 М.И. Скворцовӑн 2004 ҫулта тухнӑ «Русско-чувашский словарь социальной лексики» кӗнекене ӗненес пулсан пирӗн чӑваш чӗлхинче темиҫе сӑмахран тӑракан анлӑ ятсене кӗскетсе аббревиатурӑсем тӑвасси аталанман. Ку пулӑм вырӑс челхине лайӑх пӗлнинчен килет имӗш. Ҫавӑнпа та паллӑ ӑсчах вырӑсла йӗркеленнӗ кӗскетӳсене усӑ курма сӗнет (ЧСХА, ОАО, т.ыт. те), ҫак кӗнекере вӗсен куҫарӑвне парать. Паллах, пур кӗскетӳсене те чӑвашлатма, тен, кирлӗ мар — СССР, РСФСР, АиФ, ЧАССР йышшисем ҫаплипех юлччӑр. Анчах та хӑш-пӗрисене, чӑвашсем анлӑ усӑ куракансене, чӑвашлатнинче ним япӑххи те ҫук пулӗ. Уйрӑмах вӗсене анлӑ усӑ кураҫҫӗ пулсан. Ак, «Хыпар» хаҫатах илес — унта кӗскетӳсем, чӑвашлисем ӗнтӗ, тӑтӑшах тӗл пулаҫҫӗ. ОАО вырӑнне те тахҫанах АУО усӑ кураҫҫӗ, ТМЯО кӗскетӳ мӗне пӗлтерни вӑрттӑнлӑх мар. Раштавӑн 20-мӗшӗнче тухнӑ «Хыпар» хаҫатра та, сӑмахран, аббревиатурӑсене сахал мар усӑ курнӑ. Хӑшӗ-пӗрне тӳрех ӑнланма та йывӑр: ФСҪЦ, МППП, РПВУ, ЙХК, т. ыт. те. Ҫакна асра тытса ӗнтӗ эпир кӗскетӳсен пуххине хатӗрлес терӗмӗр. Хӑш-пӗр чухне вӗсем ал айӗнче тата пӗр вырӑнта пулни ӗҫе самай пулӑшать. Хыпар ҫӑлкуҫӗ:
|
 Иван Борисович Моторин Чӑваш Правительствин ҫӗнӗ пуҫлӑх — Иван Моторин. Унӑн кандидатурине паян, республика Элтепӗрӗ сӗннипе, Патшалӑх Канашӗ сӳтсе явса ҫирӗплетрӗ. Иван Моторин 2006-мӗш ҫултанпа республикӑн экономика аталанӑвӗн министрӗнче ӗҫлет, Чӑваш Ен пурнӑҫне лайӑх пӗлет. Патшалӑх Канашӗн сессийӗччен Моторин парламентри кашни фракцинче тӗлпулусем ирттернӗ, депутатсен ыйтӑвӗсене хуравланӑ. Унӑн кандидатури пурне те ҫырлахтарнӑ. Ҫавӑнпа паян ӑна Министрсен Кабинечӗн ертӳҫи пулма ҫӑмӑллӑнах ҫирӗплетрӗҫ. Федераци Канашӗн пайташне суйланӑ чухне вара тавлашусӑр пулмарӗ. Юрий Попов спикер Раҫҫей Федерацийӗн саккунсем кӑларакан органӗн ҫӳлти палатинче Чӑваш Паташалӑх Канашӗн представителӗ пулма Леонид Лебедева сӗнчӗ. Сенаторта вӑл 8 ҫул ӗҫленӗ. Депутатсем, уйрӑмах оппозицире тӑракансем, ҫак тапхӑрта Лебедев республикӑшӑн мӗнле усӑллӑ ӗҫ тунине пӗлесшӗн пулчӗҫ. Темле хуравласан та, вӗсене тивӗҫтерме йывӑр пулчӗ, ҫавӑнпа Леонид Лебедевӑн трибуна умӗнче чылайччен тӑма тиврӗ. Юлашкинчен ҫапах ӑна Федераци Канашӗн членӗ пулма ҫирӗплетрӗҫ. |
