Ҫак кунсенче Пӗтӗм тӗнчери Google Science Fair конкурсӑн тӗп тапхӑрӗсенчен пӗри вӗҫленнӗ. Унта тӗнчери шкул ачисемпе студентсем, 13–18 ҫулсенчисем, хутшӑннӑ. Конкурса темиҫе пин ӗҫ ҫитнӗ.
Суйлав тапхӑрӗнче регионти 90 финалиста палӑртнӑ. Вӗсен йышне Раҫҫейри 6 ҫын лекнӗ. Ҫав шутра Шупашкарта пурӑнакан Максим Смирнов та.
ЧР Экономика министерстви пӗлтернӗ тӑрӑх, Максим республика шайӗнче иртекен «Чӑваш Республикин ҫамрӑк изобретателӗ» конкурсра пӗрре мар ҫӗнтернӗ. Ҫак конкурса 2007 ҫултанпа ирттереҫҫӗ.
Пӗтӗм тӗнчери Google Science Fair конкурспа килӗшӳллӗн Максим «Сусӑрсем валли — транспорт хатӗрӗ» проекта хӑтланӑ. Вӑл авари чухне пассажира хӳтӗлет. Урапа ҫапӑнсан кабина 180 градус ҫаврӑнать.
Максим конкурсра ҫӗнтерӗ-ши? Ку авӑнӑн 22-мӗшӗнче паллӑ пулӗ. Ҫӗнтерӳҫе вӗренмешкӗн 50 000 долларлӑх грант тата National Geographic экспедиципе пӗрле 10 кунлӑха ҫулҫӳреве каймашкӑн путевка парӗҫ. Ҫавӑн пекех Virgin Galactic космодрома ҫитме май пулӗ.
Шупашкарти пысӑк суту-илӳ предприятийӗсем тата хӑш-пӗр организацисем велопарковкӑсем йӗркелеме маларахах пуҫланӑччӗ-ха. Халӗ ҫав йӗрке ача-пӑча учрежденийӗсене ҫитнӗ. Тӗп хулан Мускав район администрацийӗ хӑйӗн территорийӗнче вырнаҫнӑ 7-мӗш, 176-мӗш, 200-мӗш ача пахчисем велопарковкӑсем пӑхса хӑварнине пӗлтерет. Асӑннӑ учрежденисем пӗчӗккисен велосипечӗсем валли те, аслисен валли те вырӑн туса хунӑ.
Икӗ урапаллӑ «хурҫӑ утсене» сӑнчӑрлани вӗсене кукӑр алӑллисенчен сыхлама, ачасемпе аслисене велосипеда хӑрамасӑрах лартса хӑварма май парать.
Ҫак эрнере Чӑваш Енти «Вӑрман юмахӗ» санаторине кӑҫалхипе вуннӑмӗш хут тулай чӑвашсен ачисем канма пуҫтарӑнаҫҫӗ. Хальхи ҫӗршывӑн 10 регионӗнчен 45-ӗн килнӗ.
Раҫҫейӗн тӗрлӗ кӗтесӗнче сапаланнӑ чӑвашсен ачисемпе Чӑваш Енӗн культура министрӗ Вадим Ефимов тӗл пулнӑ. Вӑл «Эткер» этнонкультура лагере хӑйӗн йӑли-йӗркипе, чӗлхипе, юррисемпе, тӗррисемпе пуян чӑваш культурин элчисем пуҫтарӑннине палӑртса хӑварнӑ. Канма килнӗ ачасене Константин Ивановӑн вилӗмсӗр «Нарспи» кӗнекене асӑнмалӑх тесе парнеленӗ.
Культура министерстви хыпарланӑ тӑрӑх, лагере канма пухӑннӑ ачасене тӑван этнокультурӑпа та паллаштараҫҫӗ.
