«Чӑваш автономи облаҫне йӗркеленӗренпе 100 ҫул ҫитнине кӑшӑлвирус саманинче унччен (нарӑс е пуш уйӑхӗсӗнче) планланӑ пек ирттерме пултараймӑпӑр», – терӗ Чӑваш Ен Элтеперӗн тивӗҫӗсене вӑхӑтлӑх пурнӑҫлакан Олег Николаев паян иртнӗ пресс-конференцире.
Автономи юбилейне халалланӑ уяв пулӗ, анчах санитарипе эпидемиологи нормисене пӑхӑнма тивӗ.
«Мӗн тума пултарнине пурне те онлайн-режимра ирттерӗпӗр. Дистанци формачӗпе те йӗркелӗпӗр. Мӗн тума пултарайманнине, ахӑртнех, каярах вӑхӑта куҫарӑпӑр», – терӗ Олег Николаев.
Сӑмахран, республикӑри пултарулӑх коллективӗсем юбилея халалланӑ концертсемпе Чӑваш Ен тулашне тата чикӗ леш енне тухса каяймӗҫ.
Аса илтерер: сумлӑ уява Шупашкарта тата Хӗрлӗ Чутай районӗнче ирттерме палӑртнӑ.
Чӑваш Ен Наци вулавӑшӗ «Чувашская Республика: летопись столетия» (чӑв. Чӑваш Республики: ҫӗрҫуллӑх летопиҫӗ) виртуаллӑ сайт-проект ӗҫлеттерсе янӑ. Республикӑн Культура, национальноҫсен ӗҫӗсен тата архив ӗҫӗн министерстви пӗлтернӗ тӑрӑх, проекта Чӑваш автономи облаҫне йӗркеленӗренпе 100 ҫул ҫитнине халалланӑ.
Сайтра Чӑваш Республики пуҫланса кайнипе, унӑн аталанӑвӗн тӗрлӗ тапхӑрӗпе паллаштарнӑ. Ҫав вӑхӑтра пурте пулнӑ: хавхалануллӑ самантсем те, экономикӑри йывӑрлӑха ҫӗнме тивнисем те. Республикӑра пӗлтерӗшлӗ пысӑк стройкӑсем пуҫарнӑ. Хӑшӗсене халӑх хапӑлласа йышӑннӑ, хӑшӗсене – шикленсе те шанмасӑртарах. Сӑмахран, ГЭС хӑпартни хӑех мӗне тӑрать.
Культура, ӳнер, вӗренӳ учрежденийӗсем те 100 ҫулта самай уҫӑлнӑ.
Чӑваш патшалӑх оперӑпа балет театрне уҫнӑранпа ҫак уйӑхӑн 22-мӗшӗнче 60 ҫул ҫитет.
Ултӑ теҫетке ҫул каялла Чӑваш музыкӑпа драма театрӗ ятпа ӗҫлесе кайнӑ вӑл. Ҫӑмӑл пулман малтанхи тапхӑр. Ҫакӑн пирки театрӑн пӗрремӗш художество ертӳҫи, учреждение пуҫарса яраканӗ тата пӗрремӗш спектакле, Федор Васильевӑн «Шывармань» оперине лартаканӗ Борис Марков каярах аса илнӗ. Професси хорӗ тата балечӗ пулман, ятарласа хатӗрленӗ специалистсем ҫитмен. Театр заводсемпе фабрикӗсенче ӗҫлекен, аслӑ шкулсенче вӗренекен пултаруллӑ ҫамрӑксене хӑй патне илӗртнӗ. Вӗсем вокал тата балет студийӗсенче каҫсерен хатӗрленнӗ. Премьерӑна лартма Раиса Ахметбекова, Мефодий Денисов, Тамара Чумакова, Иван Охливанкин, Тамара Соколова, Иван Калентьев тата ыттисем хутшӑннӑ.
Театрти пӗрремӗш спектакле курма Хусанти патшалӑх консерваторийӗн ректорӗ Назиб Жиганов, унти композици кафедрин заведеющийӗ Альберт Леман, Раҫҫей Композиторсен союзӗн правленийӗн секретарӗ Андрей Эшпай, Куйбышеври кинохроника студийӗн ӳкерӳ ушкӑнӗ пырса ҫитнӗ.
Чӑваш патшалӑх пуканӗ театрӗ 75 ҫул тултарнӑ май Интсаграмра ӗнер 19 сехетре тӳрӗ эфир йӗркеленӗ. Ӑна ӳнер учрежденийӗн пуҫлӑхӗ, Чӑваш Республикин культурӑн тава тивӗҫлӗ ӗҫченӗ Елизавета Абрамова тата театрӑн илемлӗх ертӳҫи, Чӑваш Республикин тава тивӗҫлӗ артисчӗ Юрий Филиппов ертсе пынӑ.
Пӗр сехете яхӑн пынӑ эфир вӑхӑтӗнче театрӑн историйӗпе, унӑн сумлӑ ҫыннисемпе паллаштарнӑ.
