Хапăлласа кĕтсе илетпĕр

 

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

 

Кĕнекесем

ЛаохĔмĕр сакки сарлака. 4-мĕш томХĕрес хывнă хĕвелХура çăкăрЙăмраллă ялПулас кинсемУтарта

Çупа кулач


Çуркунне! Йăл кулăллă хĕвел пурне те урама чĕнет. Çанталăк ăшă. Кураксем инçетрен тахçанах вĕçсе килнĕ ĕнтĕ. Çӳллĕ те лаштра йăмрасем çинчи йăвасем патĕнче шавлаççĕ, темĕн «пакăлтатаççĕ». Хăшĕсем хирĕçсе илеççĕ, çатăлтатаççĕ.

Пиллĕкри хĕр пĕрчи куç илми сăнать вĕсене. Ашшĕпе амăшĕ ирех ĕçе каяççĕ те, килте вăл пĕчченех. Чӳречерен пăхса лараканскер урама тухма шутларĕ кăштахран. Чим-ха, ăçта-ха хĕвел? Тин çеç пӳртре çап-çутăччĕ, илемлĕрехчĕ. Халĕ вара... Хĕвелсĕр пушшех кичем пек туйăнчĕ ăна. Урамра тĕксĕм, ачасем те курăнмаççĕ.

Кĕçех амăшĕ килмелле. Хырăм выççине туйнă Кĕтерин çемçе кулач çине услам çу сĕрсе çирĕ. Ах, тутлă-çке. Хăй çаплах хĕвеле кĕтрĕ.

«Хĕвел, пăх, хĕвел, пăх,

Çупа кулач çитереп», — терĕ çине-çинех. Унтан тенкел çине хăпарса çуллă кулач таткине кил карти енчи чӳрече рами çине хучĕ, кантăкран пăхрĕ.

Картишĕнче шурă автан курăнчĕ. Пĕчченех хăй, унталла-кунталла мăнаçлăн утать. Чăххисем йăвара çăмарта тăваççĕ пулас. Хĕп-хĕрлĕ киккирикки шултра шăллă тура пек, çурла евĕр авăнчăк хӳри лăпкă çилпе вĕл-вĕл вылянать. «Хăй хитре, анчах усал. Хăвалать çеç мар, сăхать тата», — шухăшларĕ Кĕтерин. Пĕр кунхине çенĕке тарса кĕме ĕлкĕреймен пулсан ну тулланă пулĕччĕ ăна çав куштан. Хытă хăрарĕ ун чухне хĕр ача.

Малалла

Шампа хырăм


Шутламасăр качча тухрăм

Шампа хырăма.

Хам валли хĕн-терт эп тупрăм —

Йывăр чунăма.

 

Пĕçерсе ĕлкĕрейместĕп, —

Сысна пек чапкать.

Тĕлĕнсе пĕтерейместĕп, —

Вăт этем пулать.

 

Эп упаленсе ĕçлетĕп,

Вăл туртса ларать.

Çĕр чаватăп, кĕреплетĕп —

Вăл харлаттарать.

 

Кӳршĕ, ĕçчен Сантăр, питĕ

Хĕрхенет мана:

— Мăшкăла тӳссе, тен, çитĕ,

Тăн кĕртер ăна.

 

Пăшăл пăтти пĕçерер пуль

Упăшку тăрсан,..

Эп сана чĕнсессĕн йăл кул —

Кĕвĕçтĕр чунтан...»

 

Кӳршĕпе халь калаçатăп

Юри йăл кулса.

Ваçука пĕрмай сăнатăп:

Тăрать анраса...

 

Ак хайхи тем мăкăртатрĕ

Канăçсăрланса:

«Арăм, — терĕ, ытакларĕ, —

Ан кай пăрахса...

 

Сантăра çапса хуçатăп

Кĕвĕçнипеле!

Мĕн хушан — йăлтах тăватăп,

Ĕçлĕпĕр пĕрле.

 

Малашне нумай çиместĕп —

Хырăм çурăлать.

Çывăрса кӳрентерместĕп —

Пуçăм ыратать...

Малалла

Вăрри кам?


Вăрă: «Вăрра тытăр!» — тенĕ,

Кăшкăрашнă чи малтан.

Хăй çаплах вăрра çӳренĕ, —

Йăли килнĕ авалтан.

 

Халь ăна «коррупци» тетпĕр,

Çавă улшăнман сасса.

Вăл пăчланасса кĕтетпĕр, —

Хăнк! та çук леш, иçмасса!