Кӑҫал Крымри ача-пӑча лагерӗнче Чӑваш Енри ача ҫурчӗсенчи 80 шӑпӑрлан канӗ. Пӗрремӗш ушкӑн, 10 ача, Хура тинӗс хӗррине ҫӗртме уйӑхӗнчех тухса кайнӑ.
ЧР Вӗренӳ министерстви пӗлтернӗ тӑрӑх, ҫак кунсенче тата тепӗр 23 шӑпӑрлан ҫула тухӗ. Ҫулла вӗҫлениччен тепӗр 47 тӑлӑх ачана канма каймашкӑн путевкӑсем парӗҫ. Чиновниксем каланӑ тӑрӑх, ушкӑнсенче — чи лайӑххисем, ӑмӑртусене, конкурссене, олипиадӑсене хастар хутшӑннисем.
Ачасем «Тимуровец» уйлӑхра канӗҫ. Вӗсем 21 кунра Хура тинӗсре шыва кӗрӗҫ, хӗвел ҫинче хӗртӗнӗҫ. Ҫавӑн пекех вӗсем валли спорт тата культура программисем хатӗрленӗ.
Кӑҫал ачасене лагере каймашкӑн 578,5 миллион тенкӗ уйӑрма палӑртнӑ. Ку, пӗлтӗрхипе танлаштарсан, 15 процент нумайрах. Пӗтӗмпе лагерьсенче 149 пин ача канӗ.
Ӑсчахсем карас телефонӗ ача сывлӑхӗшӗн сиенлӗ пулнине палӑртнӑ. Вӑл аллерги пуҫарма пултарать-мӗн.
Ку кӑна мар. Карас телефонӗпе усӑ куракан ачан ҫывӑрас килет, иммунитечӗ те хавшать. Ӑсчахсем ҫакна чылай тӗпчев тунӑ хыҫҫӑн ҫирӗплетнӗ.
Сӑнав акӑ мӗн палӑртнӑ: карас телефонӗнчи хими пӗрлешӗвӗсем, металсем ачана аллерги пуҫарма пултараҫҫӗ. Чылай чухне ку — никеле пула. Вӑл кашни карас телефонра тенӗ пекех пур. Аслӑ ҫыншӑн ку сиенлӗ мар.
Тухтӑрсем ашшӗ-амӑшне ачана карас телефонне ытлах тыттарма сӗнмеҫҫӗ. Уйрӑмах кунӗпе телефон йӑтса ҫӳрекен ачасем тӗлӗшпе асӑрхануллӑ пулмалла.
Чӑваш кӗнеке издательстви шкул ачисем хушшинче «Чӑваш кӗнеки. Ҫамрӑк талантсем» ятлӑ конкурс ирттерчӗ. Конкурса хутшӑнакансем тӗрлӗ номинаципе ӑмӑртрӗҫ: кӗнеке тӑрӑх хаклав ҫырасси, ӳкересси, эссе, хӑй тӗллӗн кӗнеке ӑсталасси. Ҫӗнтерӳҫӗсене ҫулне кура палӑртнӑ: кӗҫӗн, вӑтам тата аслӑ ҫулхисем. Кашни номинацире пӗрер ҫӗнтерӳҫӗ, унсӑр пуҫне темиҫе лауреат, ачасен ертӳҫисене чылайӑшне Тав хучӗпе палӑртнӑ. Конкурса республикӑри пур районтан та, унсӑр пуҫне Самартан, Тутар Республикинчи Пӑваран тата Ҫарӑмсан районӗсенчи ачасем те хутшӑннӑ. Пурӗ 365 ӗҫ.
Ҫӗртмен 17-мӗшӗнче Шупашкарти ача-пӑча вулавӑшӗнче ҫӗнтерӳҫӗсен чыславӗ иртрӗ. Библиотека залне хутшӑнакансен кӗнекисемпе тата ӳкерчӗксемпе илемлетнӗ. Вӗсене пӑхсан тӗлӗнмеллипех тӗлӗнетӗн: мӗн чухлӗ ӑста пулас художник ҫитӗнет Чӑваш Республикинче! Ӗҫсем пӗри тепринчен хитререх! Хӑй тӗллӗн хатӗрленӗ кӗнекесем те чуна илӗртеҫҫӗ.
