Электронлă вулавăш

 

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

 

Соня питĕ чипер: сăнĕ-пичĕ чечек пек, пĕвĕ яштака. Чĕлхи çеç вăрăм та вичкĕн. Ашшĕ-амăшĕ тахçанах качча парасшăн хĕрне, Соня та çавăн çинченех ĕмĕтленет. Анчах сăмахран ӳксе юлман пикерен шикленеççĕ пулас йĕкĕтсем.

— Хĕрĕм, юмăç патне каймалла сан. Кăçал мĕнле те пулин качча тухмаллах, — хушрĕ ăна амăшĕ.

Нимĕн тума та çук, уттарчĕ Соня юмăç патне.

— Тепĕр çитмĕл те çичĕ кунран мăшăрлă пулатăн, çемье çавăратăн, — савăнтарчĕ ăна Варвари кинеми. — Санран 500 тенкĕ.

— 500 тенкĕ? — аллине шарт çапрĕ Соня. Анчах нимĕн тума та çук, кăларса тьптармах тиврĕ укçа. Кĕçех хĕрсех туя хатĕрленме тытăнчĕç.

Вăхăт сиккипех чупать. Çитмĕл çичĕ кун вăртах вĕçсе иртрĕ. Качча каяймарĕ хĕр. Тарăхса, вирхĕнсе çитрĕ Соня юмăç патне.

— Варвари инке! Ма суйрăн, ма улталаса 500 тенкĕ илтĕн?! Халех тавăрса пар укçана! — пăсăрлантарчĕ хĕр.

— Хĕрĕм, пустуях ан шавла-ха, — хĕре çурăмĕнчен лăпкаса калаçрĕ юмăç, — эпĕ пĕртте суйман. Сан пата Каçăр Микула çураçма пынă-и? Мĕншĕн хирĕçлерĕн? Уншăн эпĕ айăплă-и? Çук.

— Çав эрех пичкине эсĕ хĕтĕртсе янă пулĕ-ха. Ун пек пьянчука тухиччен хĕрлех ватăлса ларам! Укçана тавăрса пар та — ĕçĕ пĕтнĕ. Турткаланса тăратăн тăк — суда паратăп.

Малалла

Шавлать хаяр тĕнче,

леш вĕçĕнче,

ку вĕçĕнче шавлать,

йăшăлтатать,

чашăлтатать,

кашлать те патлатать.

Тĕттĕм.

Сасартăк тӳпене çурса

вут-хĕлхем сирпĕнет.

Шартарнă куçăм куриччен

çиçĕм çутнă тĕнче

лаштах ишĕлет –

аслати çĕмĕрет.

 

Тĕттĕм.

Яр-р уçăлчĕ тĕнче чаршавĕ –

сăрт-ту, вăрман тухать ума,

мăн чулсене çавăрттарса

хумсем

кумаççĕ,

хысак çинчен сике-сике

авăрсене чăмаççĕ.

Çĕр чĕтретсе те кĕрлесе

хуса çитрĕ çутта

пĕр хĕрхенӳсĕр аслати.

Çиçĕм çутнă тĕнче

каллех

арканчĕ,

хура сĕме

путланчĕ.

 

Тĕттĕм.

Куçа шартарчĕ

çиçĕм.

Шур тĕтре

хуралса, хуралса пычĕ те

ман умра

хаяр та хăрушă тĕнче

кĕрлеме пуçларĕ.

 

Çак тавра

хаклă сасă илтетĕп,

çывăх сасă илтетĕп.

Ах, ытла та хăюсăр вăл,

имшер те йăлăнчăк

çав сасă:

 

«Эй, вут амăшĕ,

эсĕ çырлах, эсĕ каçар, эсĕ хĕрхен.

Малалла

Пирĕн Атăл сарлака,

Тăсăлать вăл аякка,

Шыв çыранĕ чăнкăран

Нихăçан та ан хăра.

Пырса курăр-ха пĕрре

Тараватлă Чĕмпĕре.

 

Виçĕ ярăмлă кĕпер

Курăнать епле чипер,

Пăрахут ишсе иртет,

Хумĕ çырана çитет.

Пырса курăр-ха пĕрре

Чĕнтĕрленĕ Чĕмпĕре.

 

Атăл хĕррине çитсем,

Ытарма çук пикисем,

Пуринчен илемлисем —

Чăвашла тумланнисем.

Пырса курăр-ха пĕрре

Ытарма çук Чĕмпĕре.

 

Пытармаççĕ кашниех

Юрлама юратнине,

Кăмăл пур тăк чăвашла

Вăтанмасăрах ташла.

Пырса курăр-ха пĕрре

Чăвашланнă Чĕмпĕре.

