Ӗнер Патӑрьел районӗнчи Кивӗ Ахпӳртре Марина Карягина вулавӗсем иртнӗ. Паллӑ тележурналистӑн, сӑвӑҫӑн, драматургӑн кун пек мероприятийӗ кӑҫалхипе саккӑрмӗш хут иртнӗ. «Эпир те, шупашкарсем, айккинче юлмастпӑр, ҫулсерен ҫыравҫӑсемпе, артистсемпе, ӑсчахсемпе ачасене хавхалантарма,ҫӗнтерӳҫӗсене парне пама тухса каятпӑр — ача чухне курни-туйни ӗмӗрлӗх вӗт вӑл!» — тет пур енлӗн ӑста автор. Унтан вӑл вулава ирттерме вӗрентекенсем пысӑк тӳпе хывнине палӑртать.
Ӑмӑртӑва Патӑрьел районӗнчи шкулсенчи 40 ытла ача пуҫтарӑннӑ. Вӗсене ҫулне кура 3–4-мӗш классене, 5–7-мӗшсене, 8–9-мӗшсене уйӑрнӑ. Вулава пухӑннисем сӑвӑ кӑна мар, калав, «Кӗмӗл тумлӑ ҫар» сӑвӑлла трагеди сыпӑкӗсене те вуланӑ. «Пӗри «Ҫуралнӑ кун» калава пӗтӗмпех пӑхмасӑр каласа парса тӗлӗнтерсе пӑрахрӗ! Тата тепри чӑваш алфавитӗнчи мӗнпур саспаллирен пуҫланакан сӑмахсенчен тӑракан юмах-тӗрленчӗксен кӗнекинчи М саспаллирен кӑна пуҫланакан сӑмахсенчен тӑракан калавпа шалт тӗлӗнтерчӗ!» — каласа кӑтартрӗ вулав пирки Марина Карягина. Сӑмах май, юрра хывнӑ унӑн юррисем те янӑранӑ.
Ӗнер, раштавӑн 8-мӗшӗнче, Чӑваш Республикин Наци вулавӑшӗнче Раҫҫей Федерацийӗн тата Тутар Республикин культурӑн тава тивӗҫлӗ ӗҫченӗн Николай Сорокинӑн «Аттеҫӗм Атӑл» кӗнекин хӑтлавӗ иртнӗ. Унта И.Я. Яковлев ячӗллӗ ЧППУн историпе филологи факультечӗн чӑваш уйрӑмӗнче 1 курсра вӗренекен студентсем хутшӑннӑ.
Педуниверситетра пӗлтернӗ тӑрӑх, ҫӗнӗ кӗнеке авторӗн хӑтлавне чӑваш халӑх поэчӗ Валери Туркай ертсе пынӑ, «ҫӗнӗ кӗнеке те ача пек ҫуралса халӑх хушшине саланни» ҫинчен каланипе пуҫланӑ вӑл хӑй сӑмахне. «Аттеҫӗм Атӑл» кӗнеке кун ҫути курни пысӑк кӗтрет тесе хакланӑ республикӑн культура министрӗн ҫумӗ Вячеслав Оринов.
«Аттеҫӗм Атӑл» кӗнеке пуҫласа «Вечная Волга» ятпа кун ҫути курнӑ. Романа вуласа тухса хавхаланнӑ чӑваш халӑх культура ӗҫченӗсем кӑшт каярах кӗнекене чӑвашла куҫарса кӑларас шут тытнӑ. Ҫапла вара Римма Прокопьева журналист, писатель, чӑваш халӑх поэчӗсем Юрий Сементерпе Валери Туркай тӑрӑшнипе кӗнеке чӑвашла икӗ томпа виҫӗ кӗнекеллӗ пичетленсе тухнӑ.
Унччен ун вырӑнӗнче кивӗ ҫурт пулнӑ. Вӑрмар районӗнчи Энӗшпуҫ ялӗнче культура ҫурчӗ тума тытӑннӑ.
