Чӑваш Республикин Аслӑ сучӗ 2 миллион та 340 пин тенкӗ парса туяннӑ «BMW 528I xDrive» маркӑллӑ урапа туянни пирки Мускав мэрӗ пулма кӗрешӗве тухнӑ Алексей Навальнӑйӑн шаннӑ ҫыннисем ҫӑхав ҫырнӑ иккен. Вӗсен шучӗпе Чӑваш Енӗн Аслӑ сучӗ машина туянасси пирки хатӗрленӗ аукцион хучӗсенче монополипе кӗрешекен саккуна пӑснӑ самантсем пулнӑ.
Ҫӑхава Монополипе кӗрешекен федераци службин Чулхулари Управленийӗнче пӑхса тухнӑ. Хутсенче, чӑн та, хӑш-пӗр кӑлтӑк асӑрханӑ. Туянас кӑмӑл тунӑ машинӑн техника характеристикине кӑтартнӑ чух та ҫитменлӗх тупӑннӑ.
Монополипе кӗрешекенсем аукциона тӗрӗс мар хатӗрленӗ тесе ҫурлан 26-мӗшӗччен ӑна пӑрахҫӑламалла тесе йышӑну кӑларнӑ.
Аплах мар-ха — пыма хирӗҫ мар вӑл, анчах та йыхрав хутне чӑвашла ҫырма пуҫласан. Айӑпланакан журналист пӗлтернӗ тӑрӑх енчен те ӑна тӳресем суда вӑйпа илсе килес тееҫҫӗ пулсан хӑйӗн конституциллӗ прависене хӳтӗлесе вӑл пикет ирттерме, выҫӑ ларма е урӑх ҫавнашкал хирӗҫӳсӗр мелсемпе усӑ курасшӑн. Хӑйӗн шухӑшне вӑл Чӑваш Енӗн Аслӑ Сучӗн председательне Николай Порфирьева ҫитернӗ. Паян судӑн черетлӗ ларӑвӗ иртмелле пулнӑ — унта каяс вырӑнне Илле Иванов ҫак ҫурта ҫул тытнӑ иккен. Унсӑр пуҫне заявленин копийӗсене вӑл республика Элтеперӗн ҫыруҫине, Патшалӑх канашӗн спикерне Юрий Попова, Чӑваш Ен прокурорне Владимир Метелина тата ыттисене ярса панӑ.
Хӑйӗн ыйтӑвӗнче вӑл йыхрав хутне ҫеҫ чӑвашла ҫырма ыйтать. Суд ӗҫне те тӑван чӗлхепе ирттерме кӑмӑл пур ун, анчах миҫе хут ыйтсан та Сергей Трихалкин тӳре унпа килӗшмен. Ҫавах та ку самантра — тӗрлӗ тӳре-шара патне янӑ хутра — вӑл ҫак ыйтӑва кӗртмен-ха. Илле Иванов шухӑшӗпе малтан ҫав пӗчӗк хут таткинчен пуҫламалла (ӑна чӑвашла ҫырма нимӗнле саккун та чармасть). Йыхрав хутне ун патне чӑвашла яманнишӗн айӑпланакан журналист Сергей Трихалкин тӳрене те явап тыттарасшӑн.
«Сӗтев» хаҫатӑн редакторӗ Эдуард Мочалов ҫитес кӗҫнерникун, ҫурлан 8-мӗшӗнче, халӑха правительство ӗҫне сивлекен митинга тухма йыхравлать иккен. Вӑл 16 сехетре Чапаев скверӗнче пуҫланмалла. Халӑх пуххине «Солидарность», «Раштавӑн 5-мӗшӗ», Раҫҫейӗн республикӑлла партийӗсен вырӑнти уйрӑмӗсем пуҫтарӑнма кӑмӑл тунӑ та имӗш.
«Контактра» халӑх тетелне вырнаҫтарнӑ чӗнӳре Эдуард Мочалов тӳре-шарана хирӗҫ тухма йыхравлать, вӗсен халӑха хирӗҫле тӑвакан ӗҫне сивлеме пӗр шиксӗр сӑмах тухса калама ыйтать. Халӑх пуххинче ҫавӑн пекех Муркаш район судӗнче Илле Ивановӑн ӗҫне пӑхса тухине те сӳтсе явасшӑн.
Муркашри район судӗнче иртекен лару пирки эпир пӗлтерсех тӑратпӑр. Ҫу уйӑхӗн вӗҫӗнче пуҫланнӑскер паянхи кун та пырать-ха — унта Илле Иванов журналиста «Покажи мне твой язык, и я скажу — кто ты» статьяна ҫырнӑшӑн айӑплаҫҫӗ.
Ӗнер, утӑн 29-мӗшӗнче, судӑн черетлӗ ларӑвӗ иртнӗ, унта хальхинче Белов хушаматлӑ кунтелее чӗнсе илнӗ иккен. «Тӳре умне тухсан Белов И.К. айӑплав материалне кӗртнӗ сӑмахӗсене хӑйӗн мар тесе ҫирӗплетрӗ», — пӗлтерет Николай Столбов ваккат. Кунтелей каласа панӑ тӑрӑх вӑл ҫак ӗҫ йӗрлевҫипе пӗрре ҫеҫ тӗл пулнӑ имӗш — пӗррехинче пӗр лавккара «Сӗтев» хаҫат купаланса выртнӑ тӗлте ҫеҫ калаҫу пулса иртнӗ. Йӗрлевҫӗ иккен унран ҫак хаҫата вуланипе кӑсӑкланнӑ. Вулани пирки пӗлтернӗ хыҫҫӑн йӗрлевҫӗ урӑх нимӗн те ыйтман иккен, калаҫу ҫакӑнпа вӗҫленнӗ пулать. Суд материалӗнче тӑракан хӑйӗн алӑ пуснине те Белов суя тесе шутлать.
Тепӗр лару ыран, утӑн 31-мӗшӗнче иртмелле.
Республика тӗп хулинче парӑмлӑ ҫынсемпе суд приставӗсен калаҫӑвӗ кӗске. Парӑмсене укҫа-тенкӗпе татса памасан килти пурлӑхпа сывпуллашма лекет.
Ак, тӗслӗхрен, коммуналлӑ тӑкаксене татса паманнишӗн Мускав районӗнче пурӑнакан арҫын хӑйӗн «Вольво» маркӑллӑ ураписӗр тӑрса юлнӑ, лешне арҫын парӑмӗсене саплаштарас тесе суд приставӗсем арестленӗ.
Тата тепӗр парӑмлӑ арҫына 5 кунлӑх арестленӗ. Вӑл иккен хӑйӗн патне ҫул йӗркине пӑснишӗн килнӗ 15 административлӑ штрафа тӳлесе татман, ҫавӑнпа та унӑн явапа ҫакнашкал тытма тивнӗ.
Саккун йӗркисене арҫынсем кӑна мар, хӗрарӑмсем те пӑсни тӗл пулать. Сӑмахран, Чӑваш патшалӑх университетӗнче пӗри ӗҫрен тухнӑ хыҫҫӑн хӑйне уйӑрса панӑ пӳлӗмне пушатма килӗшмен. Мускав районӗн сучӗ хӗрарӑма тепӗр пурӑнмалли ҫурта тупмасӑрах пӳлӗмрен кӑларма йышӑннӑ. Хайхи вара суд йышӑнӑвне те пурнӑҫлама васкаман иккен, ҫавӑнпа та приставсем ӑна йӗрке тӑрӑх вӑйпа кӑларса янӑ.
Муркашри суд малалла пырать. Тунтикун айӑплакан енӗн икӗ кунтелейне итлеме май пулнӑ пулсан, паян тепӗр иккӗшне чӗнсе илнӗ. Юнкунри суда икӗ пая пайлама пулать — малтанхинче хӳтӗлекен ен евитсем тыттарчӗ, тепринче кунтелейсен хуравӗсемпе паллашрӗҫ.
