Пуш уйӑхӗн 20-мӗшӗнче «Сӑрҫи» заповедникре, Патӑрьел районӗнче, сӑвӑрсем вӑраннине асӑрханӑ. Малтан – пӗр ҫемье, унтан тепри хӗллехи ыйхӑран тухнӑ.
Заповедник пресс-служби пӗлтернӗ тӑрӑх, йӑвисем патӗнче йӗрӗсене курма пулать. Ҫак вӑхӑтра сӑвӑрсем юр, ҫӗр ҫинче пур ӳсен-тӑрана ҫиеҫҫӗ.
Палӑртмалла: сӑвӑрсем вӑтамран пуш уйӑхӗн 18-30-мӗшӗсенче вӑранаҫҫӗ. 2017 ҫулта вӗсем пушӑн 4-мӗшӗнче ыйхӑран тухнине палӑртнӑ. 2001 ҫулта вара акан 10-мӗшӗнче ҫеҫ вӑраннӑ.
Сӑмах май, кӑҫал юр нумай ҫунӑ, 50-65 сантиметр ҫӳллӗшне ҫитнӗ.
Чӑваш Енре кӗрт йыттисем тӗлӗшпе васкавлӑ мерӑсем йышӑнасшӑн. Юлашки вӑхӑтра ку ыйту калаҫтарать. Ҫӗрпӳре килсӗр йытӑсем ӗрчесе кайнӑ ав, ҫынсен сехри хӑпнӑ. Вӗсем ҫынна тапӑнма пултараҫҫӗ.
Пуш уйӑхӗн 19-мӗшӗнче тӳре-шара ку ыйтӑва сӳтсе явнӑ. ЧР Элтеперӗ Олег Николаев йытӑсене персе вӗлерме юраманнине аса илтернӗ. «Вӗсене тытмалла, вӑхӑтлӑх пункта вырнаҫтармалла, сиплемелле те кайран унччен вӗсем пурӑннӑ вырӑнах ямалла. Йӗрки ҫапла», - тенӗ вӑл.
Ҫак тивӗҫсене муниципалитетсен пурнӑҫламалла. Анчах вӗсем ҫак ӗҫе туллин туса пыраймаҫҫӗ. Сӑлтавӗ тӗрлӗрен. Тӗслӗхрен, чӗрчунсене вӑхӑтлӑх тытмалли пунктсем ҫук. Ҫавна май республикӑра ҫавнашкал пунктсем хута яма палӑртнӑ.
Йытӑсем ачасене тӑтӑшах тапӑннӑран Элтепер васкавлӑ мерӑсем шырама ыйтнӑ. Патшалӑх ветеринари службин ертӳҫине муниципалитетсемпе пӗрле ку ыйтӑва татса пама хушнӑ.
2020 ҫулта Чӑваш Енре килсӗр чӗрчунсене тытма, вӗсене пӑхма хыснаран 6 миллион ытла тенкӗ уйӑрнӑ. Пӗлтӗр республикӑра 573 чӗрчуна тытнӑ. Шупашкарта – 332, Канашра – 136, Ҫӗмӗрлере – 38, Тӑвай районӗнче – 9, Сӗнтӗрвӑрри районӗнче – 8, Канаш районӗнче 32 чӗрчуна тытнӑ.
Пӗр чӗрчуна тытмашкӑн 6093,7 тенкӗ уйӑраҫҫӗ. Кӑҫал хыснаран уйӑракан укҫа виҫине пысӑклатма палӑртнӑ, 8,9 миллион тенке ҫитересшӗн.
Килсӗр чӗрчунсене курсан вырӑнти администрацие кайса заявка ҫырмалла. Вӗсем вара чӗрчунсене тытакан организаципе килӗшӳ тӑваҫҫӗ.
Сӑмах май, нумаях пулмасть, пушӑн 13-мӗшӗнче, Шупашкарта ҫапкланчӑк йытӑ хӗрарӑма тапӑнса уринчен вӑйлах ҫыртса илнӗ.