 Раштавӑн 19-мӗшӗнче К.В. Иванов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх академи драма театрӗнче Чӑваш халӑх поэчӗ Ухсай Яккӑвӗ ҫуралнӑранпа 100 ҫул ҫитнине халалланӑ савӑнӑҫлӑ каҫ иртрӗ. Телее, Ухсай Яккӑвӗн ячӗ пирӗншӗн ют мар. Шкул ачисен программинче те пур унӑн ӗҫӗсем, яш-кӗрӗм ҫепӗҫ лирикине килӗштерет, аслӑ ӑру валли — чӑвашлӑхпа, тӑванлӑхпа тулнӑ вун-вун сӑвӑ, поэма, роман. Драматургире, критикӑпа публицистикӑра нумай тӑрӑшнӑ. Ун ячӗ вилӗмсӗр Константин Ивановпа, Ҫеҫпӗл Мишшипе, Петӗр Хусанкайпа, ыттипе юнашар. Эпир ӑна вулатпӑр, пӗлетпӗр, хисеплетпӗр, ҫапах та сӑмах ӑстин поэзи «тарӑнлӑхне» уҫса ҫитереймен-ха, ун пирки каламалли, ӑна тӗпчемелли пайтах. Халӑх поэчӗ ячӗпе йӗркеленӗ каҫра та, ӑна ЧР культура министрӗ Роза Лизакова ертсе пычӗ, ҫак шухӑша палӑртрӗҫ. Хыпар ҫӑлкуҫӗ:
|
 Конференцире. Н. Плотников сӑнӗ Нумаях пулмасть Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институтӗнче иртнӗ конференцире асӑннӑ институтӑн, ҫавӑн пекех К.В.Иванов ячӗллӗ историпе культурологи тӗпчевӗсен фончӗн, «Сувар» фондӑн тата Чӑваш Енри таврапӗлӳҫӗсен союзӗн ӗҫченӗсем Чӑваш Ен территорийӗнчи сувар-пӑлхар палӑкӗсене тӗпчес тата ҫӗнӗрен калӑплас ыйтӑва хускатрӗҫ. Ҫакна палӑртса хӑварам: тухса калаҫакансем яланхи пек хут ҫине ҫырса хатӗрленине вуласа памарӗҫ, хӑйсен пуҫӗнче, чунӗнче пуррине уҫҫӑн пӗлтерчӗҫ. Истори ӑслӑлӑхӗсен докторӗ, К.В.Иванов ячӗллӗ историпе культурологи тӗпчевӗсен фончӗн директорӗ Виталий Иванов Василий Николаев академикӑн чӑваш халӑхӗ пуҫланса кайнине тӗпченин паллӑрах уйрӑмлӑхӗсем пирки чарӑнса тӑчӗ. Виталий Петрович хӑй те, унпа юнашар вӑй хунӑскер, Василий Васильевичӑн ӗҫ мелне лайӑх пӗлнӗ. Ӑсчах комплекслӑ тӗпчеве, чӑваш пурнӑҫӗнчи «пушӑ вырӑнсене» «тултарас» меле тӗпе хунӑ-мӗн. Ҫав «тултармӑша» — халӑх кун-ҫулӗпе ҫыхӑннӑ материала — кунта ҫеҫ мар, тӗнче архивӗсенче шыранӑ. |
 Тӗлпулура Ӗнер, раштавӑн 21-мӗшӗнче, Шупашкарти «Ҫӑлкуҫ» кафере чӑвашлӑхшӑн тӑрӑшакан сумлӑ ҫынсем пухӑнчӗҫ — иртсе каякан ҫулталӑкри ҫитӗнӳсемпе ҫитменлӗхсене асӑнчӗҫ, малашнехи пирки калаҫрӗҫ. Мероприятие вара «Чӑваш Ен» наци радиовӗн корреспонденчӗ Ольга Деменцова ертсе пычӗ. Нумайӑнтарах пухӑнма хӑшӗ-пӗрне тулта алхасакан ҫанталӑк чарчӗ пулсан та пӳлӗме ҫынсем ҫителӗклех пуҫтарӑнчӗҫ: Сарри Мишши, Праски Витти, Енилин Николай Аристархович, Пётр Пупин, Виталий Станьял, Тимӗр Тяпкин, Олег Прокопьев, Арсений Тарасов, Николай Ишентей, ыттисем. Хускатнӑ ыйтусене асӑнас пулсан ытларах чӑваш халӑхне пӗрлештерме пултаракан пӗр-пӗр никӗсе шыраса тупмалли пирки калаҫрӗҫ. Халӑх интеллигенцийӗ пирки те сӑмах пулчӗ — ӑҫта ун пулмалла, мӗнле ӗҫлемелле. Олег Прокопьев чӑвашла пайта тума вӗренейменни пирки ӳпкелерӗ. Депутатсемпе, Шупашкар хулин ертӳҫисемпе тата район пуҫлӑхӗсемпе тачӑрах ӗҫлеме сӗнӳсем пулчӗҫ. |