Ҫӗнӗ ҫурт 150 ҫынна йышӑнмалӑх пулӗ. Халӗ унта ӗҫ хӗрсех пырать. Проект пӗтӗмпе 27 миллион тенкӗлӗх кайса ларӗ. Культура ҫуртне ҫитес ҫулхи ҫулла туса пӗтерме палӑртнӑ.
Ҫӗнӗ клуб хальхи требованисемпе килӗшсе тӑрӗ. Халӗ унта шыв тата газ пӑрӑхӗсене кӗртнӗ ӗнтӗ. Пушар сӳнтермелли тытӑма та лартнӑ.
Культура ҫуртӗнче мероприятисем, концертсем, спектакльсем иртӗҫ. Кунсӑр пуҫне унта фильм курма май пулӗ. Креслӑсем пуҫтарӑнӗҫ, ҫавӑнпа клубра волейболла, баскетболла та выляма май пулӗ.
Унчченхи клуба революцичченех хута янӑ. Хальлӗхе, ҫӗнӗ культура ҫуртне туса пӗтериччен, ҫынсем вулавӑша пухӑнаҫҫӗ.
Шупашкарти Ф.П. Павлов ячӗллӗ музыка училищинче вӗренекенсем Патшалӑхӑн истори архивӗ куравне ҫитсе курнӑ. Студентсене пӗтӗмӗшле дисциплинӑсене вӗрентекен Рэвиль Гараев ертсе кайнӑ. Куравӗ те сумлӑскер: архив ӑна Григорий Хирпӳ композитор 105 ҫулхине халалланӑ.
Курав-хӑтлава тӑратнӑ экспозицисем хушшинче кӗвӗ-ҫемӗ пултаруллӑ ӑстин, маларах Шупашкарти музыка шкулӗнче тата техникумӗнче, каярах Ленинградри (халӗ Питӗр) консерваторире вӗреннӗскерӗн пурнӑҫӗпе пултарулӑхӗ ҫинчен каласа кӑтартаканнисем, унӑн юррисем, хаҫат-журнала вӑл тӗрлӗ ҫулта ҫырнӑ статьясем пулнӑ. Нота еткерлӗхӗн оригиналӗсемпе те куравра паллаштарнӑ. Ҫамрӑксене Григорий Хирпӳн хайлавӗсен тӗрлӗ варианчӗсем уйрӑмах кӑсӑклантарнӑ, ҫав шутра «Нарспи» опера валли ҫырнӑ партитура та.
Ҫак кунсенче Мускавра иртнӗ Non/Fiction ӑс-тӑн литературин 18-мӗш ярмӑрккинче кӑҫалхи преми лауреачӗсене палӑртнӑ. Ҫавсен хушшинче И.Я. Яковлев ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх университечӗн философи тата право кафедрин доценчӗ, философи ӑслӑлӑхӗсен кандидачӗ Дмитрий Воробьев та ҫӗнтернӗ.
Ӑна «Куҫару» номинацире Швеци тата Норвегин хальхи вӑхӑтри прозипе поэзине куҫарнӑшӑн палӑртнӑ.
1978 ҫулта ҫирӗплетнӗ премипе литературӑра палӑрнисене хавхалантараҫҫӗ. Хӑй вӑхӑтӗнче ӑна Ленинградри самиздатӑн «Часы» литература журналӗ ҫирӗплетнӗ. Ҫӗнтерӳҫӗсене ултӑ номинацире: «Поэзи», «Проза», «Гуманитари тӗпчевӗ», «Литература умӗнчи тава тивӗҫлӗ ӗҫсемшӗн», «Литература проекчӗсем/Критика», «Куҫару». Преми виҫи 1 тенкӗпе танлашать.
