Шӑматкун, нарӑсӑн 16-мӗшӗнче, Хусанти Туслӑх ҫуртӗнче «Сувар» хаҫат 25 ҫул тултарнине паллӑ турӗҫ. Чи малтанах вулавҫӑсен конференцийӗ иртрӗ — унта аякран килнӗ хӑнасем те, Тутарстанри журналистсемпе почта ӗҫченӗсем те тухса сӑмах каларӗҫ. «Хыпар» издательство ҫурчӗ, «Канаш» тата «Урал сасси» хаҫат редакцийӗсем хӑйсем кӑларакан хаҫат-журналсемпе паллаштарчӗҫ. Чӑваш халӑх сайчӗн тӗп редакторӗ тӗнче тетелӗнче чӑваш чӗлхи мӗнле сарӑлни пирки каласа пачӗ. Ҫавӑн пекех конференцире «Сувар» хаҫатӑн ӗҫченӗсене хисеп хучӗсемпе тата премипе чысларӗҫ, хаҫата тӑтӑш ҫырса тӑракансене хисеп турӗҫ.
Вулакансен конференцийӗ хыҫҫӑн Николай Сорокинӑн «Свети, мой Млечный путь» (чӑв. Ҫутат, Хуркайӑк ҫулӑм) кӗнекен хӑтлавӗ пулчӗ.
Иккӗмӗш пайӗнче юбилея халалласа савӑнӑҫлӑ уяв иртрӗ. Вал Туслӑх ҫуртӗнчи акт залӗнче пулчӗ. Унта тӗрлӗ тӳре-шара тата хаҫат тусӗсем юбиляра саламларӗҫ, парнесем парнелерӗҫ. Тухса калаҫакансен йышӗнче тутар ҫӑвӑҫи Ренас Харис та (сӑмах май, хаҫат ятне вӑл тупса панӑ, иккен) пулчӗ. Вӑл Петӗр Хусанкайӑн «Эпир пулнӑ, пур, пулатпӑр!» сӑввине тутарла вуласа пачӗ.
Ӗнер, нарӑсӑн 8-мӗшӗнче, Чӗмпӗр облаҫӗнчи чӑваш ҫыравҫисен «Шевле» пӗрлешӗвӗн черетлӗ пухӑвӗ иртнӗ. Унта ҫӗнӗ ертӳҫе суйланӑ. Малашне ку тивӗҫе «Канаш» хаҫатӑн тӗп редакторӗ Елена Мустаева туса пырӗ. «Шевле» литпӗрлешӳ пухӑвне ҫитнӗ 12 ҫыравҫӑ сасӑласа ҫапла пӗтӗмлетӳ тунӑ.
Литпӗрлешӗве кӗрекен ҫыравҫӑсем кӗҫех тепӗр хут та пухӑнӗҫ. Нарӑсӑн 12-мӗшӗнче вӗсем кӑҫалхи ӗҫ планне ҫирӗплетесшӗн.
Аса илтеретпӗр, «Шевле» литпӗрлешӳ Чӗмпӗр облаҫӗнче тухса тӑракан «Канаш» хаҫат ҫумӗнче йӗркеленнӗ. Унччен ӑна Николай Ларионов ҫыравҫӑ ертсе пынӑччӗ. «Шевле» литпӗрлешӳ кӳршӗллӗ регионта ҫирӗм ҫул ытла ӗҫлет, вӑл вӑхӑтра унта кӗрекен ҫыравҫӑсем ҫӗр ытла кӗнеке кӑларма пултарнӑ.
Ытларикун, кӑрлачӑн 29-мӗшӗнче, чӑваш ӑсчахӗсем Тутарстанри тӗпчевҫӗсемпе тӗл пулнӑ. Кун пирки Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институчӗ хыпарлать. Тӗлпулу Тутарстанӑн ӑслӑлӑх академийӗн Ш.Марджани ячӗллӗ истори институчӗн ӗҫтешӗсемпе Хусанта иртнӗ.
