Тутарстанри Теччӗ районӗнче чӑваш халӑхне ҫутта кӑларнӑ Иван Яковлев ҫуралнӑранпа 173 ҫул ҫитнине тата Чӑваш чӗлхи кунне халалласа савӑнӑҫлӑ мероприяти иртнӗ.
Унта Чӑваш Ен делегацийӗ тухса кайнӑ. Йышра ЧР Культура, национальноҫсен ӗҫӗсен тата архив ӗҫӗн министерствин пай пуҫлӑхӗ Инна Ильина, Чӑваш Енри Профессионал ҫыравҫӑсен союзӗн правленийӗн ертӳҫи Лидия Михайлова (Филиппова), чӑваш халӑх ҫыравҫи Анатолий Кибеч, Чӑваш Республиикин Вӗренӳ институчӗн этнокультура вӗрентӗвӗн кафедин заведующийӗн тивӗҫне пурнӑҫлакан Анна Егорова, Константин Доброхотов блогер, «Чӑвашкино» киностуди ӗҫченӗсем тата пултарулӑх интеллигенцийӗ пулнӑ.
Тутарстанра «И.Я. Яковлев эткерлӗхӗ — тӗнче пуянлӑхӗ» ятпа ҫавра сӗтел, Иван Яковлевӑн тван шкулӗнче савӑнӑҫлӑ митинг иртнӗ.
«Пӗтӗм чӑваш диктанчӗ» акцие кӑҫал та ирттерӗҫ. Вӑл 2021 ҫулхи ака уйӑхӗн 30-мӗшӗнче чӑвашсем пурӑнакан пӗтӗм хулапа ялта иртмелле.
Чӑваш Республикин Вӗренӳ институчӗ пӗлтернӗ тӑрӑх, акцин тӗп тӗллевӗ – чӑваш чӗлхин пӗлтерӗшне, сумӗпе хисепне ӳстересси. Задачисем ҫаксем тесе палӑртнӑ: тӗнчере тӑван кӗтесрен, тӑван ҫӗртен, тӑван чӗлхерен, тӑван халӑхран хакли нимӗн те ҫуккине тепӗр хут аса илтересси; чӑвашла ҫырма пӗлнине тӗрӗслесси; чӑвашла пӗлекен кашни ҫынна хӑй тӗрӗс ҫырма пултарнине тӗрӗслеме май туса парасси.
Акцие Чӑваш чӗлхи кунне тата ҫӗнӗ чӑваш ҫырулӑхне туса хунӑранпа 150 ҫул ҫитнине халаллӗҫ.
Республикӑмӑр Элтеперӗ Олег Николаев Чӑваш чӗлхи кунӗпе саламланӑ.
Ака уйӑхӗн 25-мӗшӗнче, чӑваш халӑхне ҫутта кӑларнӑ Иван Яковлев ҫуралнӑ кун, эпир Чