(Ҫеҫпӗл Мишши вилнӗренпе 100 ҫул иртнине асӑнса)
Ҫеҫпӗле ҫывӑх пулнӑ ҫын Н. Рубис ӑна Аслӑ Асаплануҫӑпа (Великий Страдалец) танлаштарнӑ: «Аслӑ Асаплануҫӑ ‑ ҫапла калама хӑятӑп эпӗ, мӗншӗн тесен вӑл унӑн пурнӑҫне тӗрӗссӗн кӑтартать. Михаил Кузьмичӑн пурнӑҫӗ вӗҫсӗр-хӗрсӗр асапланура иртрӗ-ҫке: чир-чӗрӗ, выҫлӑх, хаяр элек, телейсӗр юратӑвӗ...» Хӑйӗн пурнӑҫӗ Асап ҫулӗ ҫинче пулнине поэт аван ӑнланнӑ. «Асаплану ‑ ман пурнӑҫӑн саккунӗ», — тесе ҫырать вӑл хӑйӗн А. Червякова патне 1921 ҫулхи акан 27-мӗшӗнче янӑ ҫырӑвӗнче.
Асаплану ҫулӗ Ҫеҫпӗле сарӑмсӑр вилӗм патне кӑна мар, поэзири вилӗмсӗрлӗх патне те илсе тухнӑ. Асапланма пӗлни унӑн поэт чунне ҫӗкленӗ, ҫынсене юратма вӗрентнӗ. Асаплану Ҫеҫпӗлӗн идеалӗсем чӑн пурнӑҫринчен урӑхларах пулнинчен те нумай килнӗ. Ҫак синкерлӗх пӗтӗм чӑваш интеллигенцийӗн шӑпинче палӑрать тесе канани те йӑнӑш пулас ҫук-тӑр. Ахальтен мар поэтӑмӑр НЭП политикине йышӑнман, унӑн идеалӗ ҫынсен Библири пек пӗрлӗхӗ пулнӑ. Ҫынлӑха тӗпе хунӑ пӗрлӗхре чунсӑрлӑхпа чурӑслӑх валли вырӑн пулман.
Ҫӗртме уйӑхӗн 24-мӗшӗнче Шупашкарти «Амазония» этнокомплексра пӗтӗм чӑвашсен X «Акатуйӗ» иртӗ. Ӑна Республика кунне халаллӗҫ. Уява йӗркелеме республикӑн Культура министерстви, национальноҫсемпе культура пӗрлешӗвӗсем тата ытти организаци пулӑшӗҫ.
«Акатуй» тӑван халӑхӑмӑрӑн тата Чӑваш Енре тӗпленсе пурӑнакан ытти халӑхӑн тӗрлӗ енлӗ пуян культурипе паллашма май парӗ.
Шупашкарти уява Пушкӑртстанри, Крымри, Красноярск крайӗнчи, Оренбург, Пенза, Сарту, Самар, Тӗмен, Чӗмпӗр облаҫӗсенчи, Чулхулари тата Питӗрти йӑхташӑмӑрсем килсе ҫитӗҫ.
(Митрофан Дмитриев ҫуралнӑранпа 175 ҫул ҫитнине асӑнса)
Кушлавӑш салинче 1860‑1863 ҫулсенче Патшалӑх пурлӑх министерствин икӗ шкулӗ ӗҫленӗ, унта арҫын ачасемпе Н. Близновский (1825‑1887), хӗр ачасемпе унӑн мӑшӑрӗ (Дария Акрамовская – Очӑккассинче 1801 ҫулта ҫуралнӑ Осип Максимович Акрамовскин хӗрӗ. Ун амӑшӗ Чӗмпӗр купсин хӗрӗ пулнӑ пулсана та вӑл чӑвашла лайӑх калаҫма пултарнӑ) тӳлевсӗр тӑрӑшнӑ. Вӗсем Хусана куҫса кайнӑ хыҫҫӑн (Н. Близновские В. Вишневский пулӑшнипе Хусанти Успени чиркӗвне куҫараҫҫӗ, кӗҫех вӑл тӗн консисторийӗн пайташӗ пулса тӑрать, протоиререй сане тивӗҫет) шкул хупӑннӑ, вӗренекенсен ҫирӗм ҫухрӑмра ларакан Хапӑс шкулне ҫӳреме тивнӗ. И. Оточев, чӑваш ачисем валли ятарлӑ шкул уҫма тахҫанах ӗмӗтленнӗскер, ҫӗнӗ вырӑнта хӑйӗн ӗмӗтне пурнӑҫлама пуҫӑннӑ. Хапӑс шкулне ҫӳрекен пӗр вӗренекене ‑ Пӗчӗк Упакассинчи Митрофана ‑ ятарласа хатӗрлеме тытӑннӑ. 1867 ҫулта Кушлавӑш пупӗ Н. Золотницкипе паллашать, унтан 25 экземпляр «Чӑваш кӗнеки» илет.
