Ҫӗнӗ Выҫҫӑлкӑ ялӗ Красноармейски районӗн чиккинче, Ҫӗрпӳ районӗ ҫывӑхӗнерех вырнаҫнӑ. Илемлӗ вырӑн — Ункӑ шывӗ юнашар. Ҫумма-ҫумӑн тенӗ пекех Ҫавалҫырма, Енӗшкасси ялӗсем лараҫҫӗ, Ункӑ урлӑ каҫсан — Ҫӗрпӳ районне кӗрекен Ҫӗньял. Шӑп та лӑп ҫак ял ӗнтӗ шӑматкун, ҫурлан 14-мӗшӗнче, хӑйӗн 120 ҫулне паллӑ турӗ. Уява 200 ҫын ытла пуханчӗ.
Каласа хӑварас пулать, 1990 ҫулта ялӑн 100 ҫулне палӑртнӑччӗ. Вӑхӑт хӑвӑрт шӑвать — унтанпа ялта та улшӑнусем чылай пулса иртрӗҫ. 1997 ҫулта ҫӗнӗ урам хыврӗҫ (урам Степан Кураков ячӗллӗ — вӑл колхозӑн пӗрремӗш председателӗ пулнӑ). Унта халӗ 5 кил. Ҫавӑн пекех 20 ҫул хушшинче яла газ кӗртрӗҫ, асфальтлӑ ҫул ҫитрӗ.
Уява Красноармейски районӗн пуҫлӑхӗ В.В. Александров уҫрӗ. Вӑл кӗскен район пурнаҫӗпе паллаштарчӗ. Ҫӗнӗ Выҫҫӑлкӑ халӑхне ҫӗнӗ урамра шыв башни ҫуккки самай пӑшӑрхантарать иккен, ҫавна май Владимир Валерьянович яла шывпа тивӗҫтерес ыйтӑва 2011 ҫулхи район аталанӑвӗн программине кӗртме шантарчӗ.
Ыран, ҫӗртмен 18-мӗшӗнче, Чӑваш патшалӑх ӳнер музейӗнче Чӑваш Ен художникӗсен пӗрлӗхне тунӑранпа 75 ҫул ҫитнине халалласа юбилейлӗ курав уҫӑлать.
Ӳнерҫӗсен пӗрлешӗвне 1935 ҫулта, республикӑн I художниксен пухӑвӗнче тума йышӑннӑ. Пӗрлӗхе йӗркелекенсен хушшинче сумлӑ чӑваш ӳнерҫисем тӑнӑ — А.А. Кокель, М.С. Спиридонов, Н.С. Сверчков, Ю.А. Зайцев. Вӑрҫӑ хыҫҫӑн пӗрлешӗве патшалӑхӑн чи лайӑх аслӑ вӗренӳ заведенийӗсенчен тин ҫеҫ вӗренсе тухнӑ ҫӑмрӑксем хушӑннӑ — Н.В. Овчинников, Р.М. Ермолаева, В.С. Гурин, П.Г. Григорьев-Савушкин, А.И. Миттов.
Ӳнерҫӗсен ушкӑнӗ халӗ те сумлӑ — вӗсен хушшинче хальхи талантлӑ художниксем: Р.Ф. Федоров, В.
Шупашкарта, К.Иванов ячӗллӗ Литература музейӗн залӗнче, 2010 ҫулхи ҫӗртмен 10-мӗшӗнче чӑваш литературин умкаҫалӑкӗ умӗнче тӑнӑ Турхан Энтри (1888–1972) ывӑлӗ Турхан Евгений чӑваш ҫыравҫи 60 ҫул тултарнине паллӑ турӗҫ. Евгений Елчӗкри Турханта ҫуралнӑ, Патӑрьелӗнче пурӑннӑ, Хусан чӑвашӗ пулса тӑни — 15 ҫул.
Турхан Евгений чӑваш литературинче 40 ҫул ӗҫлет. Хайлавӗсем Патӑрьелӗнчи «Авангард», Шупашкарти «Пионер сасси», Хусанти «Сӑвар» тата ытти хаҫатсенче, «Капкӑн» тата ытти журналта пичетленнӗ. Кӗнекисем: «Пӑла таврашӗнче» (поэма, Патӑрьел, 1990), «Тайна обелиска» (Хусан, 1999), «Последний эльтебер» (Хусан, 2001), «Ӑҫта-ши эсӗ, юратӑвӑм?» (Шупашкар, «Ҫӗнӗ вӑхӑт», 2009). Халӗ вӑл трилогин «Сокровища северских эльтеберов» тата «Сын эльтебера» романӗсене ҫутта кӑларма вӗҫлесе пырать.