Чӗрчунсен тӗнчине сыхлакан дирекци кӑрлач-нарӑс уйӑхӗсенче чӗрчунсемпе кайӑксен маршуртне тӗрӗсленӗ. Юр ҫинчи йӗрсене кура вӗсен шутне палӑртнӑ.
Етӗрне районӗнчи А.П.Айдак ячӗллӗ этноҫутҫанталӑк паркӗнче ултӑ пӑлан ами (выр. благородный олень) пурӑнать. Пӗлтӗр чӳк-раштав уйӑхӗсенче вӗсемпе пӗрле аҫи те пулнӑ. Анчах хальхинче вӑл шута лекмен.
Палӑртмалла: кунашкал пӑлансен популяцийӗ 2018 ҫулта йӗркеленме тытӑннӑ. Йӗпреҫ тата Улатӑр районӗсенче кунашкал пӑлансене 30 ҫул каялла, иртнӗ ӗмӗрӗн 90-мӗш ҫулӗсенче, шута илнӗ.
Чантӑрта сарайӗнче хир сыснисем пурӑнни пирки пӗлтернӗччӗ. Нумаях пулмасть вӗсене вӑрмана хӑваласа янӑ.
Хир сыснисем Чантӑра епле майпа лекнӗ-ха? Сунарҫӑсем амӑшне вӗлерсен ҫурисем вӑрмантан тахнӑ та сарайӗнче пурӑнма тытӑннӑ. Пӗтӗмпе 9-ӑн пулнӑ. Кил хуҫи вӗсене тырӑ ҫитеркеленӗ. Сарайӗнчи хир сыснисем пирки вӑл ЧР Ҫутҫанталӑк министерствине пӗлтернӗ.
Пушӑн 11-мӗшӗнче ведомствӑн специалисчӗсем тискер чӗрчунсене вӑрмана хӑваласа янӑ. Хир сыснисем Атӑл еннелле чупнӑ. Ҫапла вӗсем хӑйсен вырӑнӗнче, вӑрманта, пурӑнӗҫ.
Пӗр специалист вӗсен йӗрӗпе кайнӑ. Хир сыснисем ҫырма таран ҫитнӗ, унта вӗсене ҫимелли вырӑн кӗтнӗ. Ӑна вӗсем каялла ан таврӑнччӑр тесе ятарласа хунӑ. Ҫитес вӑхӑтра унта ҫимелли хурсах тӑрӗҫ.
Чӑваш Ен территорийӗпе машинӑсем пысӑк хӑвӑртлӑхпа ҫӳремелли «М-12» ҫул тӑвассине Чӑваш халӑх сайтне вулакансем пӗлеҫҫӗ ӗнтӗ. Ҫул тума йышӑннине пӗлсен ҫутҫанталӑк ырлӑхӗшӗн кӗрешекенсем тата уншӑн чунӗсене ыраттаракансем чӗрчунсене каҫса ҫӳреме вырӑн хӑварӗҫ-ши тесе кӑсӑкланма тытӑнчӗҫ.
Экодуксем пуласси пирки маларах пӗлтернӗччӗ-ха. Халӗ пурӗ миҫе пуласси уҫӑмланнӑ. 12 экодук (экодук тесе чӗрчунсем валли тунӑ каҫҫа е траншейӑна калаҫҫӗ) тата 22 каҫӑ пӑхса хӑварӗҫ. Вӗсемпе тискер чӗрчунсем каҫса ҫӳренипе пӗрлех килти выльӑх-чӗрлӗхе те каҫарӗҫ. Чӗрчунсем машина сассинчен хӑрасран сасӑран хӳтӗлекен хатӗрсем вынаҫтарӗҫ.
Паян, пуш уйӑхӗн 8-мӗшӗнче, Ҫӗмӗрле хулинче Щербаков урамӗнче пурӑнакансем кӗрт йыттисен тискер хӑтланӑвне курнӑ. Вӗсем йытта туласа тӑкнӑ.
