15 ҫул — шӑп ҫавӑн чухлӗ Чӑваш халӑх сайчӗ сирӗнпе пӗрле. Паян, авӑнӑн 7-мӗшӗнче эпир хамӑр ҫак пӗчӗк юбилея палӑртатпӑр. Шел те, кӑшӑлвируса пула ӑна анлӑн палӑртма май пулмӗ. Ҫавах та ҫак вӑхӑт хушшинче эпир мӗн-мӗн тума ӗлкӗрнине, тата хамӑр плансем пирки каласа парас тетпӗр.
15 ҫул хушшинче Чӑваш халӑх сайчӗ сахал мар ӗҫлерӗ. 2017 ҫултанпа эпир МИХ шайӗнче тӑрӑшатпӑр пулин те унччен чӑвашлӑха тӗнче тетелӗнче тӗрлӗ енлӗ аталанма пулӑшакан портал пек ӗҫлесеччӗ. Пӗлтӗр, ав, «Чӑваш халӑх сайтӗнчен» тепӗр пай уйӑртӑмӑр — Чӑваш чӗлхи лабораторине. Анчах ку вӑл пӗтӗмпех пирӗн сайтпа, Чӑваш халӑх сайчӗпе, ҫыхӑннӑ. Ҫавна май ҫитӗнӗвӗсем те хамӑрӑнах.
Чи малтанах ача-пӑчасем хушшинче ирттернӗ литература конкурсӗсене асӑнмалла. Вӗсене эпир ҫичӗ хут ирттертӗмӗр. Республикӑри ачасем те хутшӑнчӗҫ, тулашрисем те. Чи лайӑх хайлавӗсене вара кӗнекен те кӑлартӑмӑр. Ҫапла май виҫӗ кӗнеке кун ҫути курчӗ. Вӗсен тиражӗсем пысӑках мар пулин те ачасемшӗн ҫав-ҫавах савӑнӑҫ пулчӗҫ тесе шутлатпӑр (Инесса Шашкинӑна, ав, профессионал ҫыравҫӑсен пӗрлӗхне те нумай пулмасть йышӑнчӗҫ).
Валем Ахун (Валентин Осипович Максимов) (1930-2007) – чӑваш поэчӗ, писателӗ, куҫаруҫи, фольклорисчӗ, СССР писательсен союзӗн пайташӗ, Митта Ваҫлейӗн премийӗн лауреачӗ. Вӑл ҫуралнӑранпа
паян, авӑн уйӑхӗн 2-мӗшӗнче, 90 ҫул ҫитнӗ. Вӑл Тутарстанри Пӑва районӗнчи Кипеккассинче ҫуралнӑ.
В. Ахун И.Я. Яковлев Чӑваш патшалӑх педагогика институтӗнче (халӗ – уриверситечӗ) вӗреннӗ. 1956 ҫулта ӑна хастар ялкор тесе Пӑвари район хаҫатне ӗҫе илнӗ. Кайран вӑл Елчӗкри район хаҫатӗнче, «Вузовец» хаҫатӑн яваплӑ секретарӗнче, «Трактор» хаҫатра секретарьте, «Пионер сасси» хаҫатра пай пуҫлӑхӗнче, Чӑваш кӗнеке издательствинче аслӑ редакторта ӗҫленӗ.
Литература ӗҫӗпе Валем Ахун иртнӗ ӗмӗрӗн 50-мӗш ҫулӗсен пуҫламӑшӗнче аппаланма пуҫланӑ: очерксем, калавсем тата сӑвӑсем ҫырнӑ, чӑваш халӑхӗн сӑмахлӑхне пухнӑ. Вырӑс, беларуҫ, азербайджан, тутар, турккӑ тата ытти чӗлхерен чӑвашла куҫарнӑ.
Валем Ахунӑн тӗп кӗнекисен шутӗнче ҫаксем: «Ҫула тухатӑп эп ирех... », «Урхамахӑм чӗнет инҫете», «Чӗвӗл-чӗвӗл чӗкеҫӗм», «Хӑтлӑ ҫурт», «Хӳкле кӗвви», «Шурӑ акӑш» тата ыттисем.
РФ Патшалӑх Думин финанс рынокӗ енӗпе ӗҫлекен комитечӗн ертӳҫи Анатолий Аксаков Чӑваш Енре пулнӑ. Вӑл Сӑр оборона чиккине чавма хутшӑннӑ Елена Щербакова патӗнче пулнӑ. Кинемей 95 ҫул тултарнӑ. Вӑл Шупашкар районӗнчи Пархикасси ялӗнче пурӑнать.
«Мухтавлӑ чӑваш хӗрарӑмӗ нумай орденпа медале тивӗҫнӗ, ҫав шутра Аслӑ аттелӗх вӑрҫин орденне те», — пӗлтернӗ Анатолий Аксаков.