Ыран, ҫӗртмен 10-мӗшӗнче Шупашкарта, Литература музейӗнче 14 сехетре тӗлпулу иртӗ — Евгений Турхан 60 ҫул тултарнине паллӑ тӑвӗҫ.
Пӗлме:
Ҫыравҫӑ 1950 ҫулхи ҫӑвӑн 19-мӗшӗнче Елчӗк районӗнчи Турхан ялӗнче ҫуралнӑ. Пӗрремӗш сӑвви Патӑрьел районӗнчи «Авангард» хаҫатра 1974 ҫулта пичетленнӗ.
1976 ҫулхи юпа уйӑхӗнчен пуҫласа вӑл «Авангард» хаҫатра ял хуҫалӑх пайӗн корреспондентӗнче ӗҫлеме тытӑннӑ. 1981 ҫултанпа СССР журналисчӗсен Союзӗн членӗ. Ҫав ҫултанпах хаҫатӑн тӗп редакторӗн ҫумӗ. Вунпилӗк ҫула яхӑн вӑл «Авангард» хаҫат ҫумӗнчи Митта Ваҫлейӗ ячӗллӗ литература пӗрлешӗве ертсе пынӑ, алӑпа ҫырса кӑларса тӑракан «Юхма кӗввисем» журнала редакциленӗ. Районти тата республикӑри хаҫат-журналсенче унӑн сӑввисем, калавӗсем, кулӑшӗсем, фельетонӗсем, очеркӗсем-тӗрленчӗкӗсем тӑтӑшах пичетленсе пынӑ.
Н.И. Ашмарин пухса хатӗрленӗ Чӑваш сӑмахӗсен кӗнеки пичетленсе тухнӑранпа кӑҫал 100 ҫул ҫитет.
Тӗнчипе паллӑ 17 кӗнекеллӗ словарӗн пӗрремӗш томӗ 1910 ҫулта тухнӑ. Ӑна Хусанти император университечӗн типо-литографийӗнче ҫапса кӑларнӑ пулнӑ. Кӗнекене Хусанти вӗренӳ округ управленийӗ ҫумӗнчи Куҫару комиссийӗ хатӗрленӗ пулнӑ. Хусан университечӗн паллӑ тюркологӗ Н.Ф. Катанов та ӑна хатӗрлеме ун чухне самай пулӑшнӑ. Умсӑмахӗнче ҫавӑн пекех латинла Ф.Е. Корш академике тата ҫӗнӗ чӑваш ҫырулӑхне хатӗрлекен И.Я. Яковлева ырӑ сӑмахпа асӑннӑ. 160 старницӑра вара чӑваш пурнӑҫне пур енчен те ҫутатса паракан «А» саспаллирен пуҫланакан сӑмахӗсем вырнаҫнӑ пулнӑ. Иккӗмӗш томӗ 1912 ҫулта ҫеҫ тухнӑ. Чӑваш культурине тӗрлӗ енчен ҫутатса паракан словарӗн 17-мӗш томне 1950 ҫулта кӑларнӑ. 1994-2000 ҫулсенче Ашмарин хатӗрленӗ словаре ҫӗнӗрен репринт мелӗпе пичетлесе кӑларнӑ.
Пурӗ 3000 экземплярпа пичетленӗ 17 томлӑ словаре кӗнеке лавккисенче халӗ те тупма пулать. Хакӗ те ҫыртмасть — пур томне те туянма 500 тенкӗ те ҫитет.
