Чӑваш Енре тискер чӗрчунсемпе кайӑксене шутлӗҫ. Хӗллехи учет нарӑс уйӑхӗн 29-мӗшӗнче вӗҫленӗ.
Чӑваш Енӗн Ҫутҫанталӑк ресурсӗсен тата экологи министерствинче пӗлтернӗ тӑрӑх, тискер чӗрчунсемпе кайӑк-кӗшӗке яланах шута илни сунар ӗҫне йӗркелеме: квота палӑртма тата ӑҫта миҫе чӗрчунпа кайӑк тытассин виҫине палӑртма — кирлӗ. Кунсӑр пуҫне пирӗн тӑрӑхра мӗнле тискер чӗрчунсемпе кайӑксем пурӑннине пӗлме май килӗ.
Ҫак тапхӑрта специалистсем пӑши, хир качаки, хир сысни, ҫӳлевӗҫ, кашкӑр, тилӗ, сӑсар, пӑсара, юс, пакша, шурӑ мулкач, карсак, пӑчӑр, ӑсан, карӑк, сӑрӑ хир чӑххи йышне шутлӗҫ.
Чӑваш Енӗн Ҫутҫанталӑк ресурсӗсен тата экологи министерствинче пӗлтернӗ тӑрӑх, тискер чӗрчунсемпе кайӑксене ытти ҫул та шута илнӗ.
Кӑҫалхи хӗл сивӗ мар пек туйӑнать-и? Ҫанталӑк сивӗтессе халех ан кӗтӗр. «Чӑваш Енри ҫанталӑк» проект авторӗ малтанлӑха пӗлтернӗ тӑрӑх, канмалли кунсенче те, ҫитес эрнере те термометр 5 градусран сивӗрех кӑтартмӗ.
Ыран юр ҫукалӗ, 3 градус сивӗ пулӗ, ҫӗрле 5-7 градус сивӗтӗ. Вырсарникун 5 градус таран сивӗтӗ, юр ҫӑвӗ.
Тунтикун ҫил-тӑма вӗҫтерӗ, юр 2 сантиметр ҫӳллӗш ҫеҫ ҫӑвӗ. Ытларикун термометр 0-5 градус кӑтартӗ. Кӗҫнерникун каллех циклон ҫитӗ, йӗпе юр ҫӑвӗ, ҫумӑр ҫӑвас хӑрушлӑх та пур.
Хальлӗхе пӗлтернӗ тӑрӑх, Кӑшарнире те сивӗ пулмӗ.
Чӑваш Енре пурӑнакансен хӑйсем валли вӑрман касма юрать. Анчах ӑҫта кирлӗ, унта мар. Ятарлӑ вырӑнсенче тата ирӗк илнипе.
Паян, кӑрлач уйӑхӗн 9-мӗшӗнче, ведомство ятарлӑ хушу кӑларнӑ. Чӑваш Енӗн Ҫут ҫанталӑк ресурсӗсен тата экологи министерствинче пӗлтернӗ тӑрӑх, 2020 ҫулта хӑш районти хӑш вӑрман хуҫалӑхӗнче мӗн чухлӗ йывӑҫ касма юранине палӑртнӑ. Йывӑҫсене лӑсӑллине, хытӑ ҫулҫӑллине тата ҫемҫе ҫулҫӑллине кура палӑртнӑ. Калӑпӑша кубла метрпа виҫнӗ.
Уйрӑм ҫынсен хӑйсем валли йывӑҫ касса хатӗрлес тесен министерствӑна ыйтса ҫырмалла. Ятарлӑ ирӗк илсе суту-илӳ килӗшӗвне алӑ пусса ҫирӗплетсен вӑрман хуҫалӑхне каймалла. Вӑрмана вутӑ хутма, строительство материалӗ хатӗрлеме касма ирӗк параҫҫӗ.
Ҫулталӑк пуҫланчӗ кӑна-ха, синоптиксем вара пире кӑҫал мӗнле ҫанталӑк пулассипе паллаштарма хатӗр. Паллах, вӗсем калани 100 проценчӗпех тӳр килмесен те пултарать.
Кӑрлач уйӑхӗ ӑшӑ, юрлӑ пуласса пӗлтереҫҫӗ вӗсем. Кайран пире ӑшӑ ҫуркунне кӗтет, юр ытти чухнехинчен хӑвӑртрах ирӗлсе пӗтет. Малтанлӑха пӗлтернӗ тӑрӑх, кӑҫал та, пӗлтӗрхи пекех, ейӳ сарӑлмӗ.