Чи малтан суд Илле Иванов тӑратнӑ евитсене (ходотайствӑсене) пӑхса тухрӗ. Айӑпланакан вӗсене чӑвашла ҫырнӑран тӑлмачӑн куҫарма тивнӗ иккен. Куҫару тӗрӗсех пулнине ҫирӗплетме Трихалкин судья вӗсене вуласа та пачӗ, хӳтӗлекен ен хирӗҫлемен хыҫҫӑн сӳтсе явма пуҫларӗҫ. Илле Иванов ӑна шиклентерекен темиҫе саманта асӑннӑ иккен, вӗсенчен пӗри — ӗҫе пуҫарма пуҫтарнӑ хутсен папки ҫинче тӳрлетӳ пуррине асӑрханинче. Хӳтӗлевҫӗсем датӑра тӳрлетӳ пуррипе ҫуккине тӗрӗслеме экспертиза тума ыйтрӗҫ, суд вӗсемпе килӗшмерӗ, ку япала пӗлтерӗшсӗр пулнине ҫирӗплетрӗ. Тепӗр евитре хӳтӗлевҫӗсем ҫак статьяна Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институтне чӗлхе енчен экспертизӑна яма ыйтрӗҫ. Ваккатсемпе прокурорсен ку тӗлӗшпе мӗн шутланине пӗлнӗ хыҫҫӑн тӳре пӗр ҫур сехетлӗхе йышӑну тума кайрӗ. Таврӑннӑ хыҫҫӑн паллӑ пулчӗ — гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институтне хушма ӗҫ пырса тивмӗ, тепӗр майлӑ каласан суд хӳтӗлевҫӗсен сӗнӗвӗпе килӗшмерӗ.
Муркашра паян Илле Ивановпа «Сӗтев» хаҫата айӑплакан черетлӗ суд иртрӗ. Ларӑва килнисен умӗнче ыйтусем ҫине Романова Тамара тата ФСБ ӗҫченӗ хуравларӗҫ.
Патшалӑх канашӗн депутачӗ пулнӑ Тамара Романовӑна суда айӑплакан ен чӗнсе илнӗ имӗш. Хӑйӗн сӑмахӗнче вара Тамара Ивановна Илле Иванова майлӑ тухса калаҫнӑ — статья ун шухӑшӗпе хавшакрах пулса тухнӑ, авторӗн ӑна ҫивӗчрех ҫырмалла пулнӑ иккен. Статьяра имӗш чӗлхене хӗсӗрлени пирки кӑна мар, халӑха хӗснине те (кунта вӑл Г.С. Лебедев ячӗллӗ интернат лицее хупнине асӑнчӗ), айӑплӑ ҫынсен хушамачӗсене те каламалла пулнӑ иккен. Юлашки тапхӑрта чӑн та чӑвашлӑха ура хуни нумайланчӗ — аслӑ шкулсенче чӑваш кафедрисене ыттисемпе пӗрлештереҫҫӗ, чӑвашла хаҫатсене пӗр ҫыхха пухаҫҫӗ, тата ыт.те. Наци телекуравӗн ертӳҫине суйлама пултарайманни те халӑха пулӑшмасть ӗнтӗ.
Ларӑвӑн иккӗмӗш пайӗнче ФСБ ӗҫченне ыйтусем пачӗҫ. Вӑл ӑнлантарнӑ тӑрӑх вӗсен служби следстви ирттерсе статьяна Илле Иванов ҫырнине палӑртнӑ. Ҫакна телефон калаҫӑвне итленӗ май пӗлме пултарнӑ имӗш.
Саккун йӗркине пӑсакансен шутне хӑш чухне полици ӗҫченӗсем те кӗреҫҫӗ. Вӗсене те вара явап тытараҫҫӗ.
Ҫӗнӗ Шупашкар суд ларӑвӗнче ҫитес кунсенче 23 ҫулхи Шупашкарти полици уйлӑмӗнче ӗҫлекен йӗрке хуралҫин малалли шӑпине татса параҫҫӗ. Ӑна вара ҫул йӗркине пӑсса асӑрхануллӑ пулмассӑр ҫын сывлӑхне йывӑр хавшатнӑшӑн айӑплаҫҫӗ.
Чӑваш Енчи СКР Йӗрлев отделӗ палӑртнӑ тӑрӑх асӑннӑ инкек акан 5-мӗшӗнче, Ҫӗнӗ Шупашкар хулинчи ҫул тӑваткалӗнче — 10-мӗш Пиллекҫуллӑх урамӗпе Ельников тӑкӑрлӑкӗ хӗресленнӗ вырӑнта — пулса иртнӗ. ВАЗ-2114 маркӑллӑ урапапа пыракан йӗрке хуралҫи светофорӑн симӗс ҫуттипе каҫакан 72 ҫулхи карчӑка ҫапса кайнӑ. Ку инкекре ват ҫын сулахай уран чӗркуҫҫине хытах амантнӑ. Руль умӗнче ларакан полици ӗҫченӗ вара инкек вӑхӑтӗнче ӳсӗр пулман. Кӑна ятарлӑ медицина тӗпчевӗ ҫирӗплетнӗ. Йӗрке хуралҫи вара хӑйӗнпе пулса иртнӗ пӑтӑрмах кунне отпускра пулнӑ тесе пӗлтереҫҫӗ.