Пуш уйӑхӗнче Красноармейски районӗн тӗп вулавӑшӗ 75 ҫул тултарнине паллӑ турӗ. Ҫак вӑрӑм тапхӑрта ун пурнӑҫӗнче нумай улшӑнусем пулса иртрӗҫ, унӑн ӗҫӗ-хӗлӗ тӗпрен улшӑнчӗ. Паян тӗп вулавӑш 14 ялти 6698 ҫынна кӗнекесемпе тивӗҫтерет. Ҫав вӑхӑтрах унӑн кӗнекесен фончӗпе районти кашни вулаканах усӑ курма пултарать. Хальхи вӑхӑтра вулавӑш ҫумӗнче «Тимлӗх», «Тавра пӗлӳҫӗ», «Чечек юратакансем» клубсем, литература, музыка тата искусство салонӗ, компьютерпа ӗҫлеме вӗрентекенсен, ҫамрӑк суйлавҫӑсен шкулӗсем, пенси тата право ыйтӑвӗсемпе ӗҫлекен консультаци клубӗсем пур. Вулавӑш ӗҫ содержанине пуянлатса пырать. Кӗнеке фончӗ ҫӗнелет, халӗ унӑн шучӗ 27 936 экземпляра ҫитрӗ. Библиотекарьсем «Дорога к дому» (район 75 ҫул тултарнине халалланӑ), «Пусть живые знают, пусть поколения помнят» (Ҫӗнтерӳ 65 ҫул тултарнине халалланӑ), «Через книгу к свету», «Учителями славится Россия» программӑсене пурнӑҫа кӗртес тесе ӗҫлесе пыраҫҫӗ.
Тӗп вулавӑш ялтисене ҫӗнӗлле ӗҫлеме вӗрентсе пыракан центр пулса тӑрать. Паян Трак енре 15 вулавӑш, вӗсем 9 ял тӑрӑхӗнче вырнаҫнӑ.
Красноармейски районӗнче тухса тӑракан «Ял пурнӑҫӗ» хаҫатӑн пӗрремӗш кӑларӑмӗ тухнӑранпа 75 ҫул ҫитрӗ.
Вӑл чи малтанах «Колхозник» ятпа ҫапӑнса ҫынсем патне саланнӑ. 1939—1962 ҫулсенче район хаҫачӗ «Коммунизм ҫулӗпе» ятпа пичетленнӗ. «Ял пурнӑҫӗ» вара 1966 ҫулхи ҫу уйӑхӗн 1-мӗшӗнчен тухса тӑрать.
Редакци йышӗнче, хаҫат тематикипе содержанийӗнче нумай улшӑнусем пулнӑ. И. Хатаевский, А. Маркова, Л. Семенов, Л. Николаев редакторсем уйрӑмах нумай ҫул ӗҫленӗ. Халӗ И. А. Прокопьев тӗп редактор пулса вӑй хурать. Ҫак ӗҫе вӑл 20 ҫул йӗркелесе пырать.
Юлашки ҫулсенче хаҫат сӑн-сӑпачӗ чылай улшӑнчӗ. Вулакансен йышӗ ӳсни те ҫак ӗҫре тимлекенсене савӑнтарать. 2010 ҫулӑн пӗрремӗш ҫур ҫулӗнче хаҫат 1790 экземплярпа ҫапӑнать.
Райхаҫат 75 ҫул тултарнине халалласа пушӑн 5-мӗшӗнче савӑнӑҫлӑ уяв иртрӗ. Мероприятине райхаҫат гимнӗпе уҫрӗҫ, ӑна редакцинче вӑй хуракансем юрларӗҫ. Ун хыҫҫӑн Иван Афанасьевич пуҫтарӑннисене хаҫат историйӗпе паллаштарчӗ, малта пыракансене Хисеп грамотипе наградӑларӗ.
Уявра ЧР культура, национальноҫсен ӗҫӗсен, информации политикин тата архив ӗҫӗсен министрӗн ҫумӗ А.
Чӗмпӗрти чӑвашла тухса тӑракан «Канаш» хаҫатӑн 20 ҫулхи уявне хӑнасем Шупашкартан, Хусантан, Димитровградран тата ытти хуласенчен килсе ҫитрӗҫ: Чӑваш Республикин культура министерствин пай пуҫлӑхӗ А.Н.Магарин, «Хыпар» хаҫатӑн тӗп редакторӗн ҫумӗ Г.А.Максимов, «СВ-Пресс» издательство центрӗн директорӗ-тӗп редакторӗ А.Н.Вражкин, Тутар Республикинчи чӑвашсен «Сувар» хаҫачӗн тӗп редакторӗ К.А.Малышев.
Хӑнасене область филармонин фойинче Чӗмпӗрти «Палнай» ушкӑн хӗрӗсем ҫӑкӑр-тӑварпа, кӑпӑклӑ хӑмла сӑрипе, юрӑ-ташӑпа кӗтсе илчӗҫ.
Пухӑннисене хаҫатӑн пӗрремӗш редакторӗ В.Ф.Ромашкин, УОЧНКА председателӗ В.И.Сваев тата ыттисем саламларӗҫ.