Хӗрлӗ Чутай районӗнчи Питӗркасси (ертӳҫи Людмила Жукова), Хусанушкӑнь (ертӳҫи Светлана Яруткина) тата Штанаш (ертӳҫисем Галина Зотова тата Марина Чучакова) шкулӗсен вӗренекенӗсем те ку конкурса хаваспах хутшӑннӑ: хӑй ӑсталанӑ кӗнеке тата писатель кӗнеки тӑрӑх ӳкерчӗк хатӗрленӗ.
Патӑрьел районӗнчи Сӑкӑт шкулӗ ҫумӗнче лагерь ӗҫлет. Нумаях пулмасть уна конкурс ирттернӗ. «Хӗвелпи» ачисем ирхине пухӑнса хӑйсен тӑрӑхӗнчи тавралӑха тӗпчес тӗллевпе экскурсие ҫула тухнӑ.
Ачасем Шӑнкӑртам, Марака юханшывӗсем хӗррипе ӳсекен курӑксен ячӗсем чӑвашла тата вырӑсла мӗнле пулнине пӗлнӗ. Вожатӑйсем ҫак курӑксем мӗнпе усӑллӑ тата пӗлтерӗшлӗ пулнине каласа кӑтартнӑ. Ҫак ӗҫре ачасене воспитательсем те пулӑшнӑ.
Ачасем анра ҫарӑка тӗл пулнӑ. Сар чечеклӗ ҫум курӑк чылай ҫӗрте ӳсет. Ку таранччен ачасем унӑн ятне пӗлмен те. Вырӑслине — пушшех те. Сурепка иккен. Пӗчӗкскерсем анра ҫарӑк чечекне пыл хурчӗсем юратнине пӗлнӗ. Суккӑр вӗлтӗрен мӗншӗн «суккӑр»? Йытпыршине мӗншӗн ҫапла каланӑ? Вун-вун ыйту ҫуралнӑ. Ачасем вӗсен хуравӗсене илтнӗ, астуса юлнӑ.
Экскурси вӗҫленсен шкулта конкурс ирттернӗ. Ачасем улӑх-ҫаранра пухнӑ курӑксенчен чечек ҫыххи ӑсталанӑ. Пӗтӗмпе тӑватӑ ҫыхӑ пулнӑ. Чи капӑрри — «Травушка-муравушка». Ӑна чи кӗҫӗннисен отрячӗ хатӗрленӗ. Иккӗмӗш вырӑна «Асамат кӗперӗ» йышӑннӑ. «Ҫӑлтӑрчӑк» тата «Чечексем» отрядсем — 3-мӗш вырӑнта.
Экологи хӑрушсӑрлӑхне хирӗҫле тӗллевпе республикӑн ҫутҫанталӑк министерстви акци ирттернӗ. Ют чӗлхерен кӗнӗ селфи сӑмах фотоавтопортрет тенине пӗлтерет.
Ҫӳп-ҫапа хирӗҫ акцие йӗркелекенсем пӗр-пӗр ҫӗрте ҫӳп-ҫап купаланса выртнине курсан ӑна ӳкерсе илсе министерствӑн электрон адресӗпе ярса пама ыйтнӑччӗ. Акци пӗр уйӑх тӑсӑлнӑ вӑхӑтра ҫынсем пурӗ 120 ытла сӑнӳкерчӗк ҫитернӗ. Фотосем саккуна пӑсса йӗркеленӗ 51 ҫӳп-ҫап вырӑнне тупса палӑртма пулӑшнӑ. Вӗсенчен ҫуррине халех пӗтернӗ ӗнтӗ. Ыттисене тавралӑха тирпейлемелли кӗрхи шӑматкунлӑх вӑхӑтӗнче пуҫтарма палӑртаҫҫӗ.
