Паян, утӑн 31-мӗшӗнче «Грани» хаҫат редакцинче журналистсен Чӑваш Енӗн премьер-министрӗпе Иван Моторинпа тата республикӑри хыпар политики тата массӑллӑ коммуникацийӗсен министрӗпе Валентина Андреевӑпа тӗлпулу иртнӗ.

ЧР министӑрсен кабинечӗн председателӗ экономика кӑтартӑвӗсем чакни ҫинче, хуласене пӗрлештерни ҫинчен, Шупашкар шыв управӗн шайне хӑпартни ҫинчен, ТБО полигон ҫинчен, эрех таврашне сутасси ҫинчен тата ытти пулӑмсем ҫинчен калаҫнӑ.

Тӗлпулура хускатнӑ ыйтусене шӑматкун тухакан «Грани» хаҫат номерӗнче вуласа пӗлме пулать.

Кӑларӑм хуплашки

Кӑҫал ҫурлан 1-мӗшӗнче «Ана» чӑваш журналӑн пӗрремӗш номерӗ тухнӑранпа 95 ҫул ҫитет. Чӑваш хресченӗсем валли ӑна 1918 ҫулта кӑларма пуҫланӑ. Журнал нацисен ӗҫӗ-хӗлӗн пайӗпе ӗҫлекен Халӑх Комиссариатӗнчи чӑваш уйрӑмӗнче тухса тӑнӑ.

Журналта ҫак ыйтусене ҫутатнӑ: ҫӗр ӗҫӗ, выльӑх ерчетни, пахчана тытса тӑни, вӗлле хурчӗ ерчетни. Унсӑр пуҫне кӑларӑмра правительствӑри ҫӗр политики ҫинчен, выльӑх ерчетес ӗҫре тата уй-хире мӗнлерех тытса пымалли ӗҫре ӑслӑхӑх ҫитенӗвӗсем ҫинчен, тӑр-пул таврашӗнче тухнӑ ҫӗнӗ сорт ҫинчен тата ытти пулӑмсем ҫинчен ҫырса тӑнӑ. Килти хуҫалӑха тӗрес тытса пама канашсем те панӑ. Журналта ытларах ялти ҫынсене кӑсӑклантаракан ыйтусене ҫутатса панӑ пулин те ҫапах унӑн страницисенче ҫӗршывӑн обществӑлла-политика пурнӑҫӗ ҫинчен ҫырса кӑтартни та тӗл пулнӑ.

Ытларах вулакансен кӑмӑлне «Почта пайӗ» рубрика ҫӗкленӗ. Унта ҫынсен ыйтӑвӗсене хуравланӑ. Сӑмахран, мӗнле улма йывӑҫҫи лартмалла, ҫӗре мӗнле майпа кӑпкалатмалла. Рубрикӑра ҫӗкленнӗ ыйтусем паянхи кун та кӑсӑклӑ.

Шел пулин те 1920 ҫулта Чӑваш автономи облаҫӗ йӗркеленнӗ хыҫҫӑн «Ана» журнала кӑларма пӑрахнӑ.

Малалла...

Паянхи пурнӑҫра кашни кун тенӗ пек хӑйне майлӑ уяв. «Юрату кунӗ», «Туслӑх кунӗ», «Чуп тумалли кун» — мӗн кӑна шутласа кӑлармаҫҫӗ ӗнтӗ уявсене кӑмӑллакансем.

Нумаях пулмасть Етернӗ районӗнчи халӑха социаллӑ пулӑшупа тивӗҫтерекен центрпа килешӳллӗн ӗҫлекен ҫуллахи сывлӑха ҫирӗплетекен уйлӑхӑн шӑпӑрланӗсем «Хӑяр кунне» паллӑ тунӑ. Уява ачасем хӑяртан тунӑ чӗр-чун кӗлеткисене тата ытти кӑсӑклӑ ӑпӑр-тапӑрсене илсе килнӗ. Шӑпӑрлансем хаваспах тумпалли юмахсен тупсӑмӗсене шыранӑ, ушкӑнпа вылямалли вӑйӑсене хутшӑннӑ: «Хӑяр парса яр», «Ҫисе яр мана», «Пахча-ҫимӗҫсен карҫинкки» ӳкерчӗксен конкурсӗ.

Хӑяр уявӗ уйлӑхра савӑнӑҫлӑ та кӑсӑклӑ иртнӗ. Симӗс пахчи-ҫимӗҫ кунне йӗркелекенсем уява ытти ҫулсенче те ирттерме палӑртнӑ.

Ҫӗнӗ Шупашкарта пурӑнакансем час-часах тӗрлӗрен тӗллевсемпе республика тӗп хулине ҫул тытаҫҫӗ. Кашнинче маршрутлӑ таксипе, автобуспа е таксипе усӑ курни укҫа-тенкӗ енчен те тӑкаклӑ тата яланах хӑтлӑ мар. Ҫавна пула Ҫӗнӗ Шупашкарта тепӗр ҫул ҫӗнӗ троллейбус маршручӗ уҫма планланӑ. Вӑл вара Ҫӗнӗ Шупашкарпа Шупашкара ҫыхӑнтарӗ.

— Обществӑлла транспорт мӗнле хисеппе ҫӳрени хальлӗхе паллӑ мар-ха. Кӑҫал троллейбуса пӗр енне каякан ҫеҫ тӑвӗҫ пуль, тепӗр ҫул вара икӗ еннех. Троллейбус ӑҫта, мӗнле ҫӳрессине халӑх сасӑлавӗпе йышӑнма палӑртнӑ, — пӗлтернӗ Ҫӗнӗ Шупашкарти троллейбус управленийӗн директорӗ Валерий Шимин.

Паянлӑха проектӑн документацине хатӗрлеҫҫӗ. Чӑвашгражданпроектӑн тӗп архитекторӗ Радий Рахимов пӗлтернӗ тӑрӑх кирлӗ хутсем уйӑхран хатӗр пулӗҫ. Проект тӑрӑх лаптӑк тӑршӗ 780 метр пулать. Ҫак лаптӑкра ҫыхӑну линине тӑсма тивӗ.

Ӗҫсене пӗтӗмӗшле вӗҫлесессӗн вара хула халӑхӗ транспорт ҫӑмӑллӑхӗпе туллин усӑ курма пултарать.

Куллен тенӗ пек пысӑк хуласенче кӗске вӑхӑт хушшинче тимиҫе хутлӑ ҫурт-йӗрсем ӳссе лараҫҫӗ, районсенче те ку енпе ӗҫ тухӑҫлӑ пырать.

Строительсен кунӗ тӗлне ҫурлан 9-мӗшӗнче Сӗнтӗрвӑрри хулинче Николаев урамӗн 89«В» адреспа АвтоТур ҫӗнӗ бизнес-центр уҫма планланӑ. Ҫурт-йӗре 2012 ҫулхи ҫу уйӑхӗнче хута янӑ. Виҫӗ хутлӑ ҫуртӑн лаптӑкӗшӗ — 1400 тӑваткал метр. Станцире сехет хушшинче 100 ҫынна тивӗҫтерме йышӑннӑ, ҫапла вара ҫулталӑкра 400–500 пин яхӑн ҫынна тупӑш кӳме май пур. Хальлӗхе станцире муниципалитетсем хушшинче пассажирсен ҫӳревне йӗркелеҫҫӗ, пурӑна киле вара хуласем хушшинче ҫӳреве ирттерме планланӑ.

Ҫӗнӗ виҫӗ хутлӑ ҫурт-йӗрте транспорта кӗтекенсем валли хӑтлӑ пӳлӗм, билетсене сутакан касса, апатланмалли буфет, ҫӳлти хутра хӳтелевҫӗ контори, парикмахерски пур. Унсӑр пуҫне вокзал тарашӗнче суту-илӳ павильонӗ, кафе, гостиница ӗҫлет.

Сӗнтӗрвӑрри ҫурлан 9-мӗшӗнче 9:40 сехет тӗлне пурне те автостанци уҫӑлнӑ ҫӗре йыхравлать.

Этем эрех сиенлӗхӗ ҫинчен пӗлсех тӑрать пулин те ӗҫес йӑлана нимле те пӑрахӑҫлаймасть. Виҫине пӗлмесӗр лӑнкӑртаттарса пыра янӑ «усал» шӗвӗк ҫын ӑс-тӑнне минретет, тискер ӗҫе сахал мар тума хӗтӗртсе тӑрать. Шупашкарта пулса иртнӗ ӗҫ-пуҫ ҫакна тепӗр хут ҫирӗплетет.

Мускав районӗн сучӗ 30 ҫулхи хула ҫыннине «ятарласа шут тытмасӑр сывлӑха хавшатса хӗрарӑм пурнӑҫне татнӑшӑн» статьяпа «айӑплӑ» тесе йышӑннӑ.

Йӗрлев тӗпчесе пӗлнӗ тӑрӑх ҫу уйӑхӗн 3-мӗшӗнче хайхи арҫын ӳсӗр килнӗ, амӑшӗ ӑна ҫакӑншӑн ятлама тытӑннӑ. Ку вара ывӑлне килӗшмен, вӑл амӑшне хирӗҫ тӑнӑ: сӑмахпа кӑна мар, «чышкӑласса» та тӑна кӗртме тытӑннӑ. Тапкӑ-ҫупкӑ ҫитерни ват ҫын пурнӑҫне татнӑ та.

Суд йышӑннӑ тӑрӑх арҫынна ку ӗҫ-пуҫшӑн 9 ҫуллӑх ҫирӗп режимлӑ колоние ямалла тунӑ.

Аслӑрах ӑрурисем аван пӗлекен пӗр юрӑра ҫав йӗркесене виҫҫӗмӗш сӑпатра, нумайлӑ хисепре калатчӗҫ-ха. Эпир вара кӑшт ылмаштартӑмӑр. Ара, ӗлӗкрех «Ҫӗре — хресчене, савутсене — рабочисене» текен лозунгпа пурӑннӑ мар-и? Паян, ав, чылайӑшӗ — уйрӑм ҫын аллинче… Тепӗр тесен, пулинех. Чи кирли — налукне тӳлеччӗр те ӗҫлекенсене ан кӳрентерччӗр.

