«Эх, ӗлӗк туйсем епле иртетчӗҫ! Мӗн тери хаваслӑччӗ! Мӗн тери илемлӗччӗ!» — хаш! сывларӗ 70 ҫултан иртнӗ кӳршӗ хӗрарӑмӗ. Унтан хӑйсем ҫамрӑк чухне туй мӗнле иртнине аса илчӗ.
Ун чухне тури чӑвашсем туй арӑмӗсӗр ҫак уява ирттермен. Каччӑ енчисем те, хӗр тӑванӗсем те чӑваш кӗпине тӑхӑннӑ. Каччӑн тӑванӗсем – хура тӗслине, хӗр енчисем – шурӑ тӗслине. Кузовлӑ машинӑна ларса хӗр илме кайнӑ. «Упӑшкана миҫе туя илсе кайман-ши? Кузов ҫине ятарласа саксем лартнӑччӗ вӑл. Унта туй арӑмӗсем ларса такмаксем шӑрантарнӑ. Ҫав саксем халӗ те пур, лаҫра упранаҫҫӗ», - иртнине аса илсе калаҫрӗ ватӑ хӗрарӑм. Чӑнах та, эпир пӗчӗк чухне, иртнӗ ӗмӗрӗн 90-мӗш ҫулӗсенче, ялта туйсем питӗ чаплӑ иртетчӗҫ. Ача-пӑча ятарласа туй курма чупнӑ. Ял-йыш та пухӑннӑ, хӗр курма пынӑ. Халӗ унашкал йӑла ӑҫта сыхланса юлнӑ-ши? Калама хӗн. Халӗ ял ҫыннисем туй курма пухӑнмаҫҫӗ. Ара, халӗ ытларахӑшӗ ҫӗнӗ ҫемье уявне кафе-ресторанра ирттерет. Тен, ял ҫыннисем ҫавӑнпа хӑйсене ытлашши пек туяҫҫӗ, туй курма пымаҫҫӗ.
«Ҫав Толик авланнӑ чухне эпир те хӗр илме кайрӑмӑр. Яла ҫитсен вӑхӑт нумаях та иртмерӗ – каччӑсем ҫапӑҫма тытӑнчӗҫ.
Чӑваш Ене концертпа килнӗ Раҫҫей юрӑҫи, композиторӗ, пианисчеӗ, актерӗ, продюсерӗ, телеертӳҫи Дмитрий Маликов Чӑваш тӗррин музейӗнче пулнӑ. Унӑн программипе куракансем ӗнер паллашнӑ. Пирӗн республикӑра пулнӑ май вӑл музейнаи пулнӑ. Аваллӑх управҫинее вӑл республикӑн культура, наци ӗҫӗсен тата архив ӗҫӗсен министрӗпе Константин Яковлевпа кайнӑ.
Хӑнана музей пуҫлӑхӗ Светлана Недвигина чӑваш тӗррин хӑйне евӗрлӗхӗ ҫинчен каласа кӑтартнӑ. Республикӑн культура, наци ӗҫӗсен тата архив ӗҫӗсен министерствин пресс-служби хыпарланӑ тӑрӑх, чӑваш ӳнерӗ тата музей ӗҫӗ пирки юрӑҫ, нумай вӗреннӗ специалист хӑйӗн шухӑшне обьективлӑ пӗлтернине музейҫӑсене итлеме кӑмӑллӑ пулнӑ.
«Хыпар» издательство Ҫурчӗ «Капкӑн» журнала хупма шутлани пирки Чӑваш халӑх сайтӗнче темиҫе хутчен те ҫырчӗҫ. Ҫыравҫӑсем чӑвашсен «кулӑш кушелне» ҫӳп-ҫап вырӑнне хурса кӑларса ывӑтассине хирӗҫ хӑйсен пухӑвӗнче пӗр сасӑллӑ пулса сасӑларӗҫ, Чӑваш Республикин информаци политикин тата массӑллӑ коммуникацисен министерствине ҫыру та ҫырса пӑхрӗҫ. Вӗсен сӑмахне хӑлхана чикмесӗр хӑвармарӗҫ, ҫак кунсенче асӑннӑ ҫырӑва алӑ пуснисенчен хӑшне-пӗрне «ҫӳллӗ» ҫурта пуҫтарчӗҫ.