Ҫу уйӑхӗнче нӳрӗк ҫителӗксӗррине туйса илӗпӗр. Ҫӗртме уйӑхӗчченех ӑшӑ кунсем савӑнтарӗҫ. Ҫӗртмен 21-мӗшӗнче Уйӑх Хӗвеле хуплӗ. Ҫавӑнтанпа ҫанталӑк та улшӑнӗ, сивӗтӗ. Ҫурла уйӑхӗ те ӑшах килмӗ, уйӑхӑн пӗрремӗш ҫурринче ҫумӑрлӑ ҫанталӑк пулӗ.
Кӗркунне нормӑран сивӗрех тата типӗрех килмелле. Хӗл вара пӗлтӗрхи пек хӑйне кӗттермӗ, пӗрремӗш кунсенчех 25 градус таран сивӗтмелле.
Раштав уйӑхӗ хӗл пек пулмарӗ, ӗнер Шупашкарта пӗр тӑваткал метр ҫине 16 литр ҫумӑр ҫунӑ. Тӗрӗссипе вара ҫак вӑхӑтра 18 сантиметр ҫӳллӗш кӗртсем пулмалла. Хальлӗхе вара – 1 сантиметр ҫеҫ.
Сӑмах май, 2015 тата 2008 ҫулсенче те раштавӑн 25-мӗшӗнче юр пулман. 2006-2007 ҫулсенче вара хӗл нормӑран 7-9 градус сивӗрех пулнӑ. Шартлама сивӗ Кӑшарни хыҫҫӑн ҫеҫ иртсе кайнӑ.
Хальхинче кӑрлач уйӑхӗ мӗнле килӗ? Синоптиксем мӗн каланине итлер. Малтанхи кунсенче сивӗтет, ҫӗрлесерен 15-20 градус пулӗ, юр ытлах ҫумӗ. Кӑрлачӑн 7-13-мӗшӗсенче юр нумай ҫӑвӗ, ҫил-тӑман вӗҫтерӗ. Юр хулӑнӑшӗ 20 сантиметра ҫитмелле. Кӑрлачӑн 14-23-мӗшӗсенче эпир хӑнӑхнӑ хӗллехи ҫанталӑк тӑрӗ, атмосфера пусӑмӗ ӳснӗрен хӗвеллӗ ҫанталӑк савӑнтарӗ.
Кӑрлачӑн 25-27-мӗшӗсенче сывлӑш температури нормӑран пысӑкрах пулӗ, ҫапах ҫуркуннехи ҫанталӑк евӗрех пулмӗ. Уйӑх вӗҫӗнче тӑрук сивӗтмелле, ҫӗрлесерен 24 градус е ытларах сивӗ пулмалла. Юлашки икӗ ҫулта карлачра кун пек шартлама сивӗ пулман, термометр 22-23 градус ҫеҫ кӑтартнӑ.
Паян Шупашкарта кунӗпе тенӗ пек ҫумӑр ҫуса тӑчӗ. Ыран вара пирӗн республикӑра ҫанталӑк сивӗтмелле. Апла пулсан ҫул-йӗр пӑрлакланасси каламасӑрах паллӑ. Гидрометцентр хыпарланӑ тӑрӑх, ыран, раштавӑн 25-мӗшӗнче, сывлӑшри температура -3...-8 градус сивӗ пулӗ. Юр, йӗпе юр, ҫумӑр ҫӑвӗ.
Сӑмах май каласан, паян та Шупашкарти троллейбуссене ҫӳреме кансӗр пулнӑ. Вӗсем чарӑнса ларасран хулари авари тытӑмӗсем ҫине тӑрсах ӗҫлеҫҫӗ. Аварипе кӗрешес енӗпе тӑрӑшакансем ҫутӑ пӑралукӗсем пӑрланнине тасатассипе те яваплӑ. Шупашкарти ҫул-йӗр пӑрлакланса ларасран урамсене ятарлӑ хатӗрсем сапас енӗпе 53 машина ӗҫленӗ.
Ыран та, ҫитес кунсенче те ҫул ҫинче асӑрхануллӑ ҫӳремелле. Транспортӑн та, ҫуран ҫӳрекенсен те.
Хальхинче синоптиксем мӗнпе савӑнтарӗҫ-ха? Шел те, лайӑхах хыпар ҫук, ҫитес кунсенче юр ҫумасть. Шуҫлак ҫулсем вара… тата шуҫлакланӗҫ.
