 Хурӑнай ялӗ ҫывӑхӗнчи ҫамрӑк хыр вӑрманӗ Ҫутҫанталӑк илемӗпе киленме пӗлмен ҫын ҫуках ӗнтӗ, тесе шутлатӑп. Чӑн та, йӗри-тавралӑх кашни самантрах улшӑнса тӑрать. Мӗншӗн тесен чӗрчунсемпе вӗҫен кайӑксем ҫеҫ мар, кашни йывӑҫпа ҫӗр ҫинчи кашни пӗчӗк курӑк пӗрчи те чӗрӗ чунлӑ. Вӗсем те эпир сывлакан сывлӑшпа сывлаҫҫӗ, шыв ӗҫсе, ҫӗр-анне паракан сӗткенне ӗмсе транса пурӑнаҫҫӗ. Хӗллехи вӑрман тарӑн та тутлӑ ыйха путнӑн туйӑнать. Уйрӑмах йывӑҫсемпе тӗмсен тураттисем ҫине шурӑ юр ҫуса лартсан вӗсем кӑпӑшка мамӑк утиялпа витнӗнех курӑнаҫҫӗ. Йӗри-тавра — канлӗ шӑплӑх. Ялтан тухнӑ чухне тин ҫеҫ уҫӑ вырӑнсенче аванах сивӗ ҫил вӗретчӗ, юр ҫавӑрттарса илсе вӗҫтеретчӗ. Йӗлтӗрпӗ вӑрманалла вӑркӑнтарса кӗтӗмӗр ҫеҫ — нимӗнле ҫил те ҫук. Лӑпкӑлӑх патшалӑхӗн тыткӑнне лекрӗмӗр, тейӗн ҫав. Мӑнаҫлӑ хырӑсен вуллисем хушшинче йӗлтӗр йӗрӗ малран-малалла чӗнсе йыхравлать. Ҫумрах чупса пыракан кӗске ураллӑ йытӑ малтан пӑлан пек ялт! та ялт! туса ҫӳлелле сиксе пычӗ. Анчах та часах тарӑн юр ӑна вӑйран ячӗ пулмалла та, пирӗн Кампур хуҫа хыҫне юлса йӗлтӗр йӗрӗ тӑрӑх чупа пуҫларӗ. Ҫапах та, темле йывӑр пулсан та, киле кайма шутламарӗ, пӗрех пирӗн хыҫҫӑн малалла талпӑнчӗ. |
 Хӗрлӗ Чутайра паян Хӗл Мучисемпе Юрпикисен уявӗ пулчӗ. Уява районти ял тӑрӑхӗсенчен пухӑннӑ тӗрлӗ тумлӑ Хӗл Мучисемпе Юрпикесем, юмахри сӑнарсем хутшӑнчӗҫ. Культура ҫурчӗ умӗнчи чӑрӑш тавра ирттернӗ тӗрлӗ ӑмӑртусене хутшӑнса пухӑннисене савӑнтарчӗҫ. Клуб умӗнчи сцена ҫинчи шӳтсем те куракансене ҫав тери килӗшрӗҫ. Кулчӗҫ, юрларӗҫ, тӗрлӗ вӑйӑсем вылярӗҫ, ҫӗнтерӳҫӗсене парнесемпе хӑналарӗҫ. Сӑнсем (48) Хыпар ҫӑлкуҫӗ:
|
 Уявра. Г. Тафаев сӑнӗ «Ҫӑлкуҫ» кафере ӗнер, кӑрлачӑн 13-мӗшӗнче Сурхури уявне уявларӗҫ. «Ҫӑлкуҫ» кафе уявсен пӳлӗмӗ пысӑках мар пулин те лӑк тулли халӑх пухӑнчӗ кунта. Юхма Мишши, Иван Христофоров, Владимир Агеев, Анатолий Кипеч, Виталий Станьял, Николай Лукианов, Юрий Исаев, Геннадий Тафаев тата ыттисем. Пурне те каласа та пӗтереймӗн. Ҫавӑн пекех хӑнасен йышӗнче Кейт Линдси американ хӗрӗ тата Слакпуҫри (Пушкӑртстан) К. Иванов музей-ҫуртне йӗркеленӗ паллӑ таврапӗлӳҫӗн