«Сывлӑх сунатӑп нумай-нумай пурӑнма!» — вырӑсла поста чӑвашла вӗҫленӗ депутат.
Сӑнӳкерчӗксем тӑрӑх, Анатолий Аксаков кинемее ӑшӑ кӑмӑлтан саламлани курӑнать. Ӑна вӑл ыталаса илнӗ.
Ыран, ҫурла уйӑхӗн 31-мӗшӗнче, Чӑваш наци вулавӑшӗнче Борис Чиндыков ҫыравҫӑна, драматурга, тӑлмача литература тӗпелне йыхравланӑ.
Ҫыравҫӑ ҫак уйӑхӑн 1-мӗшӗнче 60 ҫул тултарчӗ. Вӑл Етӗрне районӗнчи Палтай ялӗнче ҫуралнӑ. 1984 ҫулта Мускаври А.М. Горький ячӗпе хисепленекен литература институтӗнчен вӗренсе тухнӑ. Вӑл калем ӑсти ҫеҫ мар, хаҫат-журнал редакторӗнче те ӗҫленӗ. 1990 ҫулта, тӗслӗхрен, «Аван-и» хаҫат кӑларма тытӑннӑ. 1994-1997 ҫулсенче «ЛИК Чувашии» журнал редакторӗ пулнӑ. Пӗр вӑхӑт Шупашкар районӗнчи «Тӑван Ен» хаҫат редакторӗнче ӗҫленӗ чух пичет кӑларӑмне содержани тата дизайн енчен палӑрмаллах ҫӗнетме ӗлкӗрнӗ.
Борис Чиндыковпа йӗркелекен литература тӗпелне вулавӑшӑн YouTube каналӗнче https://www.youtube.com/watch?v=Gb1nw1hTpwU&feature=youtu.be пӑхма май килӗ. Вӑл 11 сехетре пуҫланӗ.
Справки по телефону: (8-352) 23-02.17, доб. 145.
Ӗнер, ҫурла уйӑхн 27-мӗшӗнче Питӗр хулинче Раҫсей наци вулавӑшӗн ҫӗнӗ ҫуртӗнче «Были мы, и есть, и будем!» (чӑв. Эпир пулнӑ, пур, пулатпӑр!) курав уҫӑлнӑ. Ӑна Чӑваш автономи облаҫне йӗркеленӗренпе 100 ҫул тата чӑвашсен Ленинградри ентешлӗхне пуҫарнӑранпа 95 ҫул ҫитнине халалланӑ.
Курава Чӑваш Культура, национальноҫсен ӗҫӗсен тата архив ӗҫӗн министерстви тата Питӗрти чӑвашсен наципе культура автономийӗпе (ертӳҫи — Валериан Гаврилов) пӗр шухӑшлӑн йӗркеленӗ. Курав авӑн уйӑхӗн 24-мӗшӗччен ӗҫлӗ.
Курава уҫма Чӑваш Енри тӳре-шара та: культура министрӗн ҫумӗ Татьяна Казакова, Чӑваш Ен Наци вулавӑшӗн директорӗ Светлана Старикова — кайнӑ. Унсӑр пуҫне чӑваш парламенчӗн депутачӗ Юрий Зорин ҫула тухнӑ. Питӗрти чӑваш культурин обществин ертӳҫи Владимир Живов та пулнӑ.
Ӗнер, ҫурла уйӑхӗн 27-мӗшӗнче, Чӑваш АССР тава тивӗҫлӗ художникӗ, РСФСР культура тава тивӗҫлӗ ӗҫченӗ, К.С. Станиславский ячӗллӗ патшалӑх премийӗн лауреачӗ Владимир Мазанов ҫуралнӑранпа 100 ҫул ҫитнӗ.
Пулас художник 1920 ҫулта Дон ҫинчи Ростов хулинче ҫуралнӑ, Горький (хальхи — Чулхула) хулинчи ӳнер училищинче вӗреннӗ. Асӑннӑ хулара пӗр вӑхӑт оперӑпа балет театрӗнче художник-декоратор пулса тӑрӑшнӑ. Кайран Шупашкарти театрсенче художникра ӗҫленӗ.
1966 ҫулта ӑна Шупашкарти Вырӑс драма театрӗн тӗп художникӗ пулма шаннӑ. 1970-1982 ҫулсенче Чӑваш патшалӑх академи драма театрӗнче тӗп художникра театрта тимленӗ. Вӑл ҫӗршыври тата республикӑри тӗрлӗ курава хастар хутшӑннӑ.
