Г. Зотова сӑнӳкерчӗкӗ

Чӑваш халӑх ӑс-хакӑлӗпе ӳнер академийӗ ӗнер, чӳкӗн 30-мӗшӗнче, чӑваш наци вулавӑшӗнче отчетпа суйлав пухӑвӗ ирттерчӗ. Залра «Краеведение Чувашии: история и культура» кӗнекесен куравӗ те йӗркеленӗччӗ. Унта 2013-мӗш ҫулта таврапӗлӳлӗх темипе кун ҫути курнӑ кӗнекесемпе паллашма май пурччӗ. Отчет пухӑвӗ тӗлне «Умы народа» журналӑн иккӗмӗш номерӗ те кун ҫути курнӑ.

Кун йӗркинче 8 ыйту пулнӑ: академии пайташӗсен ретне ҫӗнӗ ҫынсене илесси, ЧХӐХӲА президенчӗн отчечӗ, ревизи комиссин отчечӗ, асӑннӑ отчетсем тӑрӑх калаҫасси, ҫӗнӗ президент суйлавӗ, ревизи комиссин председательне суйласси, президиум пайташӗсене суйласси, тата ревизии комиссин пайташӗсене суйласси. Пуху пуҫламӑшӗнче академи членӗсем пурнӑҫран уйрӑлса кайнисене ура ҫине тӑрса пӗр минут шӑп тӑчӗҫ.

Ҫӗнӗ ҫынсене илес умӗн кашни кандидат хӑйӗнпе паллаштарчӗ: чӑвашлӑхшӑн тӗрлӗ ӗҫре тӑрӑшакан В.Антонов, С.Петровский, Н.Семенов, П. Сидоров, А. Ефимов, В.Макаров, С. Федотов, Р. Петрова, М. Кузьмина тата ыттисем чӑннипех те академик ретне кӗме тивӗҫлӗ терӗҫ. И.Дубанов вӗсене удостоверени парса чысларӗ. Хисеплӗ академик Виталий Станьял пултаруллсене Хисеплӗ таврапӗлӳҫӗ ят парса чысларӗ.

Малалла...

Улатӑр районӗнчи Ҫӗнӗ Эйпеҫри культура ҫуртӗнче Чӑваш культурин кунне ирттернӗ. Унта фольклор ушкӑнӗсем концерт кӑтартнӑ. Кунсӑр пуҫне тӑван халӑхӑмӑр тумне кӑтартнӑ. Район шайӗнче йӗркеленӗ мероприятие район администрацийӗн пуҫлӑхӗн пӗрремӗш ҫумӗ — ӗҫ йӗркелӳ управленийӗн пуҫлӑхӗ Нина Шпилевая, культура пайӗн пуҫлӑхӗ Лариса Никонова хутшӑннӑ.

Культура ҫурчӗн фойине ал ӑстисен ӗҫӗсем — тӗрлени те, ҫыхса ӑсталани те, наци апат-ҫимӗҫӗпе тумтирӗ, ҫавӑн пекех вырӑнти художниксемпе ытти ӑстан ӗҫӗ илемлетнӗ. Хӑнасене ҫӑкӑр-тӑварпа тата сӑрапа кӗтсе илнӗ.

Тӑван халӑх культурине тӳпе хывакансене ҫав кун Хисеп грамотисемпе чысланӑ. Район администрацийӗнне Кивӗ Эйпеҫри культура ҫурчӗн ертӳҫи Вера Разбокина, вӑл унти «Ахрӑм» фольклор коллективне ертсе пырать, тивӗҫнӗ. Асӑннӑ ушкӑна вара культура пайӗн грамотипе чысланӑ. Ҫав шайри Хисеп хучӗ ҫавӑн пекех Ҫӗнӗ Эйпеҫри «Ҫӑлкуҫ», Сойгинӑри «Хӗвел» фольклор ушкӑнӗсене лекнӗ. Ал ӑстисене те манса хӑвраман. Пурнӑҫра хастар пулнӑшӑн, чӑваш наци культурине сыхласа хӑварма тӑрӑшнӑшӑн тесе Сойгинӑри Альбина Захаровапа Ольга Ильденеевана, Ҫӗнӗ Эйпеҫри Надежда Рожкована Тав хучӗпе палӑртнӑ.

Малалла...

Улатӑр районӗнчи Кивӗ Эйпеҫсенчен ӗҫчен чӑвашсем урӑх нихӑш ялта та ҫук пуль. Кашни уйӑхра тенӗ пек вӗсем мӗнле те пулин ҫӗнӗ кӑсӑклӑ хыпарпа хыпарлаҫҫӗ. Чи лайӑххи вара — чылай ӗҫре вӗсем чӑваш йӑлине манманни. Ара, пур ӗҫе те тенӗ пекех ҫак ялти чӑвашсем нимелле тӑваҫҫӗ.