Пётр Кудряшовӑн ывӑлӗ Василий пулчӗҫ. Кӗрекене «Сӑвар» Чӑваш наци культурин аталану фончӗн ертӳҫи Тимӗр Тяпкин (ҫак уява йӗркелекенӗ) уҫрӗ. Вӑл фонд ӗҫӗсемпе кӗскен паллаштарчӗ. Кӑҫал хулара Сурхурине уявлама пуҫлани 10 ҫул ҫитет иккен — пӗрремӗш хут ӑна Чӑваш наци музейӗн ҫуртӗнче, директор вырӑнӗнче Эдуард Бахмисов ӗҫленӗ вӑхӑтра ирттернӗ. Хыпар ҫӑлкуҫӗ:
|
 Мӗн пур ыррине, сапӑррине шӑпӑрлан пӗчӗклех ӑша хывать. «Ҫамрӑкла вӗренни — чул ҫинче, ватлӑхра — шыв ҫинче», — тесе ахальтен асӑрхаттарман ваттисем. Ку ӗҫре ашшӗ-амӑшне ҫепӗҫ юрӑсемпе хаваслӑ такмаксем, асамлӑ юмахсемпе ытарлӑ халапсем питӗ пысӑк пулӑшу параҫҫӗ. Сӑмсаран шаккаса вӗрентни, ятлани вуҫех те ҫук вӗсенче. Анчах кӑткӑс лару-тӑруран мӗнле тухмаллине, хӑйне еплерех тытмаллине хӑех ӑнкарса илет ача. Пӗтӗмлетӗвне те хӑй тӗллӗнех тӑвать. Елен Нарпи (Е.П. Чекушкина — И.Н.Ульянов ячӗллӗ ЧПУн чӑваш тата танлаштаруллӑ литература пӗлӗвӗ кафедрин доценчӗ) «Салтак тӳмипе Тал пиҫен» ҫӗнӗ кӗнеки те (тиражӗ — 1500 экземпляр) хӗр пӗрчисемпе арҫын ачасемшӗн кӑсӑклӑ пулассинче пӗртте иккӗленместпӗр. Чӑваш кӗнеке издательствинчен шӑпах Ҫӗнӗ ҫул умӗн пичетленсе тухнӑскерне чӑн-чӑн уяв парни темелле. Кӑларӑма тӑватӑ юмах кӗнӗ: «Хурӑнпа йыт пырши», «Ылтӑн тулӑ пӗрчи», «Салтак тӳмипе — Тал пиҫен», «Пакӑлти чакак». Кӗҫӗн ҫулсенчи шкул ачисем валли тесе палӑртнӑ пулин те, кӗнеке ҫитӗннисемшӗн те усӑллӑ пулмалла. Мӗншӗн тесен юмахсенче пытарӑннӑ вӑрттӑн шухӑша вӗсен чӗрисене те вырнаҫтармалла. Хыпар ҫӑлкуҫӗ:
|
 Кирек мӗнле ӗҫӗн те йӗрки пур. Чӑваш алфавитӗнчи мӗн пур саспаллисемпе усӑ курса ҫырмалли предложенисен конкурсне те пӗтӗмлетме вӑхӑт. Чи малтанах конкурс пирки пӗр-ик сӑмах. Пурте ку конкурса мӗнле шутласа тупни пирки ыйту параҫҫӗ. Алфавитри пур саспаллипе те усӑ курса ҫырнӑ предложение панграмма теҫҫӗ, вырӑсла хитререх каласан «разнобуквица» тени пулать ӗнтӗ. Кунашкал тӗслӗхсем вырӑс, украин, акӑлчан, нимӗҫ, француз, чех, пӑлхар, грек, латыш, корей, яппун, эсперанто тата ытти халӑхсен чӗлхипе тупса вулама пулать. Хӑй вӑхӑтӗнче типографи валли саспаллисем шӑратса шрифтсем епле ҫапӑннине курма кирлӗ пулнӑ-ха ку япала. Ҫӗнӗрен те ҫӗнӗ шрифтсем шутласа тупаҫҫӗ: вӗсен ячӗсем те тӗрлӗрен — пурне пуҫра асра тытса пӗтереймӗн! Анлӑ сарӑлнӑ «Съешь [же] ещё этих мягких французских булок, да выпей чаю» предложение Microsoft 1990 ҫултанпа усӑ курать. Артемий Лебедев панграммӑсене чылай ҫул хушши пухнӑ, ун патне ҫынсем хӑйсен предложенийӗсене яра-яра панӑ. Чӑваш ҫырулӑхӗн хӑйӗн историйӗ пур. Тӗрлӗ вӑхӑтра тӗрлӗ улшӑнусем пулнине те вулакан аванах пӗлет пулӗ. |
 ЧПТК каналӑн кадрӗ Паян Шупашкарӑн тӗп пайӗнче икӗ хутлӑ йывӑҫ ҫурт ҫунса кайнӑ. Вут-ҫулӑм тухни пирки пӗлсенех кунта 4 пушар машини пырса ҫитнӗ. Ҫулӑма ҫӗнтернӗ хыҫҫӑн акӑ мӗн паллӑ пулнӑ: ҫуртӑн ҫур пайӗпе усӑ курманнипе пӗрех — пурӑнакансем унта сайтра хутра ҫеҫ килсе каяҫҫӗ иккен; иккӗмӗш ҫурринче вара пӗр пӗччен арҫын пурӑннӑ. Кӳршӗсем каласа панӑ тӑрӑх вӑл ӗҫме юратнӑ иккен. Вутпа кӗрешекенсем ҫурта тишкернӗ тӑрӑх пӗр вилӗ тупнӑ. Пушар мӗнрен тухнине хальхи вӑхӑтра тӗпчеҫҫӗ. Хыпар ҫӑлкуҫӗ:
|
 Чӑваш халӑх ӑслӑлӑхпа ӳнер академийӗн генеалоги пайӗн черетлӗ пухӑвӗ иртмелле — вӑл кӑрлачӑн 19-мӗшӗнче Чӑваш Республикин наци вулавӑшӗнче пулӗ. Пухӑва 10 сехет тӗлне 201-мӗш пӳлӗме килмелле. Пухура сӳтсе явма тӑратнӑ ыйтусем: 1. 2013 ҫулталӑк хушшинче тумалли ӗҫсене палӑртни. 2. ДНК-генеалоги тӗлӗшӗпе хатӗрленӗ Чӑваш ӑслӑлӑхпа ӗҫлев проекчӗн хӑтлавӗ. Ҫак ыйтусемпе кӑсӑкланакансене пурне те йыхравлаҫҫӗ. |
 Чӑваш кӗнеке издательствинче Николай Ишентейӗн ҫӗнӗ кӗнеки пичетрен тухнӑ — «Планетӑпа чӗре». Ку кӑларӑма чӑваш сӑвӑҫин тӗрлӗ вахӑтра ҫырнӑ сӑввисем кӗнӗ, ҫав шутра «Ҫуралман ача сасси» поэма та пур. Кӗнекен умсӑмахне Георгий Фёдоров профессор ҫырнӑ, унта вӑл сӑвӑҫӑн пултарулӑхне тӗплӗн тишкерсе панӑ. «Планетӑпа чӗре» вӗҫӗнче Николай Ишентейпе иртнӗ калаҫӑва та вырнаҫтарнӑ — вулавҫӑ авторӑн пурнӑҫӗпе те, пултарулӑхӗпе те, йӑпанӑҫӗсемпе те тӗплӗнрех паллашма пултарӗ. Николай Ишентей (Николай Петрович Петров) Ҫӗрпӳ районне кӗрекен Тури Шурҫырма ялӗнче 1953 ҫулхи нарӑсӑн 14-мӗшӗнче ҫуралнӑ. 1971 ҫулта Красноармейскинчи вӑтам шкултан вӗренсе тухнӑ хыҫҫӑн Чӑваш ял хуҫалӑх институтӗнче ӑс пухнӑ. Совет Ҫарӗнче хӗсметре тӑнӑ хыҫҫӑн тӑван ялне таврӑнсассӑн совхозра инженерта, вӑтам сыпӑкри ертӳҫӗре ӗҫленӗ. Хыпар ҫӑлкуҫӗ:
|
 Василий Димитриев Паян ирхине, кӑрлачӑн 8-мӗшӗнче, пирӗнтен паллӑ историк Димитриев Василий Димитриевич уйрӑлса кайнӑ. Сывпуллашу кӑрлачӑн 10-мӗшӗнче Чӑваш патшалах гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институтӗнче иртӗ. 10 сехетре илсе килӗҫ, 13 сехетре тӑван ялне пытарма кайӗҫ. Димитриев Василий Димитриевич — паллӑ чӑваш историкӗ, истори ӑслӑлӑхӗсен докторӗ, профессор (1970). Вӑл 1924 ҫулхи кӑрлачӑн 11-мӗшӗнче Ҫӗрпӳ районӗнчи Ҫӗрпӳел ялӗнче ҫуралнӑ. 1948 ҫулта Чӑваш патшалӑх педагогика институтӗнче пӗлӳ илнӗ хыҫҫӑн кӗҫӗн ӑслӑлӑх ӗҫченӗ пулса ӗҫленӗ. 1955 ҫулта Мускав патшалӑх университетӗнче асперантурӑра вӗренсе тухсан Чӑваш ӑслӑлӑхпа тӗпчев институчӗн (хальхи ЧГПӐИ) директор ҫумӗ, ӑслӑлӑх ҫыруҫи (1948–1968), директорӗ (1968–1988) пулса ӗҫленӗ. Ҫав вӑхӑтрах, 1967–1988 ҫулсенче, вӑл Чӑваш патшалӑх университетӗнче профессор пулнӑ. |
 Кӑрлачӑн 7-мӗшӗнче чӑваш хӗллехи чи паллӑ уява, Сурхурине уявлама пуҫлать. 19-мӗшӗнче вара ҫак уяв вӗҫленет. Сурхури уявӗ вӑрӑма тӑсӑлать, хатӗрлӗнессе те малтанах пуҫлаҫҫӗ — ачасемпе ҫамрӑксем килӗрен киле ҫӳресе Сурхури ирттерме хатӗр-хӗтӗр‚ ӗҫме-ҫиме‚ салат-хӑмла‚ кӗрпе-ҫӑнӑх пуҫтараҫҫӗ. Уяв кунӗнче юрланӑ, ташланӑ, юмӑҫ янӑ, картана кӗрсе сурӑх ури тытнӑ... Пӗрле апат ларса ҫинипе вара вӑл кун уяв вӗҫленнӗ. Тепӗр кунне ҫветке пуҫланнӑ. Эрнипех ҫӳренӗ вара. Чӑваш халӑх сайчӗ сире пурне те Сурхури ячӗпе саламлать! Чӑваш халӑхӗн хастарӗсем йӑлана кӗнӗ йӗркепе Сурхурине уявлама кӑрлачӑн 13-мӗшӗнче (вырсарникун) «Ҫӑлкуҫ» хупаха пухӑнӗҫ, уява «Сӑвар» чӑваш наци культурин аталану центрӗ йӗркелет. Пуҫламӑшӗ — 12 сехетре. Пухура калаҫу та, юрӑ-ташӑпа савӑнасси те пулӗ. Шӳрпе пулӗ, килти сӑра. Чи пахи вара, паллах, хальхи лару-тӑрӑва сӳтсе явасси. Калаҫу хӗрӳ пуласса шанма пулать: Сурхурине уявлама Иван Христофорова, Виталий Станьяла, Анатолий Кипеча, Праски Виттине тата ытти паллӑ ҫынсене чӗннӗ. |
-5.6 °C