Чӑвашран кӳршӗллӗ региона ЧПГӐИ директорӗ Пётр Степанович Краснов, директор ҫумӗ Геннадий Алексеевич Николаев, этнологи пайӗн тӗп ӑслӑлӑх ӗҫтешӗ Виталий Петрович Иванов, социологи пайӗн тӗп ӑслӑлӑх ӗҫтешӗ Иван Иванович Бойко, истори пайӗн ертсе пыракан ӑслӑлӑх ӗҫтешӗ Владимир Николаевич Клементьев, ӳнер пӗлӗвӗн пайӗн тӗп ӑслӑлӑх ӗҫтешӗ Михаил Григорьевич Кондратьев ҫитнӗ. Вӗсем Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑх институчӗн ӗҫӗ-хӗлӗ пирки каласа панӑ, юлашки вӑхӑтра тунӑ ӗҫсемпе паллаштарнӑ.
Хусанти ӑсчахсемпе ӑшӑ калаҫусем ирттернӗ хыҫҫӑн ЧПГӐИ тӗпчевҫисем Анатолий Константинович Самаренкинпа тӗл пулнӑ. Вӑл — Тутарстан Рсеупбликинчи Чӑваш наци культурин авторномийӗн президиум пайташӗ.
Аса илтерер, Тутарстанри институтпа Чӑваш Енри институт ӗҫтешӗсем пӗр-пӗринпе пӗрремӗш хут мар тӗл пулаҫҫӗ. Унччен малтан, 2017 ҫулта, тутар ӑҫчахӗсем Шупашкара килсе кайнӑччӗ, хӑйсен ӗҫӗ-хӗлӗпе паллаштарнӑччӗ.
Чулхулара Шупашкарти таксиста вырӑнти таксистсенчен лекнӗ. Чӳк уйӑхӗн 24-мӗшӗнче «Яндекс. Такси» службӑн Шупашкарти водителӗ Чулхулари Каяльянов урамӗнчи пӗр каферен тухнӑ та унӑн машинине аркатнине асӑрханӑ. Вӑл часрах чупса пынӑ, анчах хӑйне те патак лекнӗ.
Вырӑна полицейскисем ҫитнӗ. «Чулхулара «чаевойсем» лайӑх теҫҫӗ. Клиентсен 90 проценчӗ 50 тенкӗрен сахалрах тӑк сдачӑна илмест. Анчах унта вырӑнти таксисисем 21-мӗш регионтан пулнине курсан хӗсеҫҫӗ», - «Про Город» хаҫата пӗлтернӗ Шупашкарти пӗр таксист Денис.
Шупашкартан килнӗ таксистсене вырӑнтисем хӑратсах тӑраҫҫӗ-мӗн. «Эсӗ тепри пулӑн», «киле кай» йышши запискӑсене машина кантӑкӗ ҫинче хӑвараҫҫӗ.
Чӗмпӗр хулинче Нацисен хутшӑнӑвӗн канашӗн президиумӗн ларӑвӗ иртнӗ. Унта область кӗпӗрнаттӑрӗ Сергей Морозов хутшӑннӑ.
Ларура пӗлтернӗ тӑрӑх, кӗпӗрнаттӑр администрацийӗнче национальноҫсен ӗҫӗпе тимлекен управлени пулӗ, «Губернаторский» (чӑв. Кӗпӗрнаттӑрӑн) культура ҫуртӗнче Халӑхсен туслӑхӗн ҫуртне уҫӗҫ. Юлашкинчен каланипе наципе культура автономийӗсем усӑ курайӗҫ.
«Улпресса» тӗнче тетелӗнчи хаҫатра ҫырнӑ тӑрӑх, регион ертӳҫи вӗренӳ министрне хӑй малтан асӑрхаттарнине аса илтернӗ. Унта сӑмах Чӗмпӗр облаҫӗнчи тымар халӑхсен чӗлхисене пӗр-пӗринпе калаҫмалӑх вӗренме май туса памалли программа хатӗрлесси пирки пырать. Сергей Морозов кӗпӗрнаттӑр вырӑс чӗлхисӗр пуҫне тутар, чӑваш тата ирҫе ҫыннисем пурӑннине аса илтернӗ.
