Кӑҫалхи чӳк уйӑхӗн 26-мӗшӗнче Чӑваш наци ӑслӑлӑхпа ӳнер академийӗн Аслӑ Пухӑвӗ пулӗ.
Елизавета Долгова «Контактра» тӗнче тетелӗнче пӗлтернӗ тӑрӑх, пӗтӗмлетӳллӗ мероприяти Чӑваш наци вулавӑшӗн конференц-залӗнче 10:00 сехетре пуҫланӗ.
Регистраци ҫав кун 9:00 сехетре уҫӑлӗ.
Чӑваш наци ӑслӑлӑхпа ӳнер академийӗн пайташӗсене пурне те Аслӑ Пухӑва ҫитме чӗнеҫҫӗ.
Чӑваш Енре ача-пӑча валли ҫыракансенсен алҫырӑвӗсен конкурсне пӗтӗмлетнӗ. Ҫӗнтерӳҫӗсене хавхалантарма тата вӗсен ӗҫӗсене килес ҫул кун ҫути кӑтартма хыснаран 200 пин тенкӗ уйӑрма пӑхса хӑварнӑ. Ҫав укҫа виҫӗ ҫӗнтерӳҫе тивӗҫет.
«Шкул ҫулне ҫитменнисем тата кӗҫӗн ҫулсенчи шкул ачисем валли ҫырнӑ хайлав» номинацире Николай Ларионовӑн (Йӗлмелӗн) «Микки мыскарисем» ӗҫӗ ҫӗнтернӗ. Автор 50 пин тенке тивӗҫӗ.
Юрий Исаевӑн «Ҫӗнӗ касӑн шухӑ яшӗсем» алҫырӑвӗ «Вӑтам шкул ҫулӗнчи ачасем валли ҫырнӑ хайлав» номинацире палӑрнӑ. Аслӑ ҫулсенчи шкул ачисем валли ҫырнӑ ӗҫсенчен Сергей Павловӑн «Шӑпчӑк ҫӗрӗпех юрлать» ӗҫӗ ҫӗнтернӗ. Юлашкинчен асӑннӑ икӗ автора 75-шер пин тенкӗ парӗҫ.
Ҫак эрнере Чӑваш патшалӑх академи драма театрӗнче премьера кӑтартрӗҫ. Хальхи унчченхи спектакльсенчен уйрӑлса тӑчӗ. Ӳнер учрежденийӗн илемлӗх ертӳҫи — СССР халӑх артисчӗ Валерий Яковлев концерт-спектакль хатӗрленӗ.
«Юрлар-и, ташлар-и фольклорпа джаз кӗввипе» ят панӑскере чӳк уйӑхӗн 3-мӗшӗнче кӑтартрӗҫ.
Шухӑшӗ, чӑн та, ырӑ. Вӑрӑма тӑсӑлса кайман спектакль-концерт пуян культурӑллӑ чӑваш халӑхӗн йӑли-йӗркипе, юрри-ташшипе ҫӑмӑллӑн паллаштарать, чӑвашсем ҫӗр пин юрӑллӑ, ҫӗр пин тӗрӗллӗ халӑх иккенне ҫирӗплетсе парать.
Ҫапах та пӗр самант аптӑратсах ячӗ. Улаха пуҫтарӑннӑ хӗрсемпе яшсен, салтак юрри юрлакансен хыҫӗнче каҫхи хула (нумай хваттерлӗ ҫуртсем) сӑнарланнӑ. Ҫавна малтанласа: «Джаз вӑхӑтӗнче те пӗр декораци пулать-тӗр», — тесе тӳрре кӑларма хӑтлантӑм. Ҫук иккен — кайран декораци ылмашрӗ.
Малтанхи пайра йӑмраллӑ, ҫырма-ҫатраллӑ чӑваш ялӗ сӑнлансан килӗшӳллӗрех курӑнассӑн туйӑнчӗ.
Иртнӗ уйӑхӑн юлашки кунӗнче Г.Н. Волков академик ҫуралнӑранпа 95 ҫул ҫитнине эпир пӗлтернӗччӗ-ха. Ҫав ятпа Шупашкарти 12-мӗш шкулта педагогсен «Халӑх вӗрентӗвӗн йӑла-йӗркийӗ – вӗрентекенӗн чун-чӗре культурин тӗп шӑнӑрӗ» ятпа наукӑпа меслетлӗх конференцийӗ иртнӗ.
