Шӑп та лӑп 95 ҫул каялла, 1918 ҫулхи чӳкӗн 11-мӗшӗнче, Францири Компьень хулинче Германи парӑнни пирки мирлӗ килӗшӳ алӑ пуснӑ. Ҫапла май тӑватӑ ҫул та виҫӗ уйӑх тӑсӑлнӑ Пӗрремӗш тӗнче вӑрҫи вӗҫленнӗ.
Ку вӑрҫӑра 10 миллиона яхӑн ҫын вилнӗ, 20 миллиона яхӑн — аманнӑ. Пӗрремӗш тӗнче вӑрҫи политика карттине те самай улӑштарнӑ: Европӑра Германи, Австрипе Венгри тата Раҫҫей империйӗ саланнӑ, Азинче — Оттоман империйӗ пӗтнӗ. Советсен Пӗрлӗхӗн никӗсне хывасси те ҫак вӑрҫӑпа ҫыхӑннӑ тесен йӑнӑш пулмӗ.
Пӗрремӗш тӗнче вӑрҫи чӑваш ҫӗрне витӗм кӳмесӗр иртсе кайман. Раҫҫей империне кӗнӗ май фронта чӑвашсене те ӑсатнӑ. Унсӑр пуҫне вӑрҫӑ Раҫҫейшӗн ӑнӑҫсӑр пынӑ май хаксем хӑпарнӑ, ӗҫ укҫи пӗчӗкленнӗ — пурнӑҫ йывӑрланса пынӑ.
Чӳкӗн 11-мӗшӗ Пӗрремӗш тӗнче вӑрҫинче пуҫа хунӑ салтаксене асӑнмалли кун шутланать.
Перу патшалӑхӗнчи Лима тӑрӑхри Мирафлорес округӗнче археологсем лайӑх упранса юлнӑ икӗ мумине шыраса тупнӑ иккен. Вӗсем ҫӗр ӑшӗнче пин ҫул ытла выртнӑ тесе шутлаҫҫӗ. Вырӑнти El Comercio хаҫат хыпарланӑ тӑрӑх вӗсене Уака Пукьяна комплекса тӗпченӗ май тупнӑ пулать.
Мумисенчен пӗри ҫитӗннӗ ҫыннӑн, тепри вара — ачан. Вӗсем вари ятлӑ халӑхӑн тесе шутлаҫҫӗ. Варисем вӑл тӑрӑхра инксем киличчен пурӑннӑ.
Виле вырӑнӗнче ҫавӑн пекех мате чей ҫулҫисем, пуснаран тунӑ 12 кушел, 3 тинӗс сыснин шӑмшакне тупнӑ. Ку япаласене тишкернӗ май ӑсчахсем кунта тӗп-пӗр чиновнике е мӑчавӑра пытарни пирки калаҫҫӗ.
Виталий Кличко Украинӑра 2015 ҫулта иртекен Президент суйлавне хутшӑнассине пӗлтернӗ. Ҫак шухӑша вӑл Аслӑ Радӑра каланӑ. Хӑйӗн шухӑшне вӑл налук тӳлекенсене регистрацилесси пирки калакан саккуна ылмашу кӗртесси ҫинчен йышӑнӑва ырланӑ хыҫҫӑн пӗлтернӗ.
Асӑннӑ хутра урӑх ҫӗршывра пурӑнма ирӗк пур ҫын Украинӑра пурӑнакан шутланмасть тени пур-мӗн. Ҫапла йышӑннине Виталий Кличко хӑйне ҫӗршыв пуҫлӑхӗн пуканӗшӗн кӗрешӗве тухма чарнӑ евӗр йышӑннӑ. «Суйлава эпӗ Виктор Януковича хирӗҫ тухатӑпах», — тенӗ.
Ҫук-ха. Аплах мар. Анчах кӑмӑлсӑрлануран. Европӗрлӗх саммичӗн кӗркуннехи саммичӗ Америкӑри Пӗрлешӳллӗ Штатсем «хӑйсен шанчӑклӑ партнёрӗсене» телефонпа вӑрттӑн итленишӗн кӑмӑлсӑрлланинчен пуҫланнӑ. Асӑннӑ ҫӗршывӑн спецслужбисем Германин канцлерӗн Ангела Маркельӗн тата Франци Президенчӗн Франсуа Олландан карас телефонӗн калаҫӑвӗсене итленӗ тесе шухӑшлаҫҫӗ-мӗн.
Еврокомиссин пуҫлӑхӗ Жозе Мануэл Баррозу Евросоюзӑн уйрӑм даннӑйсене хӳтӗлеси пирки хӑвӑртрах ҫӗнӗ директива йышӑнмалли пирки саммит кун йӗркине ыйту кӗртессине пӗлтернӗ.