Тӗрӗк Тӗнчин культура тӗввин тата Митта хунтин (Чӑваш Ен) делегацийӗ 2018 ҫулхи юпа уйӑхӗн 29-мӗшӗнче Турци Республикин Хусанти Тӗп консулӗ Ахмет Садык Доганпа мӑшӑрӗ Турци Республики 95 ҫул тултарнӑ ятпа ирттернӗ йышӑнӑва хутшӑннӑ. Хусанти «Палас» хӑна ҫурчӗн аслӑ пӳлӗмне пухӑннӑ хӑнасене консул хапӑл тунӑ, Турци Президенчӗн Реджеп Таййип Эрдоганӑн саламне вуласа панӑ. Вӑл юлашки ҫулсенче Турципе Раҫҫей Федерацийӗн ӗҫпӗрлӗхӗ аталанса пынине савӑнса палӑртнӑ.
Хӑнасен ячӗпе Тутарстан Патшалӑх Канашӗн ертӳҫин ҫумӗ Римма Ратникова сӑмах каланӑ. Уява Тутарстан правительствин ертӳҫин ҫумӗ – промышленноҫпа суту-илӳ министрӗ Альберт Каримов хутшӑннӑ. Вӗсем Тутарстан Президенчӗн Рустам Миннихановӑн саламне ҫитернӗ. Саламра Тутарстанпа Турци хушшинчи экономика, культура ҫыхӑнӑвӗсем питӗ лайӑх аталанса пынине палӑртнӑ. (Паянхи уяв иртнӗ ҫурта та Турци инвесторӗсем юсаса хута янӑ.)
Сӑмах май, Раҫҫей самолетне Турци чиккинче персе антарнӑ кризис вӑхӑтӗнче те Тутарстан Турципе тытакан ҫыхӑнусене татман, пушшех те, икӗ кӳршӗ – Раҫҫейпе Турци – хушшинчи хирӗҫӳллӗ лару-тӑрӑва ҫураҫуллӑ татса пама витӗм кӳнӗ.
Ҫӑлкуҫ чӑваш ялӗ ҫутҫанталӑкӑн тӗлӗнмелле кӗтесӗнче, Самар кукринче вырнаҫнӑ. Самар облаҫӗнчи Ставрополь районӗ. Жигули тӑвӗсенчен кӑшт кӑнтӑрарах. Мӗн-ха вӑл "Ставрополь" тени? — Тольятти хулине ӗлӗк ҫапла каланӑ. Хула ятне катертсе улӑштарнӑ, анчах та вӑл ун таврашӗнчи район ятӗнче упранса юлнӑ.
Ҫӑлкуҫсӑр пуҫне кунта тата тепӗр виҫӗ чӑваш ялӗ: Хурниҫ ("Хурӑн йывӑҫ" теничен тухнӑ), Хурамал, Лбище (чӑвашла адаптациленнӗ е пачах та урӑхла ят пуррипе ҫукки паллӑ мар). Ҫапла вара паянхи куна мӗнпурӗ тӑватӑ ял пулса тухать. Вӗсем пурте пӗр тӗлеллех, пӗр-пӗринчен аякра мар.
Ҫӑлкуҫ ялӗнчи шкулта 1990-мӗш ҫулсенче кӑштах чӑваш чӗлхи те вӗрентсе пӑхнӑ. Александр Владимирович Федоров пулнӑ ун чухне шкул директорӗ. Чӑвашла вӗрентекенӗ те хӑех пулнӑ пулмалла. Халӗ шкулта чӑваш чӗлхине вӗрентме пӑрахнӑ.
Авӑнан 9-мӗшӗнче Раҫҫейре Пӗрлехи суйлав кунӗ иртмелле. Ҫав шутра Чӗмпӗр хулин Думине те депутатсене суйламалла. 15-мӗш Сӗвехыҫри пӗр мандатлӑ суйлав округӗнчи кандидатсен йышӗнче Олег Мустаев чӑваш пур.
Кандидатсен йышӗ пурӗ тӑватӑ ҫынран тӑрать. Олег Мустаева «Пӗрлӗхлӗ Раҫҫей» парти тӑратнӑ. Унсӑр пуҫне ЛДПР Алексей Цибаркова, РФКП Яков Панкова, Раҫҫей коммунисчӗсем коммунистла партийӗ Олег Новгородский кандидатурӑсене суйлава кӑларнӑ. Тӑватӑ ҫынран хӑшне суйласси чӗмпӗрсенчен килет.