Театр 1945 ҫулта Сергей Мерзляков пьеси тӑрӑх «Три подружки» спектакле лартнӑ. Шӑпах Сергей Мерзляков пуҫарса янӑ та ку учреждение. Вӑлах театрӑн пӗрремӗш директорӗ тата режиссерӗ пулнӑ.
Юбилей тӗлне театрта «Чувашскому театру кукол - 75!» (чӑв. Чӑваш пукане театрӗ — 75 ҫулта) онлайн-фестиваль йӗркеленӗ. Ҫавна май вӑл видеосюжетсем тата онлайн-трансляцисем ирттерет.
Тутарстан Республики 100 ҫул тултарнине халалласа «Тутарстанӑн чи лайӑх 100 бренчӗ» интернет-конкурс ирттернӗ. Асӑннӑ тӑрӑхри чӑвашсен «Сувар» хаҫачӗ пӗлтернӗ тӑрӑх, халӗ ӑмӑрту вӗҫленнӗ, ҫӗнтерӳҫӗсен ячӗсем паллӑ.
«Ҫӗнтерӳҫӗсен хушшинче чӑвашсемпе ҫыхӑннӑ предприятисем те пур», – тесе ҫырнӑ «Сувар» хаҫатӑн тӗнче тетелӗнчи халӑх ушкӑнӗсенчен пӗринчи страницинче.
«Тӗслӗхрен, Ҫӗпрел районӗнчи «Тӑван ен» хаҫат, Алексеевски районӗнчи Пӳлерти музей-заповедник, Элкел районӗнчи «Хузангаевский» ял хуҫалӑх производствин кооперативӗ», – пӗлтернӗ «Сувар».
Чӑваш Ен Элтеперӗн Администрацийӗ алла ҫыхмалли сехет туянать. Пӗтӗмпе 300 штук. Вӗсенчен ҫурри — хӗрарӑмсем валли, тепӗр ҫурри — арҫынсем валли. Сехечӗ ахальли мар. Чӑваш автономи облаҫне йӗркеленӗренпе 100 ҫул ҫитнине халалланӑскер пулӗ вӑл.
Сехет хатӗрлекен валли 779 100 тенкӗ уйӑрма палӑртнӑ. Тепӗр майлӑ каласан, пӗр сехет хакӗ 2 пин те 597 тенке ларӗ. Контракта алӑ пуснӑ хыҫҫӑн сехете 10 кунта хатӗрлесе памалла.
Сехет классика формиллӗ пулмалла. Циферблатӑн варринче Чӑваш автономи облаҫне йӗркеленӗренпе 100 ҫул ҫитнине халалланӑ ӳкерчӗк вырнаҫтармалла. Сехетӗн хыҫал енне «От главы Чувашской Республики» (чӑв. Чӑваш Республикин Элтемерӗнчен) тесе ҫырса хурӗҫ.
Сехет латуньтен хатӗрлӗҫ. Ылтӑн евӗр тӗслӗ пулӗ вӑл. Арҫын сехечӗн диаметрӗ 38 мм, хӗрарӑмӑн 28 мм пулӗ.
Чӑваш Енри тата ҫӗршыври паллӑ орнитолог, Александр Яковлев, ҫитмӗл те ҫичӗ кайӑкпа паллаштарассине пӗлтерет. Заповедник тытӑмне йӗркеленӗренпе 100 ҫул ҫитнӗ тӗле вӑл «365 заповедных птиц» (чӑв. Заповедникри 365 кайӑк) ҫулталӑк марафонӗ ирттернӗччӗ.
Хальхине хастар орнитолог Чӑваш автономине йӗркеленӗренпе 100 ҫул ҫитнине халалланӑ. 3–4 уйӑх йӗркелесе пыма шантарнӑ вӑл ҫак ӗҫе. Вӑл вӑхӑтра 77 кайӑкпа паллаштарӗ. «77 телейлӗ число», – тет орнитолог.
«77кайӑк (77 птиц) – «Ҫитмӗл те ҫичӗ кайӑк» марафонти пӗрремӗш кайӑк – тӑрна. Кашни кайӑкпах икӗ чӗлхепе: чӑвашла тата вырӑсла – паллаштарма шантарнӑ.
«Тӑрна — Чӑвашри чи пысӑк кайӑксенчен пӗри. Юр ирӗлсе пӗтсен мӑшӑр шурлӑхлӑ вырӑнта йӑва ҫавӑрать, икӗ ҫӑмарта хураҫҫӗ. Чӗпсем тухсан шурлӑхра, ҫаран синче тӗрлӗ тымар-курӑк, вӑрӑ, ҫырла, шапа-пулӑ тупса ҫиеҫҫӗ. Хӗл каҫнӑ вырӑнсенчен тӑван тавралӑха ака уйӑхӗнче таврӑнаҫҫӗ. Йӑва ҫавӑрса чӗпсене ӳстерсе ҫунат ҫине тӑратнӑ хыҫҫӑн вӑрманти шурлӑхсенче пысӑк ушкӑнсене пуҫтарӑнаҫҫӗ. Авӑн уйӑхӗнче Сӑр тӑрӑхӗнче 1000-1500-е яхӑн тӑрна пулать. Вӗсем унта ҫывӑрма пуҫтӑранаҫҫӗ, апатланма вара тул ҫутӑлсанах Чулхула ҫӗрӗсем ҫинчи уйсене вӗҫсе каяҫҫӗ.