Америкӑри Пӗрлешӳллӗ Штатсенче 2,1 миллион патшалӑх служащийӗнчен 800 ытла ҫынна ирӗксӗр канма янӑ. Уншӑн ӗҫ укҫи тӳлемӗҫ. Кӗтмен-туман ҫӗртен отпуска ӑсатнин сӑлтавӗ — Барак Обам президентпа Конгресри хирӗҫле вӑйсем хыснана килес ҫул валли йышӑнассипе пӗр чӗлхе тупайманни.
Халӗ Америкӑри чылай учреждени хӑйсен ӗҫне чарса лартӗ. Социаллӑ тӳлев илес, ипотека кредичӗшӗн патшалӑхран тӗрев курас тата пӗчӗк бизнеза аталантарма «кӗмӗллӗ» пулас текенсен заявкисене йышӑнма чарӑнаҫҫӗ. Наци паркӗсемпе музейӗсем хупӑнӗҫ, NASA ӗҫлеме чарӑнӗ. Пӗтӗм тӗнчери космос станцийӗсен астронавчӗсемпе вӗҫевне йӗркелесе тӑракан центр кӑна ӗҫлӗ.
Конгреспа президент пӗр чӗлхе тупайманни АПШра унччен те пулнӑ. Федераци правительстви валли укҫа уйӑрассине 1977 ҫултанпа сахалтан та 17 хут чарса лартнӑ-мӗн.
Аслӑ Британин премьер-министрӗ пулнӑ Маргарет Тэтчера ӗнер Челси госпиталӗнчи Патша ҫӑви ҫинче пытарнӑ.
Аса илтеретпӗр, Маргарет Тэтчер кӑҫалхи ака уйӑхӗнче инсульта пула вилнӗ. Ун чух вӑл 87 ҫулта пулнӑ. Ӑна юлашки ҫула ӑсатнин хакӗ Британи хыснине 5,8 миллион доллара кайса ларнӑ. Унта тӗрӗ ҫӗршывран 2 пин ытла пысӑк хӑна пухӑннӑ. Унӑн ӳтне, хӑй ыйтнӑ пекех, ҫунтарнӑ. Халӗ ҫавна упӑшкин, Дэнисӑн, тӑприпе юнашар пытарнӑ. Тупӑк ҫинчи плита ҫинче унӑн ятне тата вӑл хӑҫан пурӑннине кӑна ҫырса хунӑ иккен.
1915 ҫулта Осман империйӗнче геноцида пула шар курнӑ 1,5 миллион эрмене Эрменсен апостол чиркӗвӗн Архиерей соборӗ канонизацилеме йышӑннӑ. Эрмен чиркӗвӗн епископӗсен пухӑвӗ тулли йышпа юлашки тӑватӑ ӗмӗр хушшинче пачах пухӑнманнине халӗ пуҫтарӑннӑ иккен. Ҫапла вара эрмен чиркӗвӗ 1651 ҫултанпа канонизаци ирттермен.
Эрмени Президенчӗ Серж Саргсян капла тунине халь пурӑнакансен тивӗҫӗ тесе хакланӑ, ҫӗнӗрен геноцид пуласран сыхланмаллине палӑртнӑ.
Эрменсене чӗлхе тата раса енчен хӗсӗрленине 2011 ҫулта Франци официаллӑ майпа ҫирӗплетме пӑхнӑ. Анчах Анкарара, Турцин тӗп хулинче, ку пуҫарӑва ырламан кӑна мар, турккӑ ертӳҫисем апла йышӑнсан ик ҫӗршыв хушшинчи лару-тӑру ҫивӗчленесси пирки асӑрхаттарнӑ. Турцин премьерӗ Реджеп Тайип Эрдоган Францие тек каймассипе хӑратнӑ. Ҫапла вара хрантсуссен саккун проектне парламентарисем ырласа йышӑннӑ, Конституци канашӗ сивленӗ. Эрменсем 1915 ҫулта геноцида пула шар курни ҫинчен калакан резолюци проектне пӗлтӗр Америкӑри Пӗрлешӳллӗ Штатсен Конгресне илсе тухнӑ. Осман империйӗнче эрменсене йышлӑ пӗтернине йышӑннӑ пулин те АПШ правительстви геноцид сӑмаха усӑ курман.
«Вӗсен пурнӑҫ йӑли-йӗрки пирӗннинчен ытла та уйрӑлса тӑрать, ҫавӑнпа та пӗрлештернипе ыйтӑва татса параймӑн. Вӗсенчен чылайӑшне чикӗ леш енне ямалла», — тесе каланӑ иккен Францин ют ҫӗршыв ӗҫӗсен минситрӗ Манюэль Вальс. Куҫса ҫӳрекен ҫав халӑхӑн пӗчӗк йышӗ кӑна, министр шучӗпе, Францинче тӗпленсе пурӑнас кӑмӑллӑ.