Аса илтеретпӗр, Олег Мустаев Чӗмпӗр облаҫӗнчи чӑваш наци культурин пӗрлӗхӗн ертӳҫи, «Пӗтӗм халӑх фрончӗ» пӗрлӗхӗн пайташӗ, Чӑваш наци конгресӗн вице-президенчӗ. Арӑмӗ, Елена Мустаева, хальхи вӑхӑтра Чӗмпӗр облаҫӗнче тухса тӑракан «Канаш» хаҫатӑн редакторӗ.
Нумай пулмасть Google хӑйӗн GBoard программине ҫӗнетнӗ — туҫи ҫармӑс сарӑмне кӗртнӗ. Кун пирки Мари Элте тухса тӑракан «Ваш новый день» (чӑв. Сирӗн ҫӗнӗ кун) хаҫат пӗлтерет.
— Раҫҫейре вырӑс чӗлхисӗр пуҫне темиҫе теҫетке чӗлхепе калаҫаҫҫӗ, — хӑй шухӑшне пӗлтернӗ GBoard программӑн техника менеджерӗ Даан ван Эш. — Вӗсене пӗлекенсен чылай чухне мобиллӗ устройствӑсенче тӑван чӗлхесемпе усӑ курма пит йывӑр. Уйрӑмах, хатӗр-хӗтӗрӗ вырӑс чӗлхипе кӑна пичетлеме май парать пулсан. Тӗслӗхрен, чылай чӗлхере хушма кириллица саспаллийӗсемпе усӑ кураҫҫӗ, вӗсем вара ахаль сарӑмра ҫук.
Туҫи ҫармӑс чӗлхине кӗртнӗ хыҫҫӑн GBoard Раҫҫейри кӑк халӑхсен 22 чӗлхипе усӑ курма май парӗ. Вӗсен йышӗнче чӑваш чӗлхи те пур. Паллах, GBoard вырӑс чӗлхипе те пичетлеме май парать.
GBoard — Андроидлӑ смартфонсем валли Google хатӗрленӗ сарӑм. Унпа усӑ курса пурӗ 400 ытла чӗлхепе пичетлеме пулать. Ытти сарӑмсемпе танлаштарсан, пичетленӗ май вӑл йӑнӑшсене тӳрлетме тӑрӑшать, тата сӑмахсене вӗҫлеме пулӑшать.
Иван Яковлев ҫуралнӑ ялта, Тутарстанри Теччӗ районӗнчи Кӑнна Кушки ялӗнче, аслӑ вӗрентекенӗмӗр ячӗллӗ парк уҫасшӑн. Ҫак ӗмӗтпе Чӑваш Республикин культурӑн тава тивӗҫлӗ ӗҫченӗ Эдуард Бахмисов пӗлтӗр ҫунатланнӑ. Халӗ Кӑнна Кушкинче ҫӗнӗ проекта хута ярассипе тӑрӑшаҫҫӗ.
«Хыпар» хаҫата Эдурад Бахмисов пӗлтернӗ тӑрӑх, вӑл Теччӗ районӗнчи «кашни яла ҫитсе курма» тӗв тунӑ хыҫҫӑн машинӑпа икӗ кун ҫӳренӗ, унтах ҫӗр каҫнӑ. «Савӑнмаллине те куртӑм, анчах чылай ялта пушӑ ҫурт йышлине асӑрхарӑм. Юхӑннисем те, ишӗлсе аннисем те пур. Ҫакӑ пӗлтӗр пулчӗ. Чӑваш ялӗсем пӗтес хӑрушлӑх пур. Вӗсен ячӗсем архивсемсӗр пуҫне ниҫта та ҫырӑнса юлман. Ара, хӑй вӑхӑтӗнче Иван Яковлев ҫав ялсем тӑрӑх та ҫӳренӗ-тӗр, шкулсем те уҫнӑ пулӗ. Ҫапла майпа Аслӑ вӗрентӳҫӗн ялӗнче ун ячӗллӗ парк тӑвас шухӑш ҫуралчӗ», — ӑнлантарнӑ Эдурад Бахмисов Надежда Смирнова журналиста.
Парка Кӑнна Кушкинчи шкулпа Иван Яковлевӑн музейӗн территорийӗнче тума пуҫланӑ та ӗнтӗ. Ҫак ӗҫре вырӑнти халӑх та, культура ӗҫченӗсем те, Чӑваш Енӗн культура министрӗ Константин Яковлев та пулӑшаҫҫӗ иккен.
-3.7 °C