Леонид Таймасов профессор

Ача чухне вӑл ҫар летчикӗ пулма ӗмӗтленнӗ. Анчах шӑпа ӑна педагогикӑна илсе килнӗ. Иртнӗ уйӑхӑн ҫурринче вӑл 60 ҫул тултарнӑ. Сӑмахӑм — Шупашкарти кооператив институчӗн проректорӗ Леонид Таймасов пирки.

Вӑрнар районӗнчи Мӑн Явӑшра ҫуралса ӳснӗскер И.Н. Ульянов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх университечӗн историпе филологи факультетне вӗренсе пӗтернӗ. Тӑван ял шкулӗнче директор та пулнӑ, хӑй вӗреннӗ университетра преподавательте тӑрӑшнӑ. Истори ӑслӑлӑхӗсен докторӗ. Профессор. 2007 ҫултанпа кооператив институтӗнче ӑслӑлӑх енӗпе проректорта ӗҫлет.

Философи ӑслӑлӑхӗсен кандидачӗ, асӑннӑ аслӑ шкулта ӗҫлекен Эрбина Никитина Чӑваш халӑх сайчӗ валли унпа хатӗрленӗ интервьюра Таймасовӑн пур енлӗ кӑмӑлне уҫса пама тӑрӑшнӑ. Ҫав шутра проректор аслӑ шкулта чӑваш чӗлхи вӗрентмесен те чӑваш чӗлхипе культурин пӳлӗмне упраса хӑварнине пӗлтернӗ. Тата проректор Валерий Андреев ректорпа тата ялтан килнӗ ачасемпе тӑван чӗлхепе калаҫма юратнине палӑртнӑ. Аслӑ шкул программинчен чӑваш чӗлхине кӑлӑхах кӑларса пӑрахнӑ тесе шухӑшлать Леонид Таймасов.

Малалла...

Чӑваш Енӗн таврапӗлӳҫисем нумаях пулмасть хӑйсен пӗтӗмлетӳллӗ ларӑвне пухӑннӑччӗ. Раштавӑн 22-мӗшӗнчи ҫав калаҫура краеведсем Сӑвар-пӑлхарсен культурин тата пуштӑ историйӗн музейне уҫасси пирки калаҫнӑ. Аваллӑх управҫин экспозицийӗн проектне те кӑтартнӑ. Унпа Чӑваш Енри таврапӗлӳҫӗсен канашӗн ертӳҫи Сергей Сорокин паллаштарнӑ. Музея хастарсем 2017 ҫулхи ҫулла уҫасшӑн. Ӑна Шупашкар районӗнчи Станьял ялӗнчи Таврапӗлӳпе туризм центрӗнче йӗркелесшӗн.

Таврапӗлӳҫӗсен ларӑвӗнче, аса илтерер, Антонина Андреева тата Лина Яникова мезейҫӑсем, Сергей Утриван геронтолог, Ильтимер Ефремов кинорежиссер, Роза Степанова вулавӑш ӗҫченӗ, Эдуард Ушаков, Валерий Виноградов, Валерий Ивановский халӑх академикӗсем тата ыттисем тухса калаҫнӑччӗ.

Телекӑларӑма хутшӑннӑ чӑваш Хӗл Мучийӗ

Пӗрремӗш каналпа эрнекунсерен кӑтартакан, халӑхӑн юратнӑ кӑларӑмӗ пулса тӑнӑ «В поле чудес» (чӑв. Тӗлӗнтермӗш уйӗ) кӑларӑмне чӑвашсем сахал мар хутшӑнчӗҫ. Паллӑ ҫынсем те унта ҫитмен мар. Сӑмахран, Чӑваш Республикин халӑх артистки Августа Уляндина телекӑларӑмӑн кӑҫалхи нарӑсӑн 5-мӗшӗнчи эфирне хӑйӗн ансамблӗпе тухнӑччӗ. Унта вӑл Шупашкар ҫынни, Иван Дмитриев, чӗннипе кайнӑччӗ.