Етӗрне районӗнчи Автанҫырми ялӗнче пурӑнакан Илларион Илларионов ҫак кунсенче 100 ҫул тултарнӑ. Вӑл халӗ те тӑмра, купӑс калать.
Илларион Илларионович – Тӑван ҫӗршывӑн Аслӑ вӑрҫин ветеранӗ. Вӑрҫӑра вӑл пулеметчик пулнӑ, Ржев хули ҫывӑхӗнче ҫапӑҫнӑ. Пӗррехинче нимӗҫсем тӳперен тапӑнсан вӗсен полкӗнчи темиҫе салтак ҫеҫ чӗрӗ юлнӑ. Илларион Илларионов та вилӗмпе куҫа-куҫӑн тӑнӑ, ӑна контузи пулнӑ. Юрать-ха, вӑл киле черех таврӑннӑ.
Илларион Илларионовичӑн пурнӑҫӗ ҫӑмӑл килмен. Вӑл ҫуралсан ҫемйине кулак тесе Ҫӗпӗре ӑсатнӑ. Май тупӑнсанах вӗсем Автанҫырмине куҫса килнӗ. Кайран Илларион Илларионович колхозра счетоводра тӑрӑшнӑ. 3 уйӑхран документри йӑнӑшсемшӗн ӑна ҫемйипе пӗрле Киров облаҫне вӑрман касма янӑ.
Ветеран мӑшӑрӗпе 5 ачана воспитани парса ура ҫине тӑратнӑ.
«Язык это великое целое, вековое создание творческой мысли народа...»
(Н.И. Ашмарин).
Тӑван чӗлхемӗрӗн хальхи лару-тӑрӑвӗ те, пуласлӑхӗ те куллен калаҫтарни темскерле кичем шухӑшсене те сирме пулӑшать. Нумаях пулмасть тӑван чӗлхесен эрнинче чӑвашсем те Фейсбукра ӑна тӑтӑш аса илни таҫти шӑплӑха юлмарӗ пулас. Чӑвашлӑхӑн янкӑр тӳпинчи сӳнсех пӗтеймен шевлине чӗртсе тӑратма тӑрӑшакансене чунтанах Тав сӑмахӗ калас килет. Эсир каланисем, палӑртнисем таҫта аякра пулсассӑн та ҫав-ҫавах маншӑн та янӑравлӑ саспах илтӗнеҫҫӗ.
Манӑн малаллахи сӑмахӑм чи паллӑ чӗлхе ӑраскалҫи пирки пулӗ. Пултаруллӑ чӑвашсен ретӗнче унӑн кӳлепи чи малти вырӑнта тӑрать. Ҫак асамҫӑ чӗлхе тӗпчевҫи-сыхлавҫи ҫуралнӑранпа кӑҫал кӗр кунне 150 ҫул ҫитнине хамӑр тӑрӑхра палӑртма пуҫланӑ та ӗнтӗ.
Тӗнчипех паллӑ финн чӗлхеҫи Г.И. Рамстедт (1873-1950) тепӗр пирӗншӗн пушшех паллӑ чӗлхеҫӗ пирки тӑтӑш ҫапларах аса илтернӗ: «So sagt der ausgezeichnete Erforscher und Kenner des Tschuwassischen Aschmarin». Ялан вӑл: «Н.И. Ашмарин кун пирки ҫапла калать», — тенӗ.
Паян, пуш уйӑхӗн 15-мӗшӗнче, Шупашкарти академи камера хорӗн юбилей концерчӗ пулӗ. Вӑл Ухсай Яккӑвӗ ячӗллӗ культура керменӗнче иртӗ. Программӑна «И это все о нас» (чӑв. Ку вӑл йӑлтах пирӗн ҫинчен) ят панӑ.
Камера академи хорӗ — пӗтӗм тӗнчери тата ҫӗршыври конкурссен лауреачӗ. Ушкӑна Раҫҫей Федерацийӗн тата Чӑваш Республикин культура тава тивӗҫлӗ ӗҫченӗ Нина Пирогова ертсе пырать.
Хор Шупашкар хулин тӗп клуб тытӑмӗнче шутланать. Вӑл 40 ҫул ӗнтӗ куракансене хӑйӗн пултарулӑхӗпе савӑнтарать. Юбилей концертне «Фреш» ташӑ ушкӑнӗ, Л.И. Шиманская ячӗллӗ классика ташӑ ансамблӗ,
«Каприс» вокал ансамблӗ, хулари ытти коллектив хутшӑнӗ.
Шупашкар хулин Мускав район администрацийӗнче пӗлтернӗ тӑрӑх, концерт 15 сехетре пуҫланӗ.
+16.3 °C