 

Кăшкăрать çеç айăн-çийĕн

Пуринчен те хытăрах.

Чăн та тӳрĕ çын вăл тейĕн,

Унран Тур хăтартăрах!

 

Ячĕ самана пек çĕнĕ,

Мĕн тăвать, эппин, хăй власть?

Чăн вăрри унта та кĕнĕ —

Унпала хуллен калаç!

Пĕрре хăнăхнă та...


Хула тулашĕнчи сад пахчинче çу каçакан çывăх пĕлĕшĕм патне час-часах кайса çӳретĕп. Мана яланах ун кӳршин дачи улшăнса пыни тĕлĕнтерет. Малтан пĕр хутлă кирпĕч пӳртчĕ унăн, тепĕртакран шултра пĕренесенчен пураланă иккĕмĕш хут ӳссе ларчĕ. Пĕлтĕр çуркунне алăкĕ урамаллаччĕ, кĕркуннепе хуçи ăна хупларĕ, шал енчен çĕнĕ алăк уçрĕ. Кăçал тата тепĕр улшăну: хĕвел тухăç еннелле çĕнĕ чӳрече касрĕ. Çурт тăрри виçĕм çул çеç-ха хĕрлĕ тĕслĕччĕ, халь ак тепĕр хут симĕс-кăвак сăрăпа сăрлать.

— Мĕнле ĕçчен çын сан кӳршӳ? — тетĕп пĕлĕшĕме. — Дачин сăн-сăпатне пĕрмай улăштарать, вĕçĕмсĕр капăрлатать.

— Çынни-мĕнни... Мĕнле калас? Патшалăх Канашĕн депутачĕ вăл.

— Унта дачăсене улшăнусем кĕртсе хитрелетме вĕрентмеççĕ пулĕ те, — кулатăп эпĕ.

— Кулмалли нимĕн те çук, — тет мана пĕлĕшĕм. — Тăватă çул ĕнтĕ ман кӳршĕ саккунсене улшăнусем кĕртет. Саккунсене пĕрмай лайăхлатать. Кам валли — каламасть. Ху чухласа ил. Улшăнусем кĕртме хăнăхнă та, çак йăлана пăрахаймасть, дачине те çуллен улăштарать.

Ай-хай, пурнăçĕ те, пурнăçĕ...


Ай-хай, пурнăçĕ те, пурнăçĕ

ăшăх кӳлĕри пулăсенĕн пек:

çăрттанĕ те пур, вĕтти пур,

хăшĕ пулма шăпам пӳрнĕ-ши?

 

Çăрттан пулсан шăллă пулас-мĕн,

вĕтти пулсан шăмлă пулас-мĕн.

Ытах чĕрĕ пулă пуличчен

мăклă чулĕ пулса выртас-мĕн.

 

Ай-хай, пурнăçĕ, пурнăçĕ

яшлăхпала ватлăх хушшинче.

Яшлăхĕ те чĕремре,

ватлăхĕ те питĕмре,

хăшĕ çĕнсе хăшĕ илĕ-ши?

Яшши пулса яка çӳрес-мĕн,

ватти пулса ваккăн пăхас-мĕн.

 

Ытах та терте тӳсиччен

хăрăк турат пулса выртас-мĕн.

Ӳсес те килет...


Ӳсес те килет,

тӳсес те килет,

курас та килет,

хăрас та килет.

Пĕр сăмахпа –

пурнассăм килет.

 

7.05.1976

Халăх хуçи


Ĕне суса пĕтернĕ хыççăн дояркăсем хĕрлĕ кĕтесе пухăнчĕç.

— Пăхăр-ха, пирĕн Ванькка! — телевизор экранĕ çинчи хура костюмлă лутра çын еннелле пуçĕпе сĕлтрĕ Ольга.

— Ай, чăнах та-çке! — Настя ун çумне пырса ларчĕ. — Хă, çӳçне кастарнă хайхи — мĕлке пек лăпăс-лапăс мар.

— Чарăнăр-ха эсир, палтăрккасем! — чарчĕ вĕсене Мавлей пичче, ферма хуралçи. — Çӳçĕ, сăнĕ... Эсир сăмахне итлĕр, ав епле ăслă калаçать.

Чăнах та, Ванькка, Иван Арханов, трибуна умĕнче-мĕн. Аслă Канаш сессийĕ паян. Унта сăмах илнĕ вĕсен ентеш-депутачĕ. «Рабочисен шалăвне пысăклатмасăр ĕç тухăçне ӳстерме çук! — така тăрăнтарнăн аллине малалла ялт! тăсрĕ Арханов. — Чылай çĕрте çак чăнлăха ăнланасшăн мар. Çавăнпа халăха кирлĕ таварсем çителĕклĕ туса кăлараймастпăр».