|
Раштавӑн 17-мӗшӗнче Шупашкарта кикбоксинг кӗрешӳвӗсем иртрӗҫ. Кӗрешӳсенче Ҫӗмӗрле тӑрӑхӗнчи ачасем те хутшӑнчӗҫ. Ачасене Турханти спорткомплексри кӗрешӳ тренерӗ Егоров О.В. ертсе пырать. Иртнӗ ҫапӑҫусенче пирӗн каччӑсем хӑйсене питӗ паха кӑтартрӗҫ. Хӑйсен кӗрешӳ ушкӑнӗсенче ҫак ачасем палӑрчӗҫ: • 1-мӗш вырӑнта Яргунин Федор, Ефремов Дмитрий, Башкиров Иван, • 2-мӗш вырӑнта Архипов Илья, Ванеев Сергей, Саеров Александр, • 3-мӗш вырӑнта Афанасьев Родион, тата Захаров Ярослав. Асӑннӑ ачасем тӗрлӗ ялсенче пурӑнаҫҫӗ, вӗсен спорт керменне ҫитме пайтах вӑхӑт тата вӑй кирлӗ. Тренировкӑсем уроксем хыҫҫӑн иртеҫҫӗ, икӗ-виҫӗ ҫухрӑм Турхан ялне ҫити утма тивет. Анчах хастар каччӑсене ку чармасть, чӑрмантармасть. Кашни Чӑваш Ен районӗсенче ҫакӑн евӗр спорт керменӗсем уҫма пуҫлани палах ӗнтӗ ҫамрӑксене кирлӗ япала. Хӑйне хӑй хӳтелеме пултарни, ҫына усал-хуралсенчен ҫӑланма пулӑшма вӗренни, ҫӗршывӑмӑра усӑллӑ арҫын пулса ҫитӗнни хальхи вӑхӑтра «пӗчӗк» япала мар. |
 Ҫӗмӗрле районӗнчи Кӗҫӗн Тӑван ялӗнче Степанова Перасковья Григорьевна 100 ҫула ҫитсе пырать. Ҫак вӑрам ӗмӗрте хам мӗн курни-илтнине астуса пӗтермелли те ҫук тет кинемей. Ачаран аслисемпе танах уйра та, сӗтел хушшинче те, хурлӑхра та, ырлӑхра та. Хальхи вӑхӑтри евӗр ачалӑха шкулта, урамра ирӗклӗ те савӑнӑҫлӑ ирттерме май пулман унӑн. Вунулттӑра кача тухса ҫичӗ ача ҫитӗнтерсе тӗрӗс ҫул ҫине кӑларнӑ Праски килем упӑшкипе пӗрле. Тӗнче Вӑрҫи тухсан упӑшки ҫара тухса кайнӑ, аманса таврӑннӑ. Мӗнле чӑтса ирттернӗ-ши ҫак хӗрарӑмсен чӗрисем усал саманан пӑтӑрмахӗсене? 1996 ҫултанпа упӑшки ҫӗре кӗнӗ хыҫҫӑн Праски килем хӑй килӗнче мӑнукӗпе пурӑнать. Ывӑлӗсем катара: Мускавра тата Ӗремпурта ӗҫлесе кил-ҫурт ҫавӑрнӑ. Тӑван яла кашни ҫулах пӗрре килсе каяҫҫӗ. Ачисем патне пурӑнма куҫас шухӑш нихӑҫан пуҫра пулман унӑн. «Мӗнле-ха, хам ҫуралнӑ вырӑна, атте-аннене, юратнӑ упӑшкана, пускил-тӑвансене пӑрахса кайӑн?», — те ыйтать, те ҫирӗплетсе калать ҫӗр ҫула пуснӑ пулсан та уҫӑ тӑнлӑ, ҫирӗп ӑслӑ хӗрарӑм. Ҫак Мӑн Кун ҫывхарнӑ май ял-йыш, Ҫӗмӗрле тӑрӑхӗн тата Тӑванкас администрацийӗсем Степанова Перасковья Григорьевнана сывлӑх ачисемпе манукӗсемпе малалла та савӑнса пурӑнма сунаҫҫӗ. Хыпар ҫӑлкуҫӗ:
|
|