Халӗ тата кӑларӑма Шупашкар районӗнчи «Ясна» этнокомплексри чӑваш Хӗл Мучийӗпе Юр Пики хутшӑннӑ. Телеэфирта вӗсем Ҫӗнӗ ҫулпа чӑвашла саламлӗҫ, тӑван халӑхӑмӑрӑн наци инструменчӗсемпе вылӗҫ, Сурхури валли хатӗрленӗ наци ҫимӗҫӗпе паллаштарӗҫ. Чӑваш Хӗл Мучийӗ хутшӑннӑ кӑларӑм телеэфира раштавӑн 30-мӗшӗнче тухӗ.

Чӑваш елкинче

Чӑваш Енӗн Культура министерствин Халӑх пултарулӑхӗн республикӑри центрӗ Шупашкар хулинчи вӗренӗве мониторинглакан тата аталантаракан центрпа пӗрле паян Чӑваш елки ирттернӗ. Ӑна республикӑри шкулсенче кӗҫӗн классенче вӗренекен ачасем валли йӗркеленӗ. Ҫавна май ачасем «Тӗлӗнтермӗш Юр Пике» конкурсра та хӑйсен пултарулӑхне кӑтартнӑ.

Елкӑри вӑйӑ-конкурс йӑлтах чӑвашла пулнӑ. Маттур та пултаруллӑскерсене Хӗл Мучипе Юр Пике мухтанӑ, парнине те шеллемен. «Юр Пике—2017» ята Канаш районӗнчи Анаткас Уҫырмари Арина Филимонова тивӗҫнӗ.

Сӑмах май, хӑйӗн ҫурчӗллӗ пулнӑ Чӑваш патшалӑх ҫамрӑксен театрӗ те Чӑваш елкине йыхравлать. Аса илтеретпӗр, ӑна вӑл ҫӗнӗ ҫӗрте, унччен «Ҫеҫпӗл» кинотеатр пулнӑ ҫуртра, ыран, раштавӑн 26-мӗшӗнче ирттерӗ.

Чӑваш халӑх сайчӗ Чӑваш наци культурин «Сувар» фончӗпе пӗрле ҫитес ҫул валли ҫӗнӗ кунталӑк (календарь) кӑларчӗ.

Ытти ҫулхисемпе танлаштарсан пысӑк уйрӑмлӑхсем ҫук — календарьте эсир чӑваш халӑх уявӗсен кунӗсемпе, чӑваш халӑхӗпе ҫыхӑннӑ пӗлтерӗшлӗ пулӑмсемпе паллашма пултаратӑр. Ҫавӑн пекех официаллӑ уяв кунӗсене те палӑртнӑ. Сӑмах май, Республика кунӗ кӑҫал шӑматкуна лекнӗрен, ӑна хӑш кун ҫине куҫарнине калакан саккуна тупайманран канмалли кун пек ҫӗртмен 23-мӗшне палӑртрӑмӑр.

Улшӑнусенчен: уйӑх ячӗсене чӑвашлисӗр пуҫне вырӑсла тата акӑлчанла ҫырнӑ. Шупкарах, тӳрех ан курӑнччӑр тесе тӑрӑшрӑмӑр пулин те типографирен тухнӑ хыҫҫӑн ятсем чиперех вуланни курӑнчӗ. Чӑвашла ятсенчен вырӑслисем ҫине куҫма пуҫланӑ тесе ан шухӑшлӑр.

Яланхи пекех календаре «СУМ» лавккара туянма пулать, хакӗ 20 тенкӗ. Кӑҫал укҫа-тенкӗ сахалтарах пулнипе тиражне пысӑккӑн кӑлармарӑмӑр — 100 штук кӑна.

Крымри фестивальте

Севастопольти чӑвашсен наципе культура обществин хастарӗсем Крымра пурӑнакан халӑхсен кухнисен III фестивальне хутшӑннӑ. Мероприяти кӑҫал раштавӑн 18-мӗшӗнче иртнӗ. Уява «Лукоморье» паркра ирттернӗ.