Акцие шкул ачисемпе студенстем уйрӑмах хастар хутшӑннӑ. Районсенче вара пуҫару ушкӑнӗсем те йӗркеленӗ. Вӗсем экологи тӗпчевӗсене тухса ҫӳренӗ.
Акцие хутшӑннисене пурне те «Сӑрҫум» заповедникӑн ҫутҫанталӑк музейне экскурсие илсе кайма палӑртнӑ.
Ҫӗрпӳ районӗнчи шкул ачи, 4-мӗш класра вӗренекен Илья Львов, Киров облаҫӗ мотокросс енӗпе йӗркеленӗ кубокӑн иккӗмӗш тапхӑрӗнчен медальпе тата чемпион пулса таврӑннӑ. Йӗкӗт 12 ҫулти тантӑшӗсемпе 65 кубла сантиметрлӑ цилиндрлӑ мотоциклпа ӑмӑртса мала тухнӑ.
Икӗ урапаллӑ тимӗр урхамах рулӗ умне ача пуҫласа ҫиччӗре чухне ларнӑ. Кӗске вӑхӑтрах вӑл ҫитӗнӳ хыҫҫӑн ҫитӗнӳ тума тытӑннӑ. Халичченхи ҫӗнтерӳпе ҫырлахасшӑн мар-мӗн вӑл.
Ильян тренерӗ — Андрей Артемьев. Вӑл хавхалантарса вӗрентсе пынипе тӑрмашакан ача ҫитес вӑхӑтра Ҫӗрпӳ ярмӑрккине хутшӑнма хатӗрленет. Пасар курассишӗн мар — унта йӗркелекен ӑмӑртура мотоциклистсемпе тупӑшассишӗн.
Тухтӑрсем чан ҫапаҫҫӗ. Чӑваш Енре токсикологи уйрӑмне бензинпа наркӑмӑшланнӑ ачасене нумай илсе килеҫҫӗ. Ҫу уйӑхӗн 20-мӗшӗнчен пуҫласа ҫӗртмен 6-мӗшӗччен Шупашкарти ача-пӑчасен 4-мӗш пульницине 7 ачана илсе килнӗ. Пурте нефть продукчӗсемпе наркӑмӑшланнӑ.
Ведомствӑра пӗлтернӗ тӑрӑх, пур тӗслӗхре те ку ӑнсӑртран пулнӑ. Нумайӑшӗ бензина тата ытти ҫунтармалли-сӗрмелли хатӗре пластик кӗленчесенче — лимонад савӑчӗсенче — упрать. Ачасем ҫав шӗвеке лимонад тесе шухӑшлаҫҫӗ те ӗҫеҫҫӗ. Ара, пӗчӗк ачасем шӑрӑхра ӑш хыпнине чӑтаймаҫҫӗ-ҫке — алла мӗн лекет, ҫавна ӗҫеҫҫӗ. Чылай тӗслӗхре организма 1–2 сыпкӑм бензин лекнипе наркӑмӑшланнӑ.
ЧР Сывлӑх министерствин пай пуҫлӑхӗ Нина Емельянова каланӑ тӑрӑх, ку йӑлтах — аслисен тимсӗрлӗхне пула. Вӑл Чӑваш Енри пульницӑсене ҫулсерен 30 пин ачана илсе килнине палӑртнӑ: пӗрисем суранланнӑ, теприсем наркӑмӑшланнӑ… Танлаштармашкӑн: республикӑра пӗтӗмпе 240 пин ача пурӑнать.
Медиксем тӗрлӗ сиенлӗ шӗвексене ачасем тытайман вырӑнта упрама чӗнсе калаҫҫӗ. Астӑвӑр: бензина организм хӑвӑрт ҫӑтать, ҫавӑнпа инкек курасси те инҫех мар.
-6.7 °C