Анчах асӑннӑ ҫӗршывӑн яваплӑ тӳре-шари ҫапла калани Евросоюз ертӳҫисене килӗшмен иккен — союзӑн юстици, никӗс прави тата гражданлӑх енӗпе ӗҫлекен комиссарӗ Вивиан Рединг Парижӑн официаллӑ пайӗ чикансене ахальтен мар тапӑнать тесе каланӑ-мӗн. Комиссар шухӑшӗпе, хысна пирки сӑмах пынӑ чух хрантсуссем яланах чикансем пирки аса илеҫҫӗ. Халӗ тата, ав, ҫывӑх вӑхӑтра суйлав иртмелле.
Чӑн та, паян Франци правительстви ҫитес ҫул валли бюджет хатӗрленӗ, унта тулаш парӑм тулаш продуктӑн 95,1 проценчӗ таран йышӑнать иккен. Ҫитес ҫулхи пуш уйӑхӗнче ҫӗршывра муниципалитет суйлавӗ иртемелле.
Рединг комиссар каланӑ тӑрӑх, чикансене пӗтӗҫтерме Европа влаҫӗсем асӑннӑ союза кӗрекен ҫӗршывсене ҫулсерен самай укҫа уйӑрса параҫҫӗ. Анчах Вальс министр лайӑх пурнӑҫ шыраса ҫӳрекен чикансен ыйтӑвне татса парасси пирки хайхисем хӑш ҫӗршывран тухса каяҫҫӗ, ҫавсен пуҫ ватмалла тесе шухӑшлать-мӗн.
Аш-какай туса илес тӗлӗшпе мӗнле кӑна чӗрчуна ӳстермеҫҫӗ пуль — вӑкӑрсенчен пуҫласа страуссем таранах. Казахстанри пӗр усламҫӑ вара аш валли чӗрӗпсене ӳстерме шутлать.
Акмола тӑрӑхӗнче пурӑнакан Сергей Букушев, иккен, унччен ытти чӗрчунсене те ҫитӗнтернӗ — кӑвакалсене фуа-гра валли, каярах шуйсене. Анчах темшӗн ӗҫӗ кайман ун. «Никамӑн та ҫук бренд йӗркелесшӗн эп», — ӑнлантарать усламҫӑ. — «Чикӗ леш енче анлӑ сарӑлнӑ япалана пирӗн таврана илсе килесси нихҫан та ман шутпа ӑнӑҫлӑ пулмӗ. Мӗн те пулин хамӑрӑннине шутласа кӑларас пулать».
Чӗрӗпсене ерчетес шухӑш патне Сергей хӑйне ҫак чӗрчун ашӗпе хӑналанӑ хыҫҫӑн пырса тухнӑ иккен. Ваттисен каласа панине те аса илнӗ вӑл — вӑрҫӑ вӑхӑтӗнче чӗрӗпсен ашӗ те апата кайнӑ иккен.
Чӗрӗп ашне усламҫӑ анӑҫри патшалӑхсене сутасшӑн. Хӑй ҫӗршывӗнче туянакансем тупӑнасса шанмасть вӑл — ун шухӑшӗпе Казахстанри халӑх хӑнӑхман апата туянасшӑнах пулмӗ.
Лондонра пӗр пӑтӑрмах пулса иртнӗ иккен — Мартин Линдси усламҫӑн урапи ирӗлме пуҫланӑ. Ҫак кун вӑл хӑйӗн машинине «Фенчерч-стрит 20» ҫӳллӗ ҫурт умӗнче хӑварнӑ, ӗҫсене туса пӗтернӗ хыҫҫӑн каялла таврӑнсан Jaguar XJ самай шар курнине асӑрханӑ — пластикран тунӑ пайсем ирӗлнӗ, Jaguar палли те кӳлепине ҫухатнӑ. Хыҫкурӑм тӗкӗрӗ те сиенленнӗ иккен. Иртен-ҫӳренсемшӗн ку пулӑм кӑсӑклӑ туйӑннӑ пулас — вӗсем инкек тӳснӗ урапана сӑн ҫапма пуҫланӑ.
Юрать-ха Лондон Раҫҫейре мар, унти ҫынсем хӑйсен яваплӑхне теприсем ҫине тиентерме хӑтланмаҫҫӗ — Мартин Линдси урапа ҫумӗнче хут татки тупнӑ, унта «сирӗн машин сиенленнӗ, эсир пирӗнпе ҫыхӑнаймастӑр-ши?» ҫырса хӑварнӑ пулать. Ҫӳллӗ ҫурт хуҫисем усламҫӑна юсав тӑкакӗсене саплаштарма килӗшнӗ (1 470 доллар патнелле).
Сӑлтавӗ вара ҫӳлҫурт хурминче иккен — унӑн кантӑкӗсем хӗвел пайӑркисене пӗр вырӑна пухаҫҫӗ имӗш. Урӑх инкек-синкек ан тухтӑр тесе ҫурта ятарлӑ пленкӑпа ҫыпӑҫтарса тухасшӑн.
+9.3 °C