Пилӗк-ултӑ ҫул каялла Шупашкарти пӗрремӗш типографин тимӗр хапхи кашни кунах чӗриклетсе уҫӑлса каятчӗ, унтан йывӑр тиенӗ КАМАЗсем мӗкӗрсе тухатчӗҫ, тин ҫапнӑ паха кӗнекесене Мускава, Чулхулана, Хусана тата ытти хуласене леҫсе паратчӗҫ. Чӑваш кӗнекеҫисене те полиграфистсем лайӑх продукципе савӑнтаратчӗҫ.
Уйрӑм ҫын аллине куҫсан та ҫак типографи пӗр хушӑ чиперех ӗҫлерӗ. Анчах хушӑран-хушӑ начар хыпарсем те илтӗнкелетчӗҫ, ун хуҫисем улшӑнсах тӑраҫҫӗ иккен. Вӗсенчен пӗри йывӑрлӑха кӗрсе ӳксен малалла тапӑлтатас темен, предприятине панкрута кӑларса ӑна хупма шутланӑ.
Тӑватӑ хутлӑ капмар ҫурт халь ишӗлес пек сулланса ларать. Тӗттӗмленсен ун чӳречисенчен сварка ялкӑшни курӑнать, Тимӗр касакан урапасем аҫтаха пек ҫулӑм сапаҫҫӗ. Кунти оборудование вакласа тимӗр-тӑмӑра ӑсатаҫҫӗ пулас...
Ҫӗршывра «прихватизаци» текен ҫил-тӑвӑл ҫӗкленсенех ҫак типографине куҫ хывакансем тупӑннӑччӗ. «Руҫ» фирма ертӳҫи В. Глебов Мускава ҫитнӗ те М. Полторанин министр унпа пит ӑшшӑн калаҫнӑ, кирлӗ хутсене ним мар алӑ пусса панӑ, типографине вӑл йӗркеленӗ фирмӑна пама хушнӑ.
Раштавӑн 2-мӗшӗнче Пушкӑртстанри Пелепей районӗнчи Слакпуҫ ялӗнче чӑваш халӑх поэчӗ Ухсай Яккӑвӗ ҫуралнӑранпа 105 ҫул ҫитнӗ ятпа поэзи уявӗ иртнӗ. Мероприятие Шупашкартан ЧР Культура министерствин этноконфесси хутшӑнӑвӗсен пай пуҫлӑхӗ Лидия Филиппова ертсе пыракан делегаци тухса кайнӑ.
Чӑвашри йыш «Ухсай вулавне» хутшӑннӑ. Мероприяти вӑхӑтӗнче Ҫӗрпӳ районӗнчи шкулсенчи учительсемпе видеоҫыхӑну мелӗпе хутшӑнса илме те май тунӑ.
Аслӑ поэтӑн ҫӗрӗ ҫинче пулнисем унӑн палӑкӗ патне чечек хунӑ, Яков Ухсай музейне кӗрсе тухнӑ, Слакпуҫӗнчи Культура ҫуртӗнче иртнӗ «Яков Ухсай – халӑх поэчӗ» уявра пулнӑ. Унта вырӑнти хастарсем те кӑмӑлтан хутшӑннӑ. Каҫхине Пелепейри Культура ҫуртӗнче поэтӑн 105 ҫулхи ячӗпе концерт иртнӗ.
Ҫак кунсенче Шупашкарти Музейпе курав центрӗнче Мускаври хӑй тӗллӗн вӗреннӗ ӳнерҫӗн Ирина Андрееван куравӗ ӗҫлет. Кӗҫҫерен тӗрлӗ скульптура ӑсталаканскерӗн «Теплый дом» (чӑв. Ӑшӑ кил) куравӗ кӑрлач уйӑхӗн 26-мӗшӗчченех уҫӑ пулӗ.