Фестивале пирӗн чӑвашсем те кӑмӑлпах пырса ҫитнӗ. Вӗсем наци кухнин вӑрттӑнлӑхӗпе хаваспах паллаштарнӑ. Унчченхи ҫулсенче те ун пек мероприятие хутшӑннисем ытти ҫул курнӑҫнисемпе тепӗр хутчен калаҫнӑ, тӗрлӗ нацин культурин вӑрттӑнлӑхӗсене сӳтсе явнӑ, пӗр-пӗрин ӑсталӑхне ӑша хывнӑ. Уява пынисем чунтан савӑннӑ, калаҫнӑ, шӳтленӗ. Ун пек мероприятисем Крымри тӗрлӗ наци ҫыннисене, ҫав вӑхӑтра вӑл тӑрӑхра тӗпленнӗ чӑвашсене те, тем пек кирлине палӑртса ҫитес ҫулхи фестивальчен ырӑ кӑмӑлпа сывпуллашнӑ.

Чӑвашлӑх анлӑхӗнче вӑй хуракансем паянхи куна кашни ҫул асра тытаҫҫӗ — Митта Ваҫлейӗн асӑну хӑми ҫине чечек хураҫҫӗ. Кӑҫал та, чӑваш халӑхӗн пултаруллӑ ачине тытса кайнӑ кунхине, вӗсем Карл Маркс урамӗнчи 24-мӗш ҫурт умне пухӑнчӗҫ.

Асӑну хӑми умне чечек хума Чӑваш наци конгресӗн Президиум пайташӗ Николай Егоров, чӑвашсен паллӑ ваккачӗ Николай Столбов, «Ирӗклӗх» пӗрлешӗвӗн пайташӗсем Дмитрий Степановпа Юлия Романова, Чӑваш Республикин тава тивӗҫлӗ ӳнерҫи Николай Енилин, Митта Ваҫлейӗн ячӗллӗ преми фончӗн ертӳҫи Илле Иванов тата чӑваш ҫыравҫи Юрий Сан хутшӑнчӗҫ.

Тавлашу кӗтесӗ

Пирӗн паянхи хӑна — Станислав Упаҫҫи (Александров-Убасси). Эпир унпа философи тавра калаҫас терӗмӗр. Ку — пӗрремӗш калаҫу.

— Станислав, паянхи калаҫӑва Анӑҫпа Тухӑҫ ыйту тавра пуҫлас килет. Чӑваш халӑхне Анӑҫ шутне е Тухӑҫ йышне кӗртмелле? Мӗн вӑл сирӗн шутпа Анӑҫпа Тухӑҫ?

— Чи малтанах мӗн вӑл Анӑҫ, мӗн вӑл Тухӑҫ палӑртмалла. Анӑҫ е Тухӑҫ тенӗ чухне пирӗн географи вырнаҫӑвӗ ҫине пӑхмалла мар. Анӑҫпа Тухӑҫ — символла архетипсем. Ку ыйтӑва ӑнланас тесен, тӗслӗхрен Библипе паллашмалла. «Кивӗ Халалта» мӗнле ҫырнӑ? Яхве Турӑ пӗрремӗш ҫынсене Тухӑҫра пурӑнма вырнаҫтарнӑ. Анӑҫ ӑнлав ҫук унта, Тухӑҫ пирки ҫеҫ сӑмах. Ҫакна та палӑртса хӑварас пулать: пур аслӑ моно-тӗнсем те Тухӑҫра ҫуралнӑ (анчах та ку урӑх ыйту, ун пирки каярах сӑмах хушӑпӑр). Пӗрремӗш ҫынсене Ҫӑтмаха пурӑнма вырнаҫтарнӑ хыҫҫӑн Яхве вӗсене каланӑ: «Пурӑнӑр, Анчах та Ырӑпа Усал Пӗлӗвне упракан йывӑҫ патне ан пырӑр. Ӑна тутанмасан эсир ӗмӗр-ӗмӗр пурӑнӑр». (Тӳрех палӑртатӑп, ӑнланмалларах пултӑр тесе эп хам сӑмахсемпе каласа паратӑп.