Ҫӗнӗ Шупашкарта тепӗр савут ҫӗклеме палӑртнӑ. Кун пирки «Химпром» акционерсен обществипе «Кематур Инжиниринг АБ» шведсен компанийӗ шывамӑш (водород) перекиҫӗ кӑларакан савут тӑвасси пирки алӑ пуснӑ иккен. Вӑл «Химпромӑн» лаптӑкӗнче хута каймалла. Ӑна 2015 ҫулта хута яма шухӑшлаҫҫӗ иккен. Унта ҫулталӑкне 50 пин тонна шывамӑш перекиҫӗ туса кӑларасшӑн.

«Росспиртпром» компани авӑн уйӑхӗнче Шупашкарти хӑйӗн заводӗнче украин маркиллӗ Nemiroff шурӑ эрехе кӑларма тытӑнать иккен. Унӑн пӗр кӗленчи мӗн хак тӑрасса та пӗлтереҫҫӗ — 210 тенкӗ-мӗн.

Украин маркиллӗ эрехе предприяти хӑйӗн икӗ филиалӗнче — Шупашкарта тата Кустӑрмара — палӑртать. «Росспиртпром» холдингӑн директорсен канашӗн председателӗ Яков Грибов Украинӑри асӑннӑ предприятипе килӗштерсе ӗҫлессине ӳлӗмрен тата сарасса шаннине палӑртнӑ иккен. Хальлӗхе ҫӗнӗ маркӑллӑ эрехе тултарассине заводсенче тӗрӗслес ӗҫ пырать иккен. Ҫулталӑк вӗҫлениччен Nemiroff эрехе икӗ заводра 800 пин литр кӑларма палӑртнӑ.

Чӗлепи ҫывӑхӗнче вырнаҫнӑ Чӑпаркӳлӗ ячӗ кӑҫал унта метеорит персе аннӑ хыҫҫӑн тӗнчипех сарӑлчӗ. Ак тепӗр хыпар те ҫитрӗ — ун ячӗпе астероида, е урӑхла каласан, пӗчӗк планетӑна ят панӑ иккен.

Унччен 1994 СМ 13 №37645 ятпа ҫӳренӗ тӗнче уҫлӑхӗнчи ӗскере 1994 ҫулта Бельги ӑсчахӗ Эрик Эльст шыраса тупнӑ иккен.

Марспа Юпитер хушшинче вырнаҫнӑ астероида ҫак ята парас шухӑш бельги ӑсчахӗн Чӑпракӳлӗ хулари конференцине кайса килнӗ хыҫҫӑн ҫуралнӑ имӗш. Вӑл ӑслӑлӑх канашлӑвӗнче шӑп та лӑп персе аннӑ метеорита сӳтсе янӑ та иккен.

Чӑпаркӳлӗ астероид пысӑках мар, диаметрӗ те унӑн 4 ҫухрӑм ҫеҫ. Ҫав таврашра унашкал космос ӗскерӗсене хальхи вӑхӑтра пурӗ 11 пине яхан тупнӑ. Ят парас умӗн вара астероидӑн орбитине палӑртмалла иккен, унсӑрӑн ку хисепе вӗсем тивӗҫеймеҫҫӗ.

Муркашри район судӗнче иртекен лару пирки эпир пӗлтерсех тӑратпӑр. Ҫу уйӑхӗн вӗҫӗнче пуҫланнӑскер паянхи кун та пырать-ха — унта Илле Иванов журналиста «Покажи мне твой язык, и я скажу — кто ты» статьяна ҫырнӑшӑн айӑплаҫҫӗ.

Ӗнер, утӑн 29-мӗшӗнче, судӑн черетлӗ ларӑвӗ иртнӗ, унта хальхинче Белов хушаматлӑ кунтелее чӗнсе илнӗ иккен. «Тӳре умне тухсан Белов И.К. айӑплав материалне кӗртнӗ сӑмахӗсене хӑйӗн мар тесе ҫирӗплетрӗ», — пӗлтерет Николай Столбов ваккат. Кунтелей каласа панӑ тӑрӑх вӑл ҫак ӗҫ йӗрлевҫипе пӗрре ҫеҫ тӗл пулнӑ имӗш — пӗррехинче пӗр лавккара «Сӗтев» хаҫат купаланса выртнӑ тӗлте ҫеҫ калаҫу пулса иртнӗ. Йӗрлевҫӗ иккен унран ҫак хаҫата вуланипе кӑсӑкланнӑ. Вулани пирки пӗлтернӗ хыҫҫӑн йӗрлевҫӗ урӑх нимӗн те ыйтман иккен, калаҫу ҫакӑнпа вӗҫленнӗ пулать. Суд материалӗнче тӑракан хӑйӗн алӑ пуснине те Белов суя тесе шутлать.

Тепӗр лару ыран, утӑн 31-мӗшӗнче иртмелле.