Чӑваш чӗлхин «Хавал» клубӗн ҫуллахи уйлӑхне кӑҫал та йӗркелеме палӑртнине эпир унччен пӗлтернӗччӗ. Аса илтерер: ӑна 12-мӗш ҫул ӗнтӗ пухаҫҫӗ. Уйлӑх Етӗрне районӗнчи «Сурские зори» кану базинче ӗҫлӗ.
Уйлӑхӑн пӗрремӗш лекторӗ пулса Сантӑр Савкилта (Александр Савельев) тухса калаҫӗ. Маттур чӑваш арӗ — уйлӑха йӗркелекенӗсенчен пӗри. Хальхи вӑхӑтра вӑл Раҫҫей наукисен академийӗнче уралпа алтай чӗлхисен пайӗн ӑслӑлӑх ӗҫченӗ пулса тӑрӑшать, филологи наукисен кандидачӗ.
Сантӑр Савкилта чӑвашсен этносӗпе чӗлхе историйӗ ҫинчен каласа кӑтартӗ.
Ҫӗртме уйӑхӗн 18-мӗшӗнче ҫӗршывӑн тӗп хулинче, Мускавра, иртекен Акатуя Чӑваш Енри артистсем те хутшӑнӗҫ.
Уяв Ҫӗнӗ Басманнӑй урамри 4-мӗш ҫуртӑн 1-мӗш строенийӗнче (унта ҫитес тесен «Красные ворота» метрора тухмалла) 11 сехетрен 17 сехетчен пырӗ.
Уяв программине Мускавра пурӑнакан артистсем: Валерий Иванов, Елена Соловьева, Григорий Вакку, Ирина Шоркина, Алена Савельева, Валентина Попова, Ирина Музыкантова, Ксения Гришина, Ольга Абрамейцева, Виталий Воронов — илем кӳрӗҫ. Чӑваш Енрен Акатуя Алина Варна, Сергей Лекерев, Тамара Ишмуратова, Валентина Семенова, Олег Залогин пырса ҫитӗҫ.
Коллективсенчен Мускаври сцена ҫине ҫӗршывӑн тӗп хулинчи «Атӑл» хор, «Ентеш» тата «Шевле» ансамбльсем, Чӗмпӗртен «Укӑлча» коллектив, Шупашкартан «Хӗлхем» тата «Азамат» ушкӑнсем тухӗҫ.
Мускаври чӑвашсен уявне Якут Республикинчен, Пушкӑртстанран тата Удмурт Республикинчен хӑнасем пырса ҫитӗҫ.
Ҫӗртме уйӑхӗн 9-мӗшӗнче Чӑваш Енӗн Наци вулавӑшенче чӑваш кӗнеки кунӗ иртнӗ. «Чӑваш кӗнекине чыслакан уява пӗлтӗр ҫӗртме уйӑхӗнче пуҫласа ирттертӗмӗр», — пӗлтернӗ Чӑваш чӗлхипе литератури учителӗсен регионсем хушшинчи общество ассоциацийӗн председателӗ Геронтий Никифоров.
Чӑваш кӗнеки кунне 1769 ҫулта чӑваш чӗлхин пӗрремӗш грамматики пичетленсе тухнине халалланӑ.
«Хусан епархийӗн пуҫлӑхӗ В.Пуцек-Григорович хушнипе чӑваш чӗлхин пирвайхи грамматикине – «Сочинения, принадлежащие к грамматике чувашского языка» ҫырса хатӗрлекенӗ – Ермей Иванович Рожанский (1741–1801) – чӑвашсен кивӗ ҫырулӑхне йӗркелекенӗ, вӗрентӳҫӗ. Вӑл Чӑваш Енӗн Хӗрлӗ Чутай тӑрӑхӗнче ҫуралса ӳснӗ. Чулхулара тӗн семинарийӗнче вӗреннӗ, Кӑрмӑшра тата Етӗрнере ӗҫленӗ. Чӑвашла словарьсем, тӗрленчӗксем, ҫырусем пичетлесе кӑларнӑ. Ҫамрӑксене ҫыру ӗҫне явӑҫтарнӑ. Ермей Рожанский тӑрӑшнипе Чулхула тавра чӑваш ҫырулӑхне аталантаракан ушкӑн йӗркеленӗ», — каласа кӑтартнӑ Геронтий Никифоров.
Чӑваш кӗнеки кунне халалланӑ тӗл пулура Чӑваш наци вулавӑшӗн ӗҫченӗ Галина Соловьева, Чӑваш чӗлхипе литератури учителӗсен регионсем хушшинчи общество ассоциацийӗн председателӗ Геронтий Никифоров, Чӑваш кӗнеке издательствин ача-пӑча литературин тӗп редакторӗ Ольга Федорова тата Чӑваш патшалӑх гуманитари наукисен институчӗн филологи ӑслӑлӑхӗсен кандидачӗ Ирина Кириллова тухса калаҫнӑ.