2004 ҫулхи Олимп вӑййисен кӗмӗл призерӗ Олимпиада Иванова паян 50 ҫул тултарнӑ. Асӑннӑ ӑмӑртура вӑл 20 километра утассипе палӑрнӑ. Тӗнче чемпионки ята икӗ хутчен тивӗҫнӗ, унсӑр пуҫне тӗнче рекордсменки пулнӑ. Халӗ Олимпиада Иванова — Хӑвӑрт утассипе Чӑваш Ен командин аслӑ тренерӗ.
Олимпиада Иванова 1970 ҫулхи ҫурла уйӑхӗн 26-мӗшӗнче Ҫӗрпӳ районӗнчи Мӑнҫут ялӗнче ҫуралнӑ. Шупашкарта Ардалион Игнатьев ячӗллӗ спорт шкулӗнче, И.Я. Яковлев ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх педагогика институтӗнче физвоспитани факультетӗнче вӗреннӗ.
Нумай ҫул хушши чӑваш чӗлхипе литературине, культурипе наукине аталантарас енӗпе сумлӑ тӳпе хывнӑшӑн тата ҫуралнӑранпа 70 ҫул ҫитнӗ май Писательсен пӗрлӗхӗн пайташне, поэт-чӗлхеҫӗне, ӑсчаха, филологи наукисен кандидатне Петр Яковлевич Яковлева (Петӗр Яккусене) Нестер Янкас ячӗллӗ культура, искусство тата литература пӗрлӗхӗн наградӑсем парас енӗпе ӗҫлекен комиссийӗ (председателӗ — Чӑваш этнокультурин тава тивӗҫлӗ деятелӗ В.М. Михайлов) «Чӑвашлӑха аталантарнӑшӑн» медальпе чыслама йышӑннӑ. Саламлатпӑр!
Паян Петӗр Яккусен сӑвӑҫ, чӗлхеҫӗ, куҫаруҫӑ 70 ҫул тултарать. Вӑл 1950 ҫулхи ҫурла уйӑхӗн 26-мӗшӗнче Красноармейски районӗнчи Упаҫырми ялӗнче ҫуралнӑ. Кандидат диссертацине Ӗпхӳ хулинче хӳтӗленӗ, доцент ятне – Мускавра.
«Ҫынна тиркесе, айӑпласа вӑхӑта ирттерместӗп, элексемпе интересленместӗп. «Ан айӑплӑр, хӑвӑра та айӑпламӗҫ», – тенӗ Библире. Ҫавна шута илсе пурӑнатӑп», – тенӗ вӑл 2014 ҫулта «Хыпар» издательство ҫурчӗн журналистне Елена Атамановӑпа калаҫнӑ чухне.
«...Мана ҫынпа та ҫӑмӑл мар та,
Пӗччен тата йывӑртарах.
Те юмахри пек пурӑнатӑп,
Те мӗскӗн эп ҫак ҫӗр ҫинче», – ҫырнӑ вӑл «Эп юмахри пек пурӑнатӑп...» сӑввинче. Е тата ҫак йӗркесем мӗне тӑраҫҫӗ:
«Эй, тем те куртӑм, тем те мантӑм –
Чӗре варне вырнаҫнӑ пуль:
Ҫав кил. Ҫав пӳрт. Ҫав пилӗк кантӑк.
Кӑштах саралнӑ шурӑ тюль.
Ҫунат сарма самант ҫитет те –
Инҫе ҫул-йӗр тухать ума.
Каймашкӑн йӳнӗ те билечӗ, –
Пит хаклӑ, хаклӑ таврӑнма...»
Чӑваш автономи облаҫне йӗркеленӗренпе 100 ҫул ҫитнине халалласа Шупашкарта стела уҫӑлмалла тесе Чӑваш халӑх сайчӗ иртнӗ уйӑхра пӗлтернӗччӗ. Аса илтерер: унӑн эскиз проектне Шупашкарти хула тӑвакан канаш пӑхса тухмаллаччӗ. Обелиск 11 метр ҫӳллӗшӗ гранит юпа пулмаллаччӗ. Ун ҫине Чӑваш Республикин бронза гербне, ҫӳле икӗ метр тӑршшӗ икӗ пуҫлӑ ӑмӑрткайӑк вырнаҫтарма шухӑшланӑччӗ. Стелӑн пӗтӗмӗшле ҫӳллӗшӗ 13,85 метр пулмаллаччӗ. Стелӑна Республика лапамӗнче, унчченхи Правительство ҫурчӗ енче вырнаҫтарма шухӑшлаҫҫӗ.
Паян эпир стелӑна ырламаннине пӗлтӗмӗр. Архитекторсем шухӑшланӑ тӑрӑх, стела ытла ҫӳллӗ, ӑна Республика лапамӗнче вырнаҫтарни килӗшӳллӗ мар, ун тӑррине икӗ пуҫлӑ ӑмӑрткайӑк вырнаҫтарассине те хурланӑ.
+18.3 °C