— Вăт пултарать! — шавласа кайрĕç хĕрлĕ кĕтесре. — Чи малтан çынсемшĕн тăрăшмаллине пĕлет.

— Хăюллăн тустарать!

— Эпир хушнине те ан мантăрччĕ тулĕк, — илтĕнчĕ çавăнтах кĕтесрен. — Астăватăр-и, хăйне депутата суйличчен мĕн-мĕн кăна тума шантармарĕ пулĕ!

— Ку та тĕрĕс...

Хăйсен депутачĕ Аслă Канашра мĕнле ĕçленине тимлĕн сăнаса тăраççĕ ферма çыннисем. Сесси пынă кунсенче пушă вăхăт тупăнсанах телевизор пăхма пуçтарăнаççĕ. Вĕсене пĕр япала уйрăмах тĕлĕнтерет те, савăнтарать те: депутат пулса тăнăранпа Ванькка питĕ ăсланса кайрĕ. Тĕрĕссипе, унччен те ухмах пулнă теме çук-ха. Ял хуçалăх институтĕнчен вĕренсе тухнă хыççăн зоотехникра ĕçлерĕ. Унтан — районти тĕрлĕ организацире. Анчах халь вăл пĕвĕпе, тавра курăмĕпе тата çӳлĕрех шая çĕкленнĕн туйăнать. Кирек мĕнле ыйтупа та тухса калаçма, тавлашма, сĕнӳ пама пултарать.

Малалла

Тĕрленчĕк


Юр çинче тĕрленчĕк: «Эп сана çиллентĕм...»

Юмăç ятăм — пăхрăм тӳпене:

Хуйхă хыççăн хуйхă пурнăçа силленĕн

Юрпа хутăш пĕлĕт ӳпĕнет.

 

Хĕл — хĕлхемсĕр килĕм, çу хĕвелсĕр килĕ...

Асилӳ — асаплă тĕпĕнче.

Ытаму ăшшисĕр эрешленĕ, вилĕ

Хуçăлнă çунатăм чӳречӳ çинче.

 

Йывăçсем пасарĕç ялтăрса илемлĕн,

Çакнăн çăлтăрсем татса çĕрле —

Шутсăр шутласан та тавçăрса илеймĕн —

Тăлăх юрату хĕле тĕрлет.

 

Ӳкĕнмесĕр пурнăн, ӳпкелемĕп — чăтăп:

Чĕмсĕрлĕх — сăмахсăр кӳренӳ.

Те тӳпе, те кăмăл, те тĕнчи хăй кутăн —

Юр çине ӳкет те тӳрленет.

 

Юмăç ярăп — пăхăп: хĕл каймасăр тăрĕ —

Йăнăшпа хускалĕç папкасем,

Ылтăн, кĕмĕл, пăхăр çу сапса тултарĕ

Йăпăртлăх сивве тек илĕртсе.

Пурăнаççĕ çĕр çинче...


Пурăнаççĕ çĕр çинче,

эх-ха-хах.

Пăрăнаççĕ çул çинчен,

эх-ху-хух.

Чи тарăн тинĕсре улмуççисем ӳсеççĕ...


Чи тарăн тинĕсре улмуççисем ӳсеççĕ,

Улмийĕсем ӳкеççĕ пĕлĕте.

Хумсен сарлакăшне çилсем чупса виçеççĕ,

Чăмса çитмешкĕн уйăх вĕрентет.

 

Çут кĕмĕл çиппинчен мана вĕрен явтарĕ.

Кăкарăп та хумсен кăралăхне

Хăрах вĕçне ирех хĕвел çакса антарăп

Вăлтса тăмашкăн тинĕс ырлăхне.

 

Улмуççисем кунта нихçан курман пек анăç —

Шыв пуллисем çӳреççĕ антăхса...

Тулли тураттисем улмисене тăкаççĕ

Сар кайăкшăн пĕрмай тунсăхласа.

 

Лăпланĕ тинĕс, пĕлĕт тăрĕ çепĕç —

Кунпа каçа хупатĕп кĕлете:

Сар кайăк куçĕнче панулмисем пиçеççĕ —

Чăмса татмашкăн уйăх вĕрентет.

■ Страницăсем: 1... 734 735 736 737 738 739 740 741 742 ... 794