 

Пирĕн чаплă хулара

Пупĕ те чăваш, ара,

Чăвашсен чиркĕвĕнче

Чăвашлах тăвать венчет.

Пырса курăр-ха пĕрре

Кĕлтумашкăн Чĕмпĕре.

 

Хусантан, Шупашкартан,

Самартан, Саратовран,

Çывăхри Ялавăртан

Кăмăлтан, чунтан-вартан

Пысăк туй тума пĕрре,

Йыхравлатпăр Чĕмпĕре.

 

Туйĕ туй пек пултăр-и,

Тутлă-çке чăваш сăри,

Малалла

— Ывăлăм, кил-ха, сан валли ятарласа кучченеç туянтăм, — терĕ хăнана килнĕ асламăшĕ мăнукне канфетпа сăйласа. Хĕпĕртенĕ ача тăрăст-тăрăст! сикет.

— Кур-ха, асаннӳ сана мĕнле юратать! — тет амăшĕ. — Матвей, мĕн каламаллаччĕ-ха?

— Тавтапуç!

Канфетсене çавăркаласа пăхать ача. Канфет хучĕ çине ытла та илемлĕ кайăксем ӳкернĕ. Çуначĕсене сарнă, халь-халь вĕçсе каяс пек. Ячĕ те хăй евĕрлĕ: «Птица дивная» — «Тĕлĕнмелле кайăк». Арçын ачан сăнĕ тĕксĕмленет. Унччен та пулмасть, канфетсене сĕтел çине пырса хурать.

— Матвей, мĕн пулчĕ? — ывăлне куçран тинкерет амăшĕ.

— Нимĕн те.

— Пĕчĕкскерĕм, — юратнă мăнукне пуçран шăлать асламăшĕ. — Сана эпĕ илсе килнĕ кучченеç килĕшмерĕ-и? Çисе пăхсам ĕнтĕ тĕлĕнтермĕш кайăка! Вăл питĕ тутлă.

Матвей çав-çавах пуçне пăрать.

— Тутлă пуль те...

— Апла мĕншĕн тиркетĕн-ха, ывăлăм?

— Асанне, — терĕ ача пăшăрханса. — Эпĕ кайăксене питĕ-питĕ шеллетĕп.

Чăваш елĕм, савнă Чăваш ел,

уйрăлас самант та çитрĕ пулĕ,

илĕртсе çуталчĕ чукун çулĕ,

тен, тепри карттусĕпе те сулĕ,

тутăр çеç вĕлкешеймесĕр юлĕ...

Эсĕ уншăн пач та ан хĕрел.

Ху манпа пулаймăн. Çавă шел.

Ман пурччĕ чунăмра хитре чечек...

Кăклатăп тенĕччĕ — хăртассăм килнĕччĕ.

Эс килтĕн те чи ăшă хĕвел пек,

Каллех сенкер çеçке çурмашкăн килĕшрĕм.

 

Таçта çил-тăвăл пĕлĕте çĕтет,

Кĕр куççульне, ав, вĕтĕр-вĕтĕр пĕтĕрнĕ —

Йĕре-йĕре сап-сар тĕнче пĕтет.

Йăл куллăмра асап е шанчăк?

Пĕлмĕттĕм!

 

Чун хытарса ирттертĕм ĕмĕрсем:

Уру айне сар çулçăлла ӳкесшĕнччĕ.

Тĕнче тытан телейсĕр тĕссемпе

Хама валли кунпа каçа ӳкернĕччĕ.

 

Кĕркуннехи хĕвеллĕ тĕл пулу —

Хитре çеçке çурма хистенĕ вăрттăнлăх.

Çын ăнланман çак ултава пула

Кĕтни — кĕске, асапăм — пурнăç вăрăмăш.

 

«Ыран» тени савăнăçа çĕтет,

Тĕл пуласси — ялан инçе те килсĕр-çке.

Тепрехинче хĕл сиввипе эс килĕн те,

Хĕвелсĕр те çеçке çурмашкăн килĕшĕп.

Ватрухин киленсех телевизор курса выртатчĕ. Кĕтмен çĕртен ăна такам уринчен тĕкрĕ. Ун умĕнче çур çулхи ывăлĕ тăра парать. «Ара, тин кăна сăпкараччĕ вĕт-ха вăл!» — чутах кравать çинчен ӳкмерĕ арçын.

— Атте! Шыв илсе килсе пар-ха, ĕçес килет.

Хăйĕн урисене хăй туймасăр кухньăналла ыткăнчĕ Ватрухин. Ывăлĕ шыва чаплаттарса ĕçсе ячĕ те:

— Спаççипă! — терĕ. — Халĕ хамăн пӳлĕме каям-ха.

Ватрухин хăпăл-хапăл арăмĕ патне вăшлатрĕ.

— Оля! Унта... Унта... Пирĕн Андрюша!..