Авӑнпа раштав уйӑхӗсенче Чӑвашь енре кӗҫӗн классенче вӗренекенсем валли ятарласа «Почемучка–2011» ӑмӑрту пулса иртрӗ. Ҫак ӗҫе Чӑвашьен Вӗренӳ Министерстви тата Ҫӗнӗ Вӗренӳ Технологийӗсен Центрӗ йӗркеленӗ. Ҫӗмӗрле тӑрӑхӗнчи Тӑванкас шкулӗнче вӗренекенсем те кунта хастар хутшӑннӑ. Иккӗмӗш классри Кузьмина Аннӑна тата унӑн амӑшне, ҫутҫанталӑк урокӗсене вӗрентекен Ирина Геннадьевна Кузьминана, ҫӗнтерӳпе чунтан саламлатпӑр. Ачасем пӗчӗкрен пысӑк ӗҫсене хутшӑнни ҫӗршывӑмӑра та хӑйсене пысӑк усӑ пулассине шанатпӑр. |
 «Тӑванлӑх» ушкӑн Ҫичӗ ҫул ӗнтӗ Тӑванкас ялӗн культурӑпа кану керменӗнче «Тӑванлӑх» ятлӑ пултаруллӑх ушкӑнӗ халӑха савӑнтарать. Ушкӑна ертсе пыраканӗ Роза Ивановна Сердина 40 ҫула яхӑн Тӑванкас шкулӗнче вырӑс чӗлхипе литературине вӗрентнӗ. Ӗмӗрӗпе халӑх ҫинче пулнӑ ҫынна кил сыхласа ларма питӗ кичем тит вӑл. 2005 ҫулта тата 5 хастар юлташ тупса клуб купӑсҫи Михаил Тихонов тавра чӑмӑртанса фольклор ушкӑнӗ йӗркеленнӗ. Кӗске вӑхӑтрах «Тӑванлӑх» районта, таврари ялсенче палӑрнӑ. Хастар кинемейсем Элӗк, Етӗрне тӑрӑхӗсенче икшер-виҫшер хут хӑйсен пултарулӑхне кӑтартнӑ. Дюдеева Римма, Васильева Зина, Рафинова Ольга, Миронова Римма, Федорова Вера юррисем: «Чуречене яриех уҫар-и», «Юман авӑнать», «Туслӑх юрри», «Тӑвансемӗр пӗрле савӑнар» вӗсем кӑтартнипе чӑн халӑхла, тӑванла янӑраҫҫӗ. Икӗ хутчен Роза Ивановна ушкӑнӗ Мордовинче пулса килнӗ. Тӑванкассинче ҫуралнӑ Подгорский пупа ҫав тӑрӑхра Граждӑн вӑрҫи вӑхӑтӗнче тискеррӗн хӗнесе вӗлернӗ. Ӑна астивме кайнӑ та ӗнтӗ тӑванкас ҫыннисем катарари Мордови ялне. Виҫӗмҫул вара, «Тӑванлӑх» ушкӑн Шупашкарти Филармони сцени ҫинче Маргарита Туринге юрӑҫа ҫуралнӑ кунпа саламланӑ. |
 Ачасем Иван Кузьмин артистпа <p>Нумаях пулмасть Хырхӗрри шкулӗнчи пуҫламӑш классенче вӗренекенсем тӗп хуламӑрти пуканесен театрӗнче пулса курчӗҫ. Ача-пӑча Ҫӗнӗ ҫула чӑтӑмсӑррӑн кӗтет, Хӗл Мучи парнесем парасса шанать. Ҫавӑнпах пуль, вырӑс халӑх юмахӗ тӑрӑх лартнӑ «Морозко» спектакль ачасен кӑмӑлне кайрӗ, паканесем вӗсене чӗрӗ ҫын пекех туйӑнчӗҫ.</p> <p>Спектакль хыҫҫӑн шӑпӑрлансем пуканесем упранака пӳлӗмре пулса курчӗҫ. Тӗлӗнмелли нумай кунта: урайӗнчен пуҫласа мачча таранах вырнаҫтарнӑ ҫӳлӗксем ҫинче пин-пин пукане саркаланса ларать! Экскурсовод ачасене мӗнле-мӗнле пуканесем пулни ҫинчен каласа пачӗ: марионеткӑсем, петрушкӑсем, гапит ҫинчи пуканесем, пятачок пуканесем тата ытти те. Асӑнмалӑх сӑнӳкерчӗксем турӗҫ ачасем.</p> <p>Юлашкинчен хамӑр районти Аслӑ Чурачӑк вӑтам шкулӗнчен вӗренсе тухнӑ артистпа Иван Кузьминпа тӗлпулу иртрӗ. Тулли кӑмӑлпа таврӑнчӗҫ килӗсене ачасем, асаилӳсем нумайччен хумхантарӗҫ-ха вӗсене.</p> <p>Интереслӗ экскурси йӗркеленӗшӗн З.Н.Воробьёва, Г.В.Храмова вӗрентекенсене тав сӑмахӗ клас килет. |
-6.7 °C