Елизавета Долгован тӗнче тетелӗнчи халӑх ушкӑнӗсенчен пӗринчи страницинче пӗлтернӗ тӑрӑх, конференцие хулари чӑваш чӗлхи вӗрентекенӗсем ҫеҫ мар, пӗтӗм республикӑри учительсем хутшӑннӑ. Тутар, Пушкӑрт республикисенчен, Мускав облаҫӗнчен педагогсем те хутшӑннӑ.
«Конференци ӗҫне ӳнерпе ӑслӑлӑх академин пайташӗсем: В.А. Иванов, Н.И. Димитриева, В.А. Федотов, Ю.М. Виноградов, Е.К. Иванова хутшӑнса сӑмах каларӗҫ. Ку конференци этнопедагогика ыйтӑвӗпе ирттерекен пулӑмсенчен 10-мӗш пулчӗ. Вӗсене пурне те чӑваш чӗлхи учителӗ, Чӑваш Республикин тава тивӗҫлӗ учителӗ Анисия Павловна Игнатьева йӗркелесе ертсе пычӗ», — тесе пӗлтернӗ хыпарта.
Иртнӗ уйӑхӑн вӗҫӗнче, юпа уйӑхӗн 29-мӗшӗнче, Ҫеҫпӗл Мишши ячӗллӗ ҫамрӑксен театрӗнче Екатерина Ефремова ячӗллӗ «Ахах-мерчен аваллӑхӗ» фестиваль иртнӗ.
Елизавета Долгова тӗнче тетелӗнчи халӑх ушкӑнӗсенчен пӗринче пӗлтернӗ тӑрӑх, халӑхсен хушшинчи «Ахах-мерчен аваллӑхӗ» фестиваль офлайн тата онлайн мелӗпе виҫҫӗмӗш хут иртнӗ. Унӑн авторӗ халӑх маҫтӑрӗ Зинаида Воронова иккен.
«Чӑваш ҫи-пуҫӗнче, тӗрринче халӑхӑмӑрӑн кун-ҫулӗ, ӑс-тӑнӗ, мухтавӗ, шухӑшлавӗ, илемлӗхе туйма пӗлни упранать. «Ахах-мерчен аваллӑхӗн» пӗлтерӗшӗ ҫав тери пысӑк, вӑл чӑваш халӑхӗн йӑли-йӗрки пуянлӑхне уҫса парать. Фестиваль авалтан упранса ҫирӗпленнӗ ал-ӗҫ йӑли-йӗркине упраса хӑварма, ҫитӗнекен ӑрӑва тӑван культура патне туртӑнтарма, ӑстасен пӗлӗвне сарма пулӑшать», — тесе палӑртнӑ Елизавета Долгова.
Г.Н. Волков академике аса илсе...
«Анчах хура кӗвӗҫӳпе
Ҫав ҫӑлтӑр пуррине те мар,
Ун ҫутине те йышӑнмастпӑр.
Ҫӑлтӑр ҫути тарӑхтарать,
Хӑйӑ ҫути – ҫырлахтарать...»
Чӑваш халӑх поэчӗ Светлана Асамат
Тӗнчене Чӑн Чӑваш Чунӗпе тӗлӗнтернӗ Геннадий Никандрович Волков этнопедагог, академик – Кашкӑр Хуначи ҫуралнӑранпа 95 ҫул, чӗри тапма чарӑннӑранпа вара кӑҫалхи декабрь уйӑхӗн 26-мӗшӗнче 12 ҫул ҫитет.
Ман хамӑн Геннадий Никандровича вӑтӑр икӗ ҫул хушши пӗлсе-курса тӑнине ӗненессӗм те килмест. Хӑйшӗн те вӑл тӗлӗнмелле пулниех: «Сана, ҫап-ҫамрӑк та ӑслӑ хӗре, паянхи пекех асра тытатӑп тени ҫитмӗ, паян кунчченех куҫ умӗнче тӑратӑн тени, вырӑнлӑрах пулӗ», - тесе ҫырать вӑл мана 50 ҫул ятпа саламласа ҫырнӑ 2010-мӗш ҫулхи чӳк уйӑхӗн 16-мӗшӗнче халалланӑ пехилӗнче. Вӑтӑр икӗ ҫул (1978-2010) академикпе ҫыхӑннӑ самантсем куҫ умне халӗ те яр-уҫҫӑн тухса тӑрса мана пӑлхантараҫҫӗ те, савӑнтараҫҫӗ те, ҫав вӑхӑтрах тарӑн шухӑша яраҫҫӗ.