Кӑҫал вӗсем тепӗр сӑваплӑ ӗҫе пуҫӑннӑ — ялта «Хресчен картишӗ» этнографи музейне ӑсталама пуҫланӑ. Унашкалли Йӗпреҫ районӗнче пур, халь вара Улатӑр районӗнче те пулӗ. Пур ӗҫе вӗсем ҫитес ҫул вӗҫлесшӗн имӗш.

Тунтикун, чӳкӗн 25-мӗшӗнче, «Хресчен картишӗ» ҫурчӗн тӑррине витме пуҫӑннӑ иккен. Пурине вара унчченех хатӗрленӗ — нумай ҫул лартӑр тесе ятарлӑ шӗвекпе те витерсе тухнӑ. Нимелле ӗҫре ял тӑрӑхӗн администрацийӗнче вӑй хуракансем те тӑрӑшнӑ, культура тата сывлӑх ӗҫченӗсем те хутшӑннӑ.

«Хресчен картишӗ» пуян пуласса шантараҫҫӗ — ҫурта туса пӗтерсен ун валли экспонатсене килсерен пухса тухасшӑн. Хӑшӗ-пӗри пур та ӗнтӗ — музей тума йывӑҫ сухапуҫ, тимӗр акапуҫ килсе панӑ. Ҫавӑн пекех унта ал арманӗ, тӑрантас, пир тӗрмелли станок пулӗ.

Малалла...

Парка хитрелетес тесе паян та тӑрӑшаҫҫӗ

Ҫӗрпӳ хулинче этнокультура паркне тума тытӑнни пирки эпир нумай пулмасть пӗлтернӗччӗ. Хайхи ҫав парка паян хамӑр ҫитсе куртӑмӑр.

Кӳлепесене касса кӑларнӑ Вячеслав Эткер ӳнерҫӗ каласа панӑ тӑрӑх ку шухӑш ҫӗрпӳсен Киров хулинче ҫакӑн йышши паркпа паллашнӑ хыҫҫӑн ҫуралнӑ имӗш. Хула администрацийӗ ун патне тухнӑ хыҫҫӑн вӑл ҫак парка епле курнине пӗлтернӗ, вара, килӗшсе татӑлнӑ хыҫҫӑн, ӗҫе пуҫӑннӑ. Ҫӗрпӳ хула администрацийӗ кӑҫал ҫак парк валли 100 пин тенкӗ грант выляса илнӗ хыҫҫӑн кӳлепесем те парка вырнаҫма пуҫланӑ.

«Чӑваш Ен» ЧПТРК каналӗпе хыпар тухнӑ вӑхӑталла хайхи администрацине Вячеслав атте ятӗнчен ҫын килнӗ иккен — юнашар вырнаҫнӑ чиркӳн пупне паркри кӳлепесем килӗшмен имӗш. Вячеслав атте, паллах, хӑй ятӗнчен сӑмах хушмасть — ҫак сӑмахсене ӑна чиркӗве пуҫ ҫапма килекенсем евитленӗ имӗш. Ку кӳлепесем ачасене тӗрӗс маррине вӗрентессинчен те хӑрать арҫынсен мӑнастирӗн пупӗ — юнашарах 1-мӗш вӑтам шкул вырнаҫнӑ-ҫке. Ытларах, паллах, чиркӳпе юнашар хӑй калашле «язычество идолне» лартни питӗ кӑмӑла хуҫать унӑнне.

Паллах, ку кӳлепесем чӑваш йӑли-йӗркипе ҫеҫ ҫыхӑннӑ.

Малалла...

Нумай пулмасть Патӑрьел районӗнчи Чӑваш Ишек ялне кӗнӗ вырӑнта ҫул хӗррине юпа лартнӑ. Ӑна вырнаҫтарас шухӑшпа ҫурҫӗрте ӗҫлекен В.Т. Огурцов тухнӑ иккен — вӑлах укҫине уйӑрнӑ. Кӳлепене Вячеслав Эткер ӳнерҫӗ касса хатӗрленӗ.

Юпана вырнаҫтарнӑ кун ӑна чаплӑ уяв туса уҫнӑ. Тӳре-шара та сахал мар пулнӑ — Патӑрьел район администрацийӗн пуҫлӑх ҫумӗ Валерий Краснов, Ыхраҫырми ял тӑрӑхӗн пуҫлӑхӗ Альфрит Айбетов. Ҫак ялта ҫуралса ӳснӗ Лев Кураковпа Владимир Карсаков та хутшӑннӑ. Шкул ачисемпе вырӑнти фольклор ушкӑнӗ пӗчӗк кӑна концерт лартса пачӗҫ.

Юпа тӑрринче алтӑр вырнаҫнӑ — ун ҫине вара Ишек тата яла никӗсленӗ ҫула — 1701 — ҫырса хунӑ. Шап та лӑп Шупашкар районӗнчи Ишек тӑрӑхӗнчен куҫса килнӗ те имӗш ҫак ял ҫыннисем ҫӗн ҫӗре. Ял ятне те ҫавӑнпа Ишек ят панӑ. Хальхи вӑхӑтра вӑл Чӑваш Ишекӗ ятлӑ.

Сӑнсем: официаллӑ сайтран (24), Н. Плотников тунисем (7).

Малалла...

Ҫӗрпӳре этнокультура паркӗ тума пуҫлани пирки пӗлтерет «Чӑваш Ен» ЧПТРК. Ҫак ӗҫе икӗ ҫул хушшинче вӗҫлесшӗн имӗш. Хальхи вӑхӑтра хӑш-пӗр кӳлепесене туса лартма та ӗлкӗрнӗ. Хула ертӳҫисем ҫак парк чи илӗртӳллӗ вырӑнсенчен пӗри пуласса шанаҫҫӗ.

Этнокультура паркӗнче уявсем, тӗрлӗ фестивальсемпе концертсем ирттерме шухӑшлаҫҫӗ. Ачасене те ку вырӑн килӗшнӗ — 10–11-мӗш клас пӗтерсен те ҫак вырӑнтах пухӑнма шантарнӑ. Хула ҫыннисем те парка йӗркелессине ырланӑ. «Эпир чӑвашлӑха манса каяс мар тесессӗн пирӗн ӗмӗрхи чӑваш йӑли-йӗркине, унӑн ӗҫӗ-хӗлне пӗлмелле. Ҫавӑнпа та ҫакӑн пек юпа лартни, тата чӑвашӑн авалхи йӑли-йӗркине йӗркелесе пыма шут тытни вӑл пире питӗ хавхалантарать», — тенӗ хула ҫынни Геннадий Никифоров.

Парка Чӑваш Ен культура министерствин грантне выляса илнипе пурнӑҫлама май тупӑннӑ.

Чӑвашла кунталӑк (календарь) кӑларас йӑлана эпир кӑҫал малалла тӑсрӑмӑр. Асаилтеретпӗр, чи пирвайхи чӑвашла календаре эпир виҫӗмҫул кӑлартӑмӑр — ун чухне 2012 ҫулхи паллӑ юбилярсене вырнаҫтарнӑччӗ. Чӑвашла кунталӑк пӗлтӗр те кӑларса, анчах «Сӑвар» фондпа пӗрле. Ӑна эпир Анатолий Розов ӳнерҫе халалласа хатӗрленӗччӗ.

Кӑҫал вара эпир тахҫанах шухӑшласа хунӑ кунталӑка пичетлесе кӑлартӑмӑр — хальхинче чӑваш уявӗсемпе. Пирӗн кӑҫалхи календарьте эсир хӑҫан Сурхури, хӑш кун Калӑм эрни пуҫланнине, Ҫӑварнине хӑҫан уявламаллине пӗлме пултарайратӑр. Ҫавӑн пекех Кӑшарни, Хӗр сӑри, Мӑнкун, Ҫимӗк, Питрав, Нартукан уявӗсене кунӗсене те палӑртнӑ. Вӗсене уявламалли кунсене тӗрлӗ ҫӑлкуҫсенче тӗрлӗрен кӑтартаҫҫӗ. Эпир вара уяв кунӗсене Фёдор Мадуровпа тата Виталий Станьялпа канашласа палӑртрӑмӑр.

Кунталӑкра официаллӑ уявсене палӑртма та манса кайман. Унсӑр пуҫне ытти хӑш-пӗр паллӑ кунсене уйӑрнӑ.

Малалла...

Чӗмпӗр облаҫӗнче чӑваш кил-ҫурчӗн ҫуртне тума шухӑшлаҫҫӗ. Унӑн пӗрремӗш чулне хунӑ та ӗнтӗ. Пӗрремӗш кирпӗче хывма облаҫ кӗпӗрнаттӑрӗ Сергей Морозов хӑй хутшӑннӑ иккен.

Чӑваш кил-ҫуртне хулари Ҫамрӑксен хулинче тума пуҫланӑ. Ӑна «Наци ялӗ» текен этнокультура соооруженийӗсен комплексӗнче хута яраҫҫӗ. Наци ялӗнче тӑхӑр халӑх ҫыннисен культурине кӑтартмалла тӑвасшӑн. Ҫавӑнта сакӑр номерлӗх хӑна ҫурчӗ, ампарлӑ тата лаша витиллӗ музей ҫурчӗ, ҫулла ӗҫсе-ҫимелли уҫӑ вырӑн хӑпартса лартасшӑн.