Ларӑва А.С. Иванов министр уҫрӗ. Вӑл журнал хавшаса ҫитнишӗн пӑшӑрханнине пӗлтерчӗ. Унтан «Хыпар» издательство ҫурчӗн директорӗ — тӗп редакторӗ Т.Г. Вашуркина сӑмах илчӗ. Ун шучӗпе, журнал предприятие пысӑк тӑкак кӳрет. Ку лайӑх япала мар! Пӗртен-пӗр ҫӑлӑнӑҫ — «Капкӑна» «Тӑван Атӑлта» пӗчӗк кӗтес уйӑрса памалла.
Ҫак шухӑша сӳтсе явакансенчен пӗри те ырласа калаҫмарӗ. Ара, ку хитре кӗпе ҫине саплӑк лартса яниех пулать-ҫке. «Тӑван Атӑлта» унсӑрах вуншар ҫул «Кулӑш кӗтесӗ» ӑнӑҫлӑ тухса тӑрать. Кун пек чеелӗх мӗн патне илсе пынине пурте аван ас тӑваҫҫӗ.
Канаш районӗнчи Сиккасси ялӗнчи культура учрежденийӗнче пултаруллӑ ҫын ӗҫлет. Нумаях пулмасть Ирина Андреева «Культура ҫурчӗн чи лайӑх ӗҫченӗ» ята тивӗҫнӗ.
Ирина Анатольевна мӗн пӗчӗкрен юрлама, музыка инструменчӗсем калама хӑнӑхнӑ. Ӳссен кам пулассине пӗлнӗ вӑл – музыка училищине вӗренме кӗнӗ. Диплом илсен ҫамрӑк специалист тӑван ялне таврӑннӑ, культура ҫуртӗнче ӗҫлеме пуҫланӑ. Унта вӑл 29 ҫул вӑй хурать ӗнтӗ. Культура ҫуртне 13 ҫул ертсе пырать.
Сиккассинчи культура ҫурчӗ тӗрлӗ конкурса хутшӑса пӗрре мар грант ҫӗнсе илнӗ. Ку ял тӑрӑхӗнче пултаруллӑ ҫынсем пурӑнаҫҫӗ. Унта «Асам» вокалпа инструмент ансамблӗ, хор йӗркеленнӗ. Иккӗшӗ те халӑх ятне тивӗҫнӗ.
2014 ҫулта клуб «Республикӑри чи лайӑх культура учрежденийӗ» ята тивӗҫнӗ. Вӗсене 100 пин тенкӗлӗх сертификат панӑ. Унпа ҫӗнӗ ҫи-пуҫ ҫӗлеттернӗ, музыка инструменчӗсем туяннӑ. Ирина Андреева малашне те ҫанӑ тавӑрса тӑрӑшасшӑн.
Ара Мишши (Михаил Николаевич Краснов) ҫак кунсенче Чӑваш кӗнеке издательствинче черетлӗ кӗнеке кӑларнӑ. Унччен вӑл «Ҫамрӑк юлан утҫӑ» кун ҫути кӑтартнӑ.
Михаил Николаевич унччен чылай ҫул Чӑваш Енӗн патшалӑхӑн влаҫ органӗсенче ӗҫленӗ. Нумай пулмасть вӑл ачасем валли калавсем ҫырма пуҫланӑ. Унӑн черетлӗ ӗҫӗ «Пӗрремӗш утӑмсем. Первые ступеньки» ятпа пичетленнӗ. Унӑн тиражӗ – 500 экземпляр. Кӑларӑма чӑвашла тата вырӑсла ҫырнӑ пилӗк калав кӗнӗ.
Ара Мишшин ҫӗнӗ кӗнекинчи калавсен теп сӑнарӗ — Настя. Пӗрремӗш класа ҫӳрекенскер тӑван ҫӗршыва юратма тата историе хисеплеме вӗренет. Унпа пӗрлех ачан тантӑшӗсем те ҫавна хӑнӑхаҫҫӗ. Маттур ача тӑмран тӗрлӗ кӳлепе ӑсталать, художество шкулне тата ташӑ кружокне ҫӳрет. «Тӗрлӗ халӑхлӑ класс. Многонациональный класс» калав, тӗслӗхрен, ачасене ытти халӑх культурине хисеплеме вӗрентет. Ытти калава те пӗчӗккисем кӑмӑлласса шанать автор.
Шупашкар районӗнчи кинеми-мучисем социаллӑ пулӑшу кӳрекен центр пулӑшнипе вӗҫӗмех тӗрлӗ ҫӗре тухса ҫӳреҫҫӗ. «Социаллӑ туризм» проекта пурнӑҫа кӗртнӗ май йӗркелекен экскурсисемпе ҫулҫӳревсене ватӑсем кӑмӑлпах хутшӑнаҫҫӗ. Алла туя тытни те ҫула тухма вӗсене чӑрмав кӳмест.
Шорккари ваттисен ҫуртӗнче пурӑнакансем нумаях пулмасть Шупашкарти К.В. Иванов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх академи драма театрне ҫитнӗ. Ҫурт ертӳҫи Лариса Афанасьева вӗсене «Туя туй пек тaвар-и?» спектакле илсе кайнӑ. Арсений Тарасов пьеси тӑрӑх лартнӑскере Шорккари ватӑсем кӑмӑлласа йышӑннӑ. «Камит пӗр самант пек иртсе кайрӗ. Ун пек хаваслӑ спектакльсене тата кайса курма хатӗр», — теҫҫӗ ваттисен ҫуртӗнче канлӗх тупнӑ ватӑсем.
Ҫитес ҫул ҫӗршыври Сапантуй Шупашкарта иртмелле. Аҫтӑрханта иртнӗ тутарсен наци уявӗнче «Тулпара» Сапантуй элемне Чӑваш Ене панӑ. Малтанласа шухӑшланӑ тӑрӑх, уява тутарсем Шупашкарта ирттерме палӑртаҫҫӗ.
Икӗ кун каялла, ҫу уйӑхӗн 13-мӗшӗнче, Шупашкарта тутарсен Сапантуйӗ иртнӗ. Ытти ҫулсенчи евӗрех кӑҫал та наци уявне тутарсемпе Шупашкарта пурӑнакансем Лакрей вӑрманне пуҫтарӑннӑ.
Сӑмах май, Сапантуя ытти вырӑнта та йӗркелеҫҫӗ. Темиҫе ҫул каялла Ҫӗнӗ Шупашкарта тутарсем хӑйсен чи пысӑк уявне паллӑ тунине Чӑваш халӑх сайчӗ пӗлтернӗччӗ.
Тутарсем ҫеҫ мар, тӗрлӗ регионта пурӑнакан чӑвашсем те наци уявне ирттерме тӑрӑшаҫҫӗ. Ҫу уйӑхӗн 22-мӗшӗнче Тольяттинче «Уяв» иртмелле.
Нумаях пулмасть Александра Лазаревӑн 100 ҫулхи юбилейне Шупашкар районӗнчи Ҫӳлтикасассинче паллӑ тунӑ. Ҫак кунсенче, ҫу уйахӗн 11-мӗшӗнче, ҫыравҫа халалланӑ литература каҫӗ К.В.Иванов ячӗллӗ Литература музейӗнче те иртнӗ.
Литература каҫне шкул ачисем, студентсем, ҫыравҫӑсем, поэтсем, ӑсчахсем, Александра Лазаревӑн тӑванӗсем хутшӑннӑ. Унта юрӑсем те янӑранӑ. Ҫултикассинчи хӑнасем те, Александра Лазаревӑн тӑванӗ те юрӑ шӑрантарнӑ.
Александра Лазаревӑпа Леонид Агаковӑн хӗрӗ Алиса Агакова, Юрий Сементер поэт, Геннадий Дегтярев чӗлхеҫӗ тата ытти сумлӑ ҫын хутшӑннӑ. Вӗсем Александра Лазаревӑн пултарулӑхне пысӑк хак панӑ.