Чӑваш чӗлхине аталантарас ӗҫре пысӑк ҫитӗнӳсем тунӑшӑн редакцие Чӗмпӗр облаҫӗн кӗпӗрнаттӑрӗн ятӗнчен Тав ҫырӑвӗ пачӗҫ. Шупашкар делегацин ертӳҫи А.Н.Магарин «Канашӑн» тӗп редакторне Н.Н.Ларионова Чӑваш Республикин Патшалӑх Канашӗн Хисеп хучӗпе наградӑларӗ. Редакци коллективӗ ЧР Журналистсен союзӗн (председателӗ В.П.Комиссаров) Хисеп хутне илме тивӗҫлӗ пулчӗ.
Нарӑсӑн 17-мӗшӗнче Шупашкарти 60-мӗш шкулта вырнаҫнӑ музее йӗркеленӗренпе 10 ҫул ҫитрӗ. Ку куна палӑртса нарӑсӑн 18-мӗшӗнче шкулта чаплӑ уяв иртрӗ.
Мероприяти шкул ачисен пултарулӑхӗпе пуҫланчӗ — ачасем юрӑ юрласа пачӗҫ, ташласа та кӑтартрӗҫ. Чӑвашла сӑвӑ каласа тӑван халӑх чӗлхине лайӑх пӗлнине ҫирӗплетрӗҫ. Шкул ачисен пултарулӑхӗпе акт залӗнче вырнаҫтарнӑ куравра та паллашма май пурччӗ — тӗрленӗ кӗпесем, ӳкерчӗксем, алшӑлисем унта пурччӗ.
Официаллӑ пая Кончулизова Любовь Александровна директор пуҫларӗ — шкулӑн пурнӑҫӗ ҫинчен каласа пачӗ. Шкул уйрӑмах этнографи музейӗпе, столовӑйпа мухтанать иккен. Столовӑй чӑн та хӑтлӑ, ҫитерме те тутлӑ ҫитереҫҫӗ.
Унтан сӑмах Федотов Михаил Николаевич илчӗ. Вӑл музее йӗркеленӗ чухнехи самантсемпе паллаштарчӗ. Кудряшов Сергей Владимирович музее йӗркелесе тата тытса пыракан Федотова Людмила Аркадьевнӑна хисеп хучӗ пачӗ. Валентина Минеевӑран (вӑл — музейӗн ӑслӑлӑх консультанчӗ) та телеграмма пулчӗ — ӑна мероприятине килнӗ хӑнасене вуласа пачӗҫ.
Людмила Аркадьевна музей ҫинчен тунӑ презентаципе паллаштарнӑ хыҫҫӑн хӑнасене унӑн экспоначӗсемпе паллашма чӗнчӗҫ.
Паян, кӑрлачӑн 15-мӗшӗнче, И.Я. Яковлев ячӗллӗ чӑваш педагогика университетӗнче «Чӑваш сӑмахлӑхӗпе халӑхӑн йӑла ӑспурлӑхне тӗпчесе вӗрентмелли ӑслайсем» ятлӑ Атӑлпа Урал хутлӑхӗнчи ӑслӑлӑхпа хӑнӑху конференцийӗ иртрӗ. Ӑна Виталий Петрович Станьял 70 ҫула ҫитнӗ ячӗпе ирттерчӗҫ. Паллӑ ӑсчах, ҫыравҫӑ, вӗрентӳҫӗ, таврапӗлӳҫӗ тата халӑх ӗҫӗн хастарӗ хут тӑрӑх 1940 ҫулхи кӑрлачӑн 1-мӗшӗнче ҫуралнӑ.
Ӑслӑлӑхпа хӑнӑху конференцийӗ шӑп кӑнтӑрла пуҫланчӗ — ӑна Андреева Евдокия Александровна, чӑваш филологи факультечӗн деканӗ уҫрӗ. Вӑл конференци йӗркипе паллаштарчӗ — кашни хутшӑнакан вӗрентевҫе ӗнентерӳ хучӗ пама, кашни доклада кӗнекепе пичетлесе кӑларма шантарчӗ. Ун хыҫҫӑн Виталий Петрович сӑмах илчӗ. Хӑйӗн сӑмахӗнче вӑл пособисене хатӗрлес ыйту ҫинче кӗскен чарӑнса тӑчӗ. «Кӗнекене кӑларсан ун усси пултӑр, ахаль шыв юхтарни ан пултӑр.
+10.3 °C