Ҫакӑ йӑлтах ҫынсен куҫӗ умӗнче пулса иртнӗ. Кун пирки вӗсем «Про Город» хаҫата каласа кӑтартнӑ. «Эпир кӑшкӑрнине, алӑпа сулкалашнине вӗсем шута хумарӗҫ те. Ку йытӑсем ҫынна, уйрӑмах ачасене, тапӑнма пултараҫҫӗ. Вӗсем стадион хыҫӗнчи юхӑннӑ ҫуртра пурӑнаҫҫӗ», - тенӗ вӗсем.
Ҫынсене пӗр ыйту канӑҫ памасть: мӗншӗн мӗнле те пулин мера йышӑнмаҫҫӗ?
Чантӑрта сарайӗнче хир сыснисем пурӑнаҫҫӗ. Вӗсем унта раштав уйӑхӗнче килнӗ те халӗ те кайман. Ҫынсем мӗн тумаллине пӗлмеҫҫӗ, ара, кӗҫех пахчара лартмалли вӑхӑт ҫывхарать-ҫке-ха.
Сарайӗнче 12 хир сысни пурӑнать. Унччен маларах нумайрах та пулнӑ. Дмитрий «Про Город» хаҫата каласа панӑ тӑрӑх, вӗсем Вӑрман хуҫалӑхӗнчен пулӑшу ыйтнӑ. Ун хыҫҫӑн 7 хир сыснине персе вӗлернӗ. Маларах хӑшӗ-пӗри выҫӑпа вилнӗ. Ҫапла халӗ 12-ӗн тӑрса юлнӑ. Дмитрий вӗсене ҫимелли паркалать-ха, анчах чӗрчунсене сарайӗнчен хӑваласа ямалла. Ку ыйтӑва ЧР Ҫутҫанталӑк министерстви татса пама шантарнӑ.
Чантӑрсем урама тухма хӑракан пулнӑ. Хир сыснисем хӑш чухне ҫул ҫине сиксе тухаҫҫӗ. Министерство хир сыснисене ҫимелли парса вӑрманалла илсе каясшӑн.
Чӑваш Енре сыснасен Африка мурне тупса палӑртни пирки унччен хыпарланӑччӗ. Ҫавна пула килти сыснасене те тӗрӗслӗҫ, ҫак выльӑха ӗрчетекен хуҫалӑхсенче те плана кӗртмен тӗрӗслевсем пулӗҫ. Кун пирки Россельхознадзорӑн Чӑваш Енри тата Чӗмпӗр облаҫӗнчи управленийӗ пӗлтерет.
Ку уйӑхра сысна тытакан юрдици сӑпачӗсене тата усламҫӑсене тӗрӗсленӗ. Йӗркене пӑснӑ тӗслӗхсене тупса палӑртман. Килте усракан сыснасенчен 15 проба илнӗ. Африка мурӗн вирусне тупса палӑртман.
Аса илтерер: раштав уйӑхӗнче Хӗрлӗ Чутай районӗнче Африка мурӗпе чирленӗ икӗ хир сыснине тупнӑччӗ, ҫавна май унта карантин пулнине палӑртнӑ. Ку чарӑва халӗ пӑрахӑҫланӑ.
Ҫӗнӗ Шупашкарта пурӑнакансем урамра йытӑ ҫури плита айне пулнине асӑрханӑ та ӑна пулӑшнӑ. Урамра шартлама сивӗ пулнине пӑхмасӑр вӗсем ӑна унтан кӑларнӑ, ҫапла унӑн пурнӑҫне ҫӑлнӑ.
Ӗҫ-пуҫ ӗнер, нарӑс уйӑхӗн 20-мӗшӗнче, пулнӑ. Ҫынсем ӑна хӑйсемех кӑларма хӑтланнӑ. Анчах йытӑ ҫурин кӗлеткин ҫур пайӗ плита айӗнче пулнӑ. Ҫынсем икӗ сехет чакаланнӑ.
Унтан ҫӑлавпа шырав службине шӑнкӑравланӑ. Ҫӑлавҫӑсем хӑвӑрт ҫитнӗ. Вӗсем чавнӑ, тӑпрана алӑпа та сирсе пӑхнӑ. Йытӑ ҫурине пурпӗрех плита айӗнчен кӑларнӑ.
-5.7 °C