Малалла...

Конкурсра палӑрнисемпе

Раштав уйӑхӗн 13-мӗшӗнче Сӗнтӗрвӑрри районӗнчи Сӗнтӗрпуҫӗнчи пӗтӗмӗшле пӗлӳ паракан тӗп шкулта Альбина Юрату сӑвӑҫа, публициста, 20 ытла кӗнеке авторне халалланӑ поэзи уявӗ иртнӗ.

Хӑнасене кӗтсе илме классенче чӑвашла «Класс кун-ҫулӗ», «Асӑрханса пурӑнар» стендсем туса хатӗрленӗ. Шкулта ӗҫлекенсем шкула тата ытларах хӑтлӑх кӗртме тӑрӑшнӑ. Ҫак тӑрӑхра ҫуралса ӳснӗ П.Е. Барабанов художникӑн куравне те йӗркелерӗҫ. Ал-ӗҫ ӑсталӑх кружокне ҫӳрекенсем чӑваш тӗрри тӗрленӗ. Аслӑрах класра вӗренекенсем сӑвӑҫ пултарулӑхӗ пирки хӑтлав хатӗрленӗ. Уява ирттерме ялти усалмҫӑсем — Андрей Клементьевпа Петр Белов тата Сӗнтӗрвӑрри районӗн «Сӗнтӗр Ен» ентешлӗхӗ — пулӑшнӑ.

Малти вырӑнсене илемлӗ вуласа Е. Анкудинов, Р. Петров, А. Перлова тухнӑ. Кӗҫӗн классем хушшинче 4-мӗш класра вӗренекен Д. Димитриев тата А. Демьянова, 3-мӗш класри М. Белова йышӑннӑ. Вӑтам классенчен 9-мӗш класри Д. Федотов, 7-мӗшӗнчи А. Колесникова, 8-мӗшӗнчи А. Андреева ҫӗнтернӗ. Аслӑ ӑрурисем хушшинче Г.В. Соловьева, Е.В. Матюшова, М.Н. Николаева ҫӗнтернӗ.

«Ирӗклӗх» общество организацийӗн хастарӗсем Чӑваш Енӗн Конституцийӗн кунне йышӑнтарасшӑн. «Чӑваш Республикин патшалӑх влаҫ органӗсен официаллӑ порталӗнче раштавӑн 9-мӗшӗнче (ку куна тӗрӗссипе раштавӑн 12-мӗшӗнче палӑртаҫҫӗ-ха) Раҫҫей Федерацийӗн Конституци кунӗпе ЧР Элтеперӗн Михаил Игнатьевӑн ячӗпе салам пичетленӗ. Ҫӗршыв шайӗнче «Раҫҫей Федерацийӗн Конституцийӗн кунӗ ҫинчен» 1994 ҫулхи авӑн уйӑхӗн 19-мӗшӗнче йышӑннӑ саккун пур», — ӑнлантарса ҫырнӑ Чӑваш халӑх сайтне асӑннӑ пӗрлешӳ хастарӗсем.

«Ҫав вӑхӑтрах Чӑваш Республикин Конституцине йышӑннӑ кун та (2000 ҫулхи чӳк уйӑхӗн 30-мӗшӗ), унччен те, маларах та Чӑваш Республикин Элтеперӗн сайтӗнче те, Чӑваш Енӗн влаҫ органӗсен официаллӑ порталӗнче те республикӑн тӗп саккунӗпе Михаил Игнатьев саламлани пулмарӗ», — пӑшӑрханаҫҫӗ «Ирӗклӗх» пайташӗсем.

Унтан вӗсем Чӑваш Ен Элтеперӗ патне Чӑваш Ен Конституцийӗн кунне йышӑнма ыйтса ҫыру ҫырнине пӗлтернӗ.