Мускавра чӑваш чӗлхи ҫинчен каласа кӑтартассине эпир унччен пӗлтернӗччӗ-ха.
«Хӗрлӗ лапам» кӗнеке фестивальне Александр Блинов (Алпарух) хутшӑннӑ. Аса илтерер: пысӑк калапӑшлӑ литература уявӗ ҫӗртме уйӑхӗн 3-6-мӗшӗсенче иртнӗ. Кӑҫалхипе саккӑрмӗш хут йӗркеленӗ мероприятие писательсем, поэтсем, кӗнеке кӑларакансем, библиотекарьсем, актёрсем, музыкантсем тата вулама юратакансем ҫӗршывӑн 60 регионӗнчен пырса ҫитнӗ.
Фестиваль вӑхӑтӗнче Наци литературисен фестивалӗ иртнӗ. Унта Шупашкарти «Язык успеха» (чӑв. Ӑнӑҫу чӗлхи) шкулӑн ӗҫ тӑвакан директорӗ Александр Блинов (Алпарух)
чӑваш чӗлхи ҫинчен кӑсӑклӑн каласа кӑтартнӑ.
Чӑваш Енри муниципалитетсенче ҫак кунсенче «Песни России» (чӑв. Раҫҫей юррисем) пӗтӗм ҫӗршыври фестиваль-марафон иртӗ. Вӑл паян Ҫӗнӗ Шупашкарта пуҫланмалла. Ҫӗртме уйӑхӗн 9-18-мӗшӗсенче артистсем 9 ҫӗрте концерт лартса парӗҫ. Раҫҫей кунӗнче вӗсем Шупашкарти сцена ҫине тухӗҫ.
Фестиваль-марафон ертӳҫи, Раҫҫей халӑх артистки Надежда Бабкина пысӑк культура мероприятийӗ умӗн флешмоб ирттерессине пӗлтернӗ. Концерт курма чӑваш тумне тӑхӑнса кайма май пур.
«Хаклӑ чӑвашсем, ахӑртнех сирӗнтен нумайӑшӗн килӗнче халӑх костюмӗн хатӗрӗсем — пуҫа тӑхӑнмаллисем, капӑрлӑхсем... — пур. Тен, костюм та! Пирӗн концертсене курма пынӑ чух ҫавсене илме сӗнетӗп. Атьӑр пӗрле капӑрланар, пӗр шухӑшлӑ пулар, хавасланар тата пурнӑҫпа пӗрле савӑнар!
Сире юратса, Надежда Бабкина», — чӗнсе каланӑ пултаруллӑ сцена ӑсти.
Чӑваш Республикин Вӗренӳ институчӗ фотоӗҫсен «Чӑваш тӗнчи» конкурсӗ иртесси пирки аса илтерет. Пултарулӑх ӑмӑртӑвне республикӑн Вӗренӳ тата ҫамрӑксен политикин министерствипе пӗрле йӗркеленӗ.
Конкурса куҫӑнсӑр майпа йӗркелӗҫ. Унта педагогсен, фотоӗҫе юратакансен ӗҫӗсене йышӑнӗҫ.
Конкурсӑн тематики ҫапларах: «Чӑваш ҫӗрӗ пултаруллӑ ҫынсемпе пуян»; «Эпир – туслӑ кил-йыш» / «Мы – семья!»; «Ӑста ҫӗр-шывӗ»; «Ытарайми тӑван тавралӑх»; «Асамлӑ арча».
Конкурс материалӗсене ҫурла уйӑхӗн 10-мӗшӗнчен тытӑнса авӑн уйӑхӗн 10-мӗшӗччен йышӑнӗҫ.
Чӑваш Ен Элтеперӗ Олег Николаев РФ Патшалӑх Думин национальноҫсен ӗҫӗпе тимлекен Геннадий Семигинпа тӗлпулнӑ. Енсем чӑваш халӑхӗн наци культурипе чӗлхине конкретлӑ проектсем урлӑ аталантарас ыйтӑва сӳтсе явӑ.
Сӑмахран, ҫӗртме уйӑхӗн 10-мӗшӗнче «Раҫҫейӗн тӗрленӗ картти» проектӑн хӑтлавӗ иртӗ. Унта Геннадий Семигин та хутшӑнӗ.
Акцин амбассадорӗ — Раҫҫей халӑх артистки Надежда Бабкина. Ҫӗртме уйӑхӗн 12-мӗшӗнче вӑл «Русская песня» ансамбльпе пӗрле хатӗр карттӑпа паллаштарӗ. Ун хыҫҫӑн ҫав карттӑ федераци округӗсем тӑрӑх ӑсанӗ.
+0.3 °C