Александра Лазарева 1917 ҫулхи ҫу уйӑхӗн 5-мӗшӗнче Муркаш районӗнчи Тури Тӑмлай ялӗнче ҫуралнӑ. Вӑтам пӗлӳ илнӗ хыҫҫӑн Балашовӑри авиаци техникумӗнче ӑс пухнӑ. 1939 ҫулта хавшанӑ сывлӑхне пула авиацие хӑварма тивнӗ. Шупашкара килсен ҫыравҫӑсен курсӗнче вӗреннӗ, 1945 ҫултанпа литература каҫалӑкӗнче тӑрӑшнӑ. Унӑн паллӑ кӗнекисене асӑнса хӑвармалла: «Чипер Анна», «Ҫутӑ пӗве», «Телейлисем», «Хӗр чӗри», «Санӑн ҫитмӗл ҫичӗ тус».
Ӗнер, ҫу уйӑхӗн 14-мӗшӗнче, Чӑваш патшалӑх ӳнер музейӗнче Хӗветӗр Матурӑн (Фёдор Мадуровӑн) «Вӑрҫӑ ачисем» куравне чаплӑн вӗҫлерӗҫ. Тӗрлӗ картинӑсемпе кӳлепесемпе паллаштаракан куравпа сывпуллашма тӗрлӗ сферӑра вӑй хуракан ҫынсем сахал мар пухӑнчӗҫ. Каласа хӑварас пулать, Хӗветӗр Матур каласа панӑ тӑрӑх ӳнер музейӗнчи куравра мӗнпур ӗҫӗсенчен чи нумаййи те 15% ҫеҫ вырӑн тупнӑ, курав валли автор чи пӗлтерӗшлӗ ӗҫсене кӑна суйласа илнӗ.
«Вӑрҫӑ ачисем» курав ака уйӑхӗн 21-мӗшӗнче уҫӑлнӑччӗ. Ӑна паллӑ кӳлепеҫӗ тата ӳнерҫӗ 75 ҫул тултарнӑ ятпа йӗркеленӗ. Автор каласа панӑ тӑрӑх курав чылайӑшӗн кӑмӑлне кайнӑ. Хӑшӗ-пӗри унти ӗҫсенче вӑрҫӑ ачисене тупайманни пирки пӗлтерсен Анатолий Кипеч пӑхассипе курасси хушшинче пысӑк уйрӑмлӑх тесе палӑртрӗ. Автор ӗҫсемпе тӗплӗн паллаштарса тухнӑ хыҫҫӑн вӑрҫӑ ачисен тематики картинӑсемпе кӳлепесенче чылай вырӑн йышӑнни палӑрчӗ. Унсӑр пуҫне, каласа хӑварар, автор хӑй те ҫав вӑхӑтри ҫынсен йышне кӗрет. Унӑн ачалӑхӗ шӑп та лӑп вӑрҫӑ хыҫҫӑнхи йывӑр тапхӑрта иртнӗ.
Ӗҫсемпе паллаштарса тухнӑ хыҫҫӑн автор хӑйӗн 75 ҫулхи юбилейӗ тӗлне кӑларнӑ кӗнекесемпе те паллаштарчӗ, курма пынисене парнелерӗ.
Шупашкарти Пӗтӗм тӗнчери кинофестиваль кӑҫал ҫу уйӑхӗн 22-27-мӗшӗсенче пулассине, хальхипе вӑл 10-мӗш хут иртессине Чӑваш халӑх сайчӗ маларах пӗлтернӗччӗ. Ӗнер ку ыйтупа Чӑваш наци вулавӑшӗнче пӗрремӗш пресс-конференцие пухӑннӑ. Ӑна кинофестивалӗн программа директорӗ Сергей Лаврентьев скайппа ирттернӗ.
Аса илтерер, кинофестивальте тулли метражлӑ 11 фильм кӑтартма палӑртнӑ. Кунсӑр пуҫне экран ҫине 14 этника тата регион фильмӗсем тухӗҫ. Конкурса кӗртмен 60 ытла картинӑпа та ун вӑхӑтӗнче паллашма май килӗ. «Союзмультфильм» киностуди экран ҫине мультфильмсем кӑларӗ.
Жюри Францире, Пушкӑртстанра, Якут, Хакас, Удмурт республикисенче, Тутарстанра, Чӑваш Енре ӳкернӗ ӗҫсене хаклӗ.
+18.1 °C