Автор кӗҫҫерен пианино, диван, телевизор, шкап, пельмен тултарнӑ холодильник тата ытти япала ӑсталанӑ. Ирина Андреева ӗҫӗсене Раҫҫейри, Германири, Францири, Бельгири, Аслӑ Британири, Японири музейсен тата уйрӑм ҫынсен коллекцийӗсенче курма пулать. Автор пултарулӑхне хаклама пӗлекенсем каланӑ тӑрӑх, Ирина Андреева ӗҫӗсенче хурапа сӑрӑ тӗссем станок графикипе, офортпа (хрантсусларан куҫарсан азот йӳҫекӗ пулать), литографипе (чултан касса ӑсталани) ҫывӑхлатаҫҫӗ.
Раштав уйӑхӗн 10-мӗшӗнче Шупашкарта «Тени наших предков» (чӑв. Несӗлӗмӗрсен ӗмӗлкисем) регионсем хушшинчи истори фестивалӗ пулать. IX-XI ӗмӗрсене халалланӑскер кӑҫалхипе ҫиччӗмӗш хут иртет.
Фестивале хутшӑнакансем Атӑлҫи Пӑлхар, Авалхи Руҫ, Скандинави, Византи тата ытти патшалӑхсен культурипе, кулленхи пурнӑҫӗпе, ҫар ӑсталӑхӗпе тата кун-ҫулӗпе паллаштарӗҫ.
«Ӗҫ-пуҫа ҫулсеренех Раҫҫейӗн тӗрлӗ кӗтесӗнче пурӑнакан ҫӗр-ҫӗр ҫын хутшӑнать. Кӑҫал Николаев ячӗллӗ ача-пӑча паркӗнче чи лайӑх истори клубӗсен элчисем пухӑнӗҫ. Фестиваль программинче ҫапӑҫусем, ал ӗҫне вӗрентекен ӑсталӑх класӗсем, асӑнмалӑх туянмалли парнесен лавкки тата ытти те пулӗ. Унта кашниех кӗреет. Ӗҫ-пуҫ 12 сехетре пуҫланать», — «Пӗлме: Мӗн? Ӑҫта? Хӑҫан?» ушкӑн «Контактри» страницӑра ҫапларах хыпарланӑ.
Ытларикун каҫхине, чӳкӗн 29-мӗшӗнче, Хырхӗрри культура ҫуртне халӑх лӑк тулли пуҫтарӑнчӗ тесен те йӑнаш пулмасть. Сӑлтавӗ — кӳршӗллӗ Йӗпреҫ районӗнчи Геннадий Степанов ячӗпе хисепленекен ветерансен хорӗ ҫак яла концерт лартма килнинче. Хор тӗрлӗ халӑх юрри-кӗввине шӑрантарчӗ. Концертӑн пӗрремӗш пайӗнче ытларах вырӑс халӑх юррисем пулчӗҫ, иккӗмӗшӗнче — чӑваш халӑх тата чӑваш профессионаллӑ композиторӗсен юррисем. Хӑнасем хорпа ҫеҫ мар, уйрӑмшарӑн та, дуэтпа та, ушкӑнпа та тухрӗҫ сцена ҫине: кӗвӗ хыҫҫӑн кӗвӗ, юрӑ хыҫҫӑн юрӑ янраса ҫеҫ тӑчӗҫ залра. «Русские берёзы», «Я – деревня, я – село», «Хорошенький, молоденький», «Мой муженька работешенька» юрӑсене вырӑсла, «Пур тӑвансем пухӑнсан», «Ытарми анне», «Пӗрле ӱснӗ тантӑшсем», «Ан кулян», «Ах, аттеҫӗм, аттеҫӗм», «Куккук» юрӑсене чӑвашла чуна тивмелле янраттарчӗҫ вӗсем. Уйрӑмах Валерий Антонов тата Валентинапа Ананий Макаров солистсене ӑшшӑн йышӑнчӗҫ хырхӗррисем.
Каласа хӑвармалла: хорӑн илемлӗхпе пултарулӑх ертӱҫи Йӗпреҫ районӗнчи Тӑманлӑ Выҫли ял ҫынни Михаил Владимирович Бархонов.
-2.7 °C