«Ирӗклӗ сӑмах» интернет-хаҫат пӗлтернӗ тӑрӑх, Чӗмӗпӗрти наципе культура автономийӗ хӑйӗн комплексне тума чи малтан ирӗк илнисенчен пӗри-мӗн. Тӗп ӗҫсене килес ҫул тума палӑртнӑ.

Ӗнер, чӳкӗн 13-мӗшӗнче, Чӑваш наци конгресӗн Президиумӗн черетлӗ ларӑвӗ иртнӗ. Кун пирки конгресӑн сайчӗ пӗлтерет.

Ларура пӑхса тухнӑ тӗп ыйтусенчен пӗри VIII Аслӑ Пухӑвӑн йышӑнӑвӗсене редакциленӗ хыҫҫӑн тепӗр хут сӳтсе явса ҫирӗплетесси пулнӑ. Президиум пайташӗсем Чӑваш Республикин патшалӑх тата вырӑнти органӗсемпе тачӑ ҫыхӑну тытса чӑваш халӑхӗн хӑйевӗрлӗхне, йӑли-йӗркине, культурине тата чӗлхине малалла аталантарас енӗпе малашне те тӗллевлӗ ӗҫлемеллине, Раҫҫей Федерацийӗн субъекчӗсенчи тата урӑх ҫӗршывсенчи чӑваш наципе культура ушкӑнӗсемпе ҫыхӑнӑва анлӑлатмаллине, пӗрлештернӗ ӗҫ планӗ тумаллине палӑртнӑ.

Ларӑва пухӑннисем Конгресӑн тӗп ыйтӑвӗсемпе ӗҫлеме 11 комитет туса хучӗҫ. Вӑл шутра — чӑваш ялне аталантарас, халӑх сывлӑхне сыхлас, ӑна социаллӑ хӳтӗлев парас, культура, вӗрентӳ шайне ӳстерес тӗлӗшпе ӗҫлекеннисем. Унсӑр пуҫне тӗрлӗ ушкӑнсене пӗрлештерме, сӑмахран, ҫамрӑксен тата хӗрарӑмсен ыйтӑвӗсене ҫӗклеме, ятарлӑ комитетсем пулӗҫ.

«Чи кирли — эпир кунта калаҫни сӑмах купи кӑна пулса ан юлтӑр. Ҫанӑ тавӑрса пуринпе те ҫураҫуллӑ ӗҫлемелле», — ларӑва вӗҫленӗ май ЧНК Президенчӗ Николай Угаслов ҫапарах сӑмахсем каланӑ.

Малалла...

Ҫӗпӗр чӑвашӗсем ҫинчен Г.Дубров каласа парать

Красноармейски районӗнчи Нестер Янкас ячӗллӗ литературӑпа ӳнер тата культура пӗрлӗхӗн черетлӗ анлӑ ларӑвӗ муниципалитетӑн бюджет тытса тӑракан Красноармейскинчи пӗтӗмӗшле вӑтам пӗлӳ паракан шкулӗнче иртрӗ. Ӑна пӗрлӗхӗн правлени председателӗ Георгий Тусли уҫрӗ. Ларӑва правлени пайташӗсемсӗр пуҫне районти шкулсенче чӑваш чӗлхипе литератури вӗрентекенсем тата литература пултарулӑхӗнче палӑрнӑ шкул ачисем, тӑван ен историйӗпе культури енӗпе наукӑпа тӗпчев ирттернӗ ҫамрӑксем, вырӑнти ҫыравҫӑсем хутшӑнчӗҫ.

Ларура ҫак ыйтусене пӑхса тухрӗҫ: Чӑваш Наци Конгресӗн VIII-мӗш Аслӑ Пухӑвӗ йышӑннӑ резолюцисем ҫинчен, Тӗмен чӑвашӗсем патӗнче иртнӗ «Чӑваш культурин кунӗсем» ҫинчен тата районти шкул ачисем хушшинче чӑвашлӑха упраса хӑварасси тата вӗсен пултарулӑхне аталантарасси ҫинчен.

Пӗрремӗш ыйтупа Чӑваш Наци Конгресӗн делегачӗ Виталий Михайлов тухса калаҫрӗ. Вӑл конгресс съезчӗ мӗнле иртни тата унта йышӑннӑ резолюцисен пӗлтерӗшӗ ҫинчен туллин ӑнлантарса пачӗ. Пухӑннисем ЧНК кӑларса тӑракан «Чӑваш тӗнчи» хаҫатра пичетленнӗ резолюцисемпе паллашрӗҫ тата конгресс ӗҫӗ-хӗлне халалланӑ кӗнеке-альбомпа паллашрӗҫ.

Малалла...