«Тӗлӗнмелле ЧУНЛӐ мероприяти иртрӗ паян Ҫеҫпӗл Мишши поэтӑмӑрӑн ҫуралнӑ ялӗнче – Ҫеҫпӗлте. Ун ячӗллӗ шкулта Ҫеҫпӗл Мишши поэтӑн парттине уҫрӑмӑр – шкул ачисемпе, вӗрентекенсемпе, ял халӑхӗпе, ҫыравҫӑсемпе, «Канашсем» ентешлӗхпе пӗрле», – тесе хыпарланӑ ӗнер тӗнче тетелӗнчи халӑх ушкӑнӗсенчен пӗринче Лидия Филипповна журналист, публицист тата поэт.
«Ҫеҫпӗлӗмӗрӗн тӑван халӑхӗшӗн шатӑртатса ҫуннӑ чун-чӗрин кӑвайтне «ҫеҫпӗл ҫеҫкисен» чӗрине ҫитерме пултартӑмӑр пулӗ тесе шухӑшлатпӑр. Ачасен ялкӑшса тӑракан куҫӗсене курни, вӗсем поэт сӑввисене хӗрӳленсе вулани – пирӗншӗн чи хаклӑ тав туни пулчӗ. Тав сире пурне те, ентешсем!» – хавхаланса та ҫунатланса пӗлтернӗ Канаш ҫӗрӗн канӑҫсӑр чунлӑ хӗрӗ.
Чӑваш Республикин Вӗренӳ институчӗ «Чи пӗлтерӗшли ҫинчен калаҫатпӑр» проекта пурнӑҫласа класс сехечӗсен валли чӑвашла сценарийӗсене малалла хатӗрлет.
Хальхинче унта 1-2 классенче ирттермелли «Атом ледоколӗсен флочӗ. Ҫурҫӗр тинӗс флочӗн аталанӑвӗ» темӑпа чӑвашла материал хатӗрленӗ.
Институтра пӗлтернӗ тӑрӑх, класс тулашӗнче ирттермелли заняти тӗллевӗ — кӗҫӗн класс ачисене Раҫҫей Арктикин уйрӑмлӑхӗсемпе тата Ҫурҫӗр тинӗс ҫулӗпе паллаштарасси, ҫӗршывӑмӑрпа тата ун ҫыннисемпе мухтанма хӑнӑхтарасси.
Юпа уйӑхӗн 26-мӗшӗнче Чӑваш Республикин Вӗрентӳ институтӗнче «Современная языковая образовательная политика: реализация федерального государственного образовательного стандарта» (чӑв. Хальхи саманари чӗлхе политики: федерацин вӗрентӳ стандартне пурнӑҫа кӗртесси) халӑхсем хушшинчи семинар иртнӗ.
Унта Чӑваш Енри, Мари Элти, Тутарстанри, Удмурт Республикинчи, Ханты-Мансийск автономи округӗнчи – Юграри, Карелинчи, Хакас Республикинчи, Ямал-Ненецк автономи округӗнчи, Беларуҫри специалистсем тата Вӗрентӳри наци ыйтӑвӗсене тишкерекен ӑслӑлӑхпа тӗпчев центрӗн (Мускав хули) директорӗ Ольга Артеменко хутшӑннӑ.
Шупашкарти шкулсенчен пӗринче чӑваш чӗлхи учителӗнче ӗҫлекен Роза Мазикова пӗлтернӗ тӑрӑх, семинарта хулари чӑваш чӗлхи вӗрентекенӗсем те тухса калаҫнӑ. Вӗсем тӑван чӗлхе валли федерацин вӗрентӳ стандартӗнче вырӑн хӗсӗкреххи пирки ҫивӗч сӑмах хускатнӑ.
Чӑваш патшалӑх культурӑпа ӳнер институтӗнче ача-пӑчапа ҫамрӑксен регионсем хушшинчи VII ӑслӑлӑхпа практика конференцийӗ иртнӗ. Ӑна ҫамрӑк ӑсчахсем, студентсем тата шкул ачисем валли йӗкеленӗ. «Культурное наследие XXI века» (чӑв. XXI ӗмӗрти культура эткерлӗхӗ) икӗ тапхӑрпа иртнӗ, мероприяти пленарлӑ ларупа тата унта хутшӑннисем тухса калаҫнипе вӗҫленнӗ.
Институтра пӗлтернӗ тӑрӑх, халӑх культурине халалланӑ калаҫусем уйрӑмах кӑсӑклантарнӑ. Вӗренекенсем чӑвашсен уяв культурипе, йӑли-йӗркипе, халӑх пултарулӑхӗпе ҫыхӑннӑ ыйтусене ӑша уйрӑмах хывнӑ. 17-18 ӗмӗрсенчи ташӑ культури пирки те сӑмах хускатнӑ.
+0.3 °C