Хăраса ӳкнĕ Оля ывăлĕн пӳлĕмне ыткăнса кĕчĕ. Пĕчĕк Андрей урайĕнче плюш упа çурине енчен енне çавăркаласа ларать.

— Анне, вăл чĕрĕ мар вĕт? Эппин, мĕншĕн чĕрĕ пек йынăшать-ха вăл?

Амăшĕ урайне лак ларать.

— Эсир мĕскер? — кӳренет Андрюша. — Чĕнмесĕр çӳресе йăлăхрăм эпĕ! Никампа калаçма çук.

— Вăт ку тĕлĕнтермĕш! — аран аран çăварне уçрĕ Оля.

— Феномен! Çук-çук! Мĕнле калатчĕç-ха? Э-э-э... вундеркинд, вăт, — килĕшрĕ арăмĕпе Ватрухин.

— Халь мĕн тăвăпăр ĕнтĕ, — ыйтрĕ Оля упăшкинчен.

— Шкула вырнаçтарăпăр... Ятарлă шкула. Тен, вăл математик? Андрюш кала-ха, ик хут иккĕ миçе пулать?

Малалла

Çĕр çулхи юман тымарĕпе

çĕре ытамланă.

Çĕр,

çилпе кĕрешме

пар ăна вăй-хăват!

Çурхи Атăл аллипе

çăлсене ытамланă.

Тан таппи,

юхăмне вăйлатма

пар ăна вăй-хăват!

Çӳлте ăмăрт вĕçет,

çунатне сарса янă.

Ик çунат,

тӳпере ярăнма

пар ăна вăй-хăват!

Çĕрле. Пире вăрман кĕтет.

Пит-куçăма турат лекет.

Таçти-таçти тĕнче хĕрне

Пыратăп эп санпа пĕрле.

 

Илемлĕ туйăм, тав Турра,

Вăл, чăн та, чи пахи çынра.

Кичем пуль туйăм пулмасан,

Епле пурнас юратмасан?

 

Çутаттăр тĕттĕмре çула,

Утатпăр çав çутта пула.

Ан патăрччĕ çĕре ӳкме, —

Сĕм вăрманта кĕтет ӳпле.

 

Хура вăрман çаплах кашлать,

Унта, тен, арçури ташлать?

Кашла, вăрманăм, хытăрах,

Эс халь тата асамлăрах.

 

Сив çумăр, аслати кĕрлет.

Васкатпăр... Ав, ӳпле чĕнет!

Пĕчĕк ӳплем, пире хăтар,

Çутăличчен кунтах хăвар.

 

Пăч тĕттĕм. Çутă кирлĕ мар.

Пăшăлтататăн: «Ална пар.

Кĕтнĕ хăна эпир кунта,

Ах, çумăрĕ лӳшкет тулта».

 

Чĕремĕрте — хĕвел пăхать, —

Кĕç-вĕç хитрен шăтса тухать!

Манас тени те кăлăхах.

Тен, эс те, эп те — тăр ухмах.

 

Хальччен курман кун пек çăтмах.

Çĕр каçиччен пĕтмен сăмах.

Вăрман лăпланчĕ — ир пулать —

Малалла

Пусмăрта асапланнă чухне

Кам çĕкленĕ чăваш халăхне,

Кам кăларнă ăна тĕнчене

Шырама Сарă кун çĕршывне?

 

Чĕмпĕртен вĕренсе тухнисем,

Иван Яковлевич ачисем,

Ашшĕ пек пархатарлă çынсем,

Ашшĕ пек парăнман улăпсем.

 

Çывăхри, аякри ялсенче,

Улăм витнĕ хура пӳртсенче

Кам ăс панă чăваш ачине

Кĕнеке тыттарса аллине?

 

Чĕмпĕртен вĕренсе тухнисем,

Аслă Яковлевăн ачисем,

Ашшĕ пек пархатарлă çынсем,

Никамран хăраман улăпсем.

 

Сăвăçсем, юрăçсем, артистсем,

Çĕр ĕçне пĕлекен ăстасем

Çунатланнă ăçта-ха вĕсем,

Пултаруллă, хастар çамрăксем?

 

Чĕмпĕртен вĕренсе тухнисем,

Пирĕн Яковлевăн ачисем,

Ашшĕ пек тараватлă çынсем,

Халăхра манăçми улăпсем.

 

Чăвашсем сумлă халăх паян,

Пирĕн иртнĕ истори пуян,

Çук, ăна нихăçан та манман,

Çавăнпа та тухмаççĕ асран

 

Чĕмпĕртен вĕренсе тухнисем,

Чаплă Яковлевăн ачисем,

Ашшĕ пек пысăк ăслă çынсем,

Чăн чăваш тĕнчинчи улăпсем.