Ыран республикӑри ҫурҫӗр районӗсенче каллех пӑрлӑ ҫумӑр ҫӑвӗ. Ҫавна май ҫулсем кӑна мар, йывӑҫсемпе ҫутӑ пралукӗсем те пӑрпа витӗнме пултарӗҫ. Юнкун сивӗтет, 7 градус тарана «минус» кӑтартӗ. Кӗҫнерникунпа шӑматкунччен 14 градус сивӗ пулӗ, хӗвел тухӗ. Анчах вӑл пӑра ирӗлтермӗ.
Малтанлӑха пӗлтернӗ тӑрӑх, раштавӑн 29-мӗшӗнче ҫеҫ кӑштах юр ҫума пултарӗ.
Ҫитес кунсенче Чӑваш Енре ҫанталӑк савӑнтармӗ. Раштавӑн 19-20-мӗшӗсенче юрпа ҫумӑр хутӑш ҫӑвӗ, ҫавна май хӑш-пӗр вырӑнта пӑрлӑ ҫумӑр ҫӑвас хӑрушлӑх пур. Ҫил вӑйланӗ: ҫеккунтра 17 метр хӑвӑртлӑхпа вӗрӗ. Шупашкарта сывлӑш температури 1-3 градус ӑшӑ пулӗ. Ҫӗнӗ рекорд пулас шанчӑк пур: 1956 ҫулта ҫак кунсенче 2,3 градус ӑшӑ пулнӑ. Раштавӑн 20-мӗшӗнче сывлӑш температури 3-4 градус таран анӗ, ҫавна май ҫулсем пӑрлакланӗҫ.
Ҫӗнӗ ҫул уявӗнче ҫанталӑк мӗнлерех пулӗ-ха? Малтанлӑха пӗлтернӗ тӑрӑх, раштавӑн 20-28-мӗшӗсенче 8-12 градус сивӗ пулӗ. Раштавӑн 24-27-мӗшӗсенче хӗвеллӗ кунсем пулас шанчӑк пур. Ҫӗнӗ ҫул умӗн юр ҫума пултарӗ. Раштавӑн 31-мӗшӗнче, кӑрлачӑн 1-мӗшӗнче термометр 5-10 градус сивӗ кӑтартӗ. Хӗллехи каникулта кашни кун тенӗ пекех юр ҫӑвӗ, юр хулӑнӑшӗ 15 сантиметра ҫитӗ.
Ҫӗнӗ ҫул ҫывхарнӑ май Чӑваш Енри вӑрмансенче лӑсӑллӑ ҫамрӑк хунавсене ҫирӗп тӗрӗслӗҫ. Ҫакӑн пирки Чӑваш Ен Ҫут ҫанталӑк ресурсӗсен тата экологи министерстви пӗлтерет.
Йывӑҫсене саккуна пӑсса кассан (тепӗр майлӑ каласан, ятарлӑ ирӗк илмесӗр хуҫалансан) административлӑ майпа явап тыттарса штрафлама юрать. Уйрӑм ҫынсен кӗсьене 3-4 пин тенкӗлӗх ҫӳхетмелле, должноҫри ҫынсен — 20-40 пинлӗх, предприяти-организацисен — 200-300 пинлӗх.
Йывӑҫ каснӑ чух автомототранспортпа тата ытти хатӗр-хӗтӗрпе усӑ курсан уйрӑм ҫынсен те яваплӑх пысӑкрах. Вӗсене 4-5 пин тенкӗлӗх штрафлӗҫ тата ятарлӑ хатӗре туртса илме ирӗк пур. Икӗ йывӑҫ кассан РФ Пуҫиле кодексӗн 260-мӗш статйипе килӗшӳллӗн явап тытарма май парать саккун.
Чӑваш Енре ҫанталӑк сивӗтрӗ. Паян ҫӗрле 15 градус таранах сивӗтӗ. Анчах кайран ҫанталӑк ӑшӑтма тытӑнӗ.
Ҫулсем ҫинче шуҫлак. Канмалли кунсенче ҫавӑн пекех пулӗ. Вырсарникун ҫӗрле пӑрлӑ ҫумӑр ҫӑвас хӑрушлӑх пур. Кун хыҫҫӑн каллех шуҫлак пулӗ. Ҫитес эрне варринче йӗпе юр, ҫумӑр ҫӑвӗ.
Раштав уйӑхӗн 20-мӗшӗнче циклон Урал еннелле кайӗ, Скандинави енчен антициклон ҫывхарӗ – ҫанталӑк 25 градус таранах сивӗтӗ. Синоптиксем малтанлӑха пӗлтернӗ тӑрӑх, тепӗр эрнерен юр хулӑнӑшӗ 10 сантиметр ҫитме пултарать.
-0.7 °C