Паянхи куна ҫак ӗҫ-пуҫпа тӗпчев ӗҫне вӗҫленӗ. Ҫитес кунсенче вара суд ларӑвӗ ват ҫына таптакана явап тыттарӗ.
Чӑваш Енӗн кӗнеке палатине «Суды и судьи Чувашии 1917–2012 гг.» кӗнеке ҫитнӗ. Кӑларӑмӑн содержанине ятӗнченех тавҫӑрма май пур. Ӑна пин экземпляр тиражпа кун ҫути кӑтартнӑ. Кӗнеке авторӗ — Раҫҫей Федерацийӗн тава тивӗҫлӗ юрисчӗ, Чӑваш Республикин Аслӑ сучӗн судйи Н.В. Яковлев иккен. «Ӑна Чӑваш Енӗн Аслӑ судне йӗркеленӗренпе 90 ҫул ҫитнине халалланӑ, ку вӑл Чӑваш Республикин Аслӑ сучӗн энциклопедийӗн тӑсӑмӗ шутланать», — тесе пӗлтерет Кӗнеке палати.
Кӗнекере архив материалӗсемпе, сӑнӳкерчӗксемпе тата ытти документлӑ материалпа самай усӑ курнӑ иккен.
Судсем пирки каласа паракан кӑларӑмсене, сӑмах май, унччен те пичетленӗ-мӗн-ха. 2006 ҫулта, акӑ, «Они служили провосудию» кун ҫути курнӑ, ҫав ҫулах «Верховный суд Чувашской Республики, годы, события, лица», «Суд, прокуратура, милиция Козловского района» ятлисем пичетленнӗ. Виҫӗ ҫул каялла Чӑваш енӗн Аслӑ сучӗ пирки энциклопеди кӑларнӑ.
Прокуратура тесен чылайӑшӗн ӑнлавӗнче айӑплавпа ҫыхӑннӑ шухӑшлав ҫуралать-тӗр. Ҫапах та кирлӗ пулсан прокуратура хӳтте кӗрет. Суд ытла кӑра йышӑну тунӑ тесе те вӑл хӑш чух тавӑҫпа тухать. Ун пек тӗслӗхсенчен пӗрин пирки нумаях пулмасть эпир ҫырса кӑтартнӑччӗ. Аса илтеретпӗр, 55 ҫулхи 2-мӗш ушкӑнри сусӑра Шупашкар район сучӗн йышӑнӑвӗпе 10 уйӑхлӑха ҫирӗп режимлӑ колоние ӑсатмалла тунӑ пулнӑ. Ку айӑплава вӑл дача ҫуртне кӗрсе сахӑр песукӗ тата ҫава вӑрласа 305 тенкӗлӗх тӑкак кӑтартнӑшӑн тивӗҫнӗ. Шупашкар район прокуратури ҫапла йышӑнупа килӗшме пултарайман — сусӑра условлӑ майпа айӑплама ыйтнине Чӑваш Енӗн Аслӑ сучӗн коллегийӗ тивӗҫтернӗ.
Халӗ тата ҫавӑн йышширех тепӗр тӗслӗх. Шупашкар районӗнчи Мӑнал ялӗнче пурӑнакан, пӳрчӗ ҫунса кайнӑ хыҫҫӑн килсӗр-ҫуртсӑр юлнӑ ниҫта та ӗҫлемен арҫын пӗрисен нӳхрепӗнчен пӗр михӗ ҫӗрулми тата цемент вӑрланӑ. Унсӑр пуҫне вӑл никам пурӑнман пӗр ҫуртран кивӗ урай хӑмисене 15 штук пӗҫертнӗ. Вӑрланӑ пурлӑха пӗр ялта пурӑнакансене сутнӑ.
+9.3 °C