тесе аллисемпе авăсма пуçларĕ. Анчах ытла та хăвăрт ишет ку кимĕ, шыв айĕнчен такам тĕкет пек туйăнать. Хĕрринерех пырса пăхасшăнччĕ, шыва ӳкесрен хăрарĕ. Çыран çывхарсах пырать. Акă Ваççа мучи çыран çине тухрĕ, киммине шалча çумне çыхас тесе çаврăнчĕ. Тинех туйса илчĕ вăл — шывран ун çине такам тинкерсе пăхать. Пĕччен те мар, тăваттăн тан. Çак чунсем пуçĕсене шывран кăшт кăларнă, çын майлах хăйсем, пĕр вырăнтан хускалмаççĕ. Ватă та, хурăн вулли пек шуралса кайнăскер, сывлама та хăраса тăрать. Кăштахран шыв хумханса илчĕ, шыврисем хуллен çухалчĕç. Ваççа мучи те кăшт лăпланса, хăйне пулăшакансене тав туса килнелле васкаса утрĕ.

Малалла

Мĕн-ха вăл пурнăç тĕллевĕ,

Кам курнă ăна тĕкĕнсе?

Мĕн-ха вăл пурнăç илемĕ,

Кам курнă унпа киленсе?

Мĕн-ха вăлă пурнăç шăпи,

Кам курнă авăрне тытса?

Мĕн-ха вăлă пурнăç йăли,

Кам пынă ăна упраса?

Мĕн-ха вăл пурнăçри телей,

Кам курнă ăна куçĕпе?

Пурнăçăм, эсех курман-ши?

Кала-ха, ан йĕрт чĕрене.