Чӑваш Енри усламҫӑсем Беларуҫ Республикинчи производительсен ячӗ-сумӗпе пӗркенсе хӑйсен брендне сӗнеҫҫӗ имӗш. Ҫакӑн пирки ҫурла уйӑхӗн 9-мӗшӗнче Игорь Данилов ятлӑ ҫын Фейсбукра пӗлтернӗ. Тӗнче тетлӗнчи халӑх ушкӑнӗнчи хыпара вуланӑ хыҫҫӑн www.belnovosti.by сайтра та ҫырнӑ.

Игорь Данилов ятлӑ этем Мускавра пулнӑ имӗш, унта вӑл «Белорусские традиции» маркӑллӑ турӑх илсе ӗҫес тенӗ. Анчах ӑна турӑх тути килӗшмен. Туяннӑ савӑта ҫавӑрса пӑхнӑ та ӑна Чӑваш Енре кӑларни палӑрнӑ. Унти ӳкерчӗке ӗненсен, «Белорусские традиции» турӑха Етӗрнери «Ядринмолоко» сӗт-ҫу савутӗнче кӑларни палӑрать.

«Беларуҫра туса кӑлараканнине юраакансене нимӗнле Роспотребнадзор та хирӗҫ тӑраймӗ! Пирӗн ҫимӗҫе Раҫҫее кӳрсе кайма хутран-ситрен чарсан кӑна!», – пӗтӗмлетнӗ кӑмӑлсӑрланса арҫын.

Халӑхран пухакан сӗт хакӗ пӗр вӑхӑтра Чӑваш Енре палӑрмаллах чакса кайрӗ. Шупашкар районӗнчи Янӑш тӑрӑхӗнче ӑна, акӑ, литрне 11 тенкӗпе пухма тытӑнчӗҫ. «Ӗне усрама пӑрахмалла, йыша чакармалла», — тесе пӑшӑрханмах пуҫланӑччӗ ял халӑхӗ. Нумаях пулмасть сӗт хакӗ кӑштах хӑпарчӗ. Маларах эпӗ асӑннӑ тӑрӑхра, сӑмахран, ӑна 13 тенкӗпе пухаҫҫӗ.

Сӗт йӳнелсе кайни пирки Чӑваш Енре монополипе кӗрешекенсене евитлекенсем пулнӑ. Ҫакӑн пирки паян ирттернӗ пресс-конференцире Монополипе кӗрешес енӗпе ӗҫлекен федераци службин Чӑваш Енри уйрӑмӗн ертӳҫи Вячеслав Борисов пӗлтерчӗ.

Сӗте пухакансем, вӑл каланӑ тӑрӑх, каварлашман. Халӑхран пухакан сӗте ӑна тирпейлекен савутсем хайсен производствинче типӗтнӗ сӗтпе усӑ курнӑран йӳнетнӗ. Сӗтрен хатӗрленӗ апат-ҫимӗҫ ГОСТпа килӗшсе тӑмаллине республикӑри виҫӗ савута асӑрхаттарнӑ, твиӗҫлӗ мерӑсем йышӑнма хушнӑ.

Шупашкарти ача пахчине ҫӳрекен шӑпӑрлансем апат-ҫимӗҫ янтӑлас ӑсталӑхне аталантарӗҫ. Вӗсем регионсен хушшинче иртекен «Хӑнасене хапӑл Чӑваш Ен» кулинари искусствин фестивальне хутшӑнӗҫ. Ӑна Шупашкарта утӑ уйӑхӗн 26-27-мӗшӗсенче йӗркелӗҫ. Кулинари уявӗн официаллӑ пайӗ утӑн 27-мӗшӗнче 14 сехетре Чӑваш патшалӑх оперӑпа балет театрӗнче уҫӑлӗ.

Конкурса 20 шӑпӑрлан хутшӑнӗ. Вӗсемпе пӗрле педагогсем, республикӑри кулинари искусствин ӑстисем пулӗҫ. Пурте пӗрле 43-44 метр тӑршшӗ бутерброд хатӗрлеҫ. Ӑшӗнче джем тата ҫырласем пулӗҫ.

Бутербродпа кайран пурне те сӑйлӗҫ. Ӑна тутанса курас килсен фестивале ҫитме ан ӳркенӗр.

Утӑ уйӑхӗн 1-мӗшӗнчен Шупашкарти ача пахчисенче апатлану хакӗ ӳснӗ. Ҫавна май ачасен рационне улӑштарнӑ.

Менюна мӗн кӗртмелли пирки ашшӗ-амӑшӗнчен ыйтса пӗлнӗ. Вӗсем какай, пахча ҫимӗҫ, улма-ҫырла ытларах кӗртме сӗннӗ. Ҫапла майпа рациона чӑх какайӗнчен пӗҫернӗ плов, ӗне какайӗнчен хатӗрленӗ гуляш, ҫӗрулмипе пӑшӑхланӑ аш, тефтелипе рис, фрикаделькипе пӗҫернӗ яшка хушма йышӑннӑ. Ҫавӑн пекех ачасене груша, банан парӗҫ.

Аса илтерер: ача ушкӑна 12 сехет ҫурет пулсан халӗ 115 тенкӗ (91 тенкӗ пулнӑ) тӳлемелле. 5 сехетлӗ ушкӑнсенче - 54 тенкӗ (45 тенкӗ пулнӑ).

Чӑваш Енре кӑҫалхи кӑрлач-ҫу уйӑхӗсенче инфляци 1,4% танлашнӑ, унӑн шайӗ, иртнӗ ҫулхи ҫак тапхӑртипе танлаштарсан, улшӑнман. Кун пирки REGNUM информаци агентстви хыпарлать.

Чӑвашстат пӗлтернӗ тӑрӑх, кӑҫалхи пилӗк уйӑхра апат-ҫимӗҫ — 0,8, ытти тавар 2,2% хакланнӑ, пулӑшу хакӗ 1,3% ӳснӗ. Пуринчен ытларах сахӑр писукӗ (+24%) тата ҫӗрулми (+12%) хакланнӑ. Услам ҫупа (-4,3%) тип ҫу (-3,6%) вара йӳнелӗ. Апат-ҫимӗҫ мар таварсенчен бензин тӑруках нумай хакланнӑ: пӗр уйӑх хушшинче — 6,3%.

Палӑртмалла, ҫӗршывӗпе илсен, ҫулталӑк пуҫланнӑранпа бензин хакӗ 7,2% ӳснӗ. Ҫавна май Раҫҫей правительстви бензин хакне пӑхса тӑма ятарлӑ мерӑсем йышӑннӑ. Ҫӗртме уйӑхӗн 1-мӗшӗнче нефть продукцийӗн акцизӗсене чакарнӑ. Унсӑр пуҫне ӑна тулаша сутнӑшӑн тӳлеве хӑпартмашкӑн саккун проектне хатӗрлеҫҫӗ.

Шупашкарти ача пахчисене ҫӳрекен шӑпӑрлансене ҫуллахи вӑхӑтра унчченхинчен урӑхларах апатлантарма йышӑннӑ. Шупашкар хула администрацийӗн вӗренӳ управленийӗ пӗлтернӗ тӑрӑх, иртнӗ уйӑхра ашшӗ-амӑшӗ хушшинче ыйтӑм ирттернӗ. Ӑна йӗркелекенсем ачасен ҫуллахи менюне епле йӗркелессине палӑртма тӗв тунӑ.

Ыйтӑма хутшӑннисенчен чылайӑшӗ рационта пахча-ҫимӗҫпе улма-ҫырла кирлӗреххине пӗлтернӗ. Ҫапла вара тӑварлӑ купӑстаран, хӗрлӗ кӑшмантан, тӑварлӑ хӑяртан хатӗрленӗ салатсем вырӑнне чӗрӗ хӑяр-помидор салачӗсем хатӗрлеме тытӑннӑ. Ҫӗнӗлӗх ҫӗртме уйӑхӗн пуҫламӑшӗнче пурнӑҫа кӗнӗ. Ҫулла ӑш хыпнине кура ачасене улма-ҫырла сӗткенӗсем пама тытӑннӑ.

Шупашкарти ача пахчисенче тӑватӑ хутчен апатлантараҫҫӗ. Рациона ҫут ҫанталӑкӑн тӗрлӗ вӑхӑтне кура ылмаштарса пыраҫҫӗ.

Шупашкарта «Тӑван шаурма» ятлӑ талӑкӗпех ӗҫлекен обществӑлла апатлану предприятийӗ уҫӑлнӑ. Кун пирки Фейсбукра Юрий Федоров хыпарланӑ. «Таван шаурма»... Это сильно, ящетаю», — сӑмахсене юри йӑнӑшпа кукӑртса хунӑ вӑл.

Кӗске хыпара сӳтсе явакансем унта пулса курнине хыпарлаҫҫӗ. «Тӑван шаурма» Шупашкарти Иван Франко урамӗнче, ача-пӑча парк тӗлӗнче, чарӑнӑва хирӗҫ вырнаҫнӑ иккен.

«Унта шӳрпе пур-и?» — кӑсӑкланнӑ пӗри. «Эпӗ пулнӑ, пур», — хуравланӑ тепри.

Хӑшӗсем шухӑшланӑ тӑрӑх, киоска кӑнтӑр енчи усламҫӑсенчен пӗри уҫнӑ. Хуҫи кирек кам пулсан та ятӗнче те пулин тӑван сӑмах пурри аван. Ахальлӗн пирӗн суту-илӳ точкисем чӑвашла сӑмахсене юратсах каймаҫҫӗ. Сӑнанӑ тӑрӑх, «Пятерочка» сетьсӗр пуҫне. Вӗсем Кӳкеҫре нумаях пулмасть уҫнӑ лавккара та ӑҫта мӗнле апат-ҫимӗҫ вырнаҫнине, кӗрсе тухмалли кӑтартмӑшсене икӗ чӗлхепе кӑтартнӑ.

Патӑрьел районӗнче Раҫҫее кӳрсе килме юраман панулми сутнӑ. Ӑна прокуратурӑпа Россельхознадзор тӗрӗслевӗ вӑхӑтӗнче тупса палӑртнӑ.

Ака уйӑхӗн вӗҫӗнче Патӑрьелти пасарта тӗрӗслев пулнӑ. Ун чухне Литва Республикинчен кӳрсе килнӗ 10 килограмм панулми тупса палӑртнӑ. Ун ҫинчи этикетка та ҫимӗҫ ҫав ҫӗршывран пулнине ҫирӗплетнӗ. Анчах фитосанитари тата тавар докуменчӗсем пулман.

Тӗрӗслев вӑхӑтӗнче ҫимӗҫе туртса илесси пирки акт ҫырнӑ. Ӑна прокуратура ӗҫченӗсен умӗнче тӗп тунӑ.

Ҫу кунӗсем ҫитнӗ хыҫҫӑн, ҫанталӑк ӑшӑтсан паянхи кун халӑх шашлӑк пӗҫерме васкать. Дачӑсемпе ялсенче, хула ҫывӑхӗнчи вӑрмансенче унӑн шӑрши сарӑлать. Ҫавӑнпа та эпир сире ҫак ҫимӗҫе хатӗрленӗ чухнехи вӑрттӑнлӑхсемпе паллаштарас терӗмӗр.

Шашлӑк сӑмах пирӗн чӗлхене вырӑссенчен кӗнӗ, лешӗсем вара ӑна крым тутарӗсенчен (şışlıq — йӗтӗр евӗр япала) илнӗ теҫҫӗ. Чӑвашла ӑна тӗрӗссипе «шишлӗх» темелле те, анчах тӳрреммӗн кӗменрен шашлӑк тени хута кӗнӗ. Сӑмах май, унашкал апат-ҫимӗҫ ячӗсем ытти халӑхсен те пур. Чылайӑшне эсир пӗлетӗр те. Кебаб, сӑмахран, азербанджансен ҫимӗҫӗ, шиш-кебаб — турккӑсен. Эрменсем унашкал апата хоровац теҫҫӗ, Грецире сувлаки пӗҫӗреҫҫӗ, яппунсем — якитори (хулара унашкал ят нумай, вӑл мӗне пӗлтернине малашне пӗлетӗр), корейсем — пулькоки, американсем — барбекю. Аша турат ҫинче ӑшаласси авалхи меслет шутланать, ҫавӑнпа та ку апат-ҫимӗҫӗн чӑвашла та ячӗ пулнах. Анчах тӗрлӗ сӑлтавсене пула эпир ӑна ҫухатнӑ.

Вӑрттӑнлӑхсем

Чи малтанах, мӗнле вутӑпа усӑ курни пӗлтерӗшлӗ. Чи лайӑххисен йышне хурӑн тата ҫирӗк кӗреҫҫӗ.

Малалла...

Элтеперӗн администрацийӗ официаллӑ ҫынсене тата делегацисене йышӑннӑ чухне, конференцисем, савӑнӑҫлӑ мероприятисем ирттернӗ чухне, паллах, хӑнасене сӗтел хушшине лартмасӑр кӑларса ямасть. Йӑли ҫапла. Хӑнасене хӑш организаци апатланатарӗ? Ку енӗпе аукцион ирттерессине пӗлтернӗ.

Ҫак тӗллевпе администраци 1 миллион тенкӗ тӑкаклама хатӗр. Ӗҫе килӗшӳ алӑ пуснӑ кунранпа раштавӑн 25-мӗшӗччен пурнӑҫламалла. Конкурс документацийӗнче банкет тата фуршет менюне ҫырса кӑтартнӑ. Хӑнасен йышӗ – 500 ҫын таран. Пӗр ҫын пуҫне 1730 тенкӗ те 77 пус лекӗ.

Условисем ҫирӗп: чашӑк-тирӗк пахалӑхлӑ пулмалла, официантсен пӗр пек тӑхӑнмалла, сӗтел-пукана мӗнле вырнаҫтарасси пирки калаҫса татӑлмалла тата ытти те.

Заявкӑсене ҫу уйӑхӗн 16-мӗшӗччен йышӑнаҫҫӗ. Палӑртмалла: пӗлтӗр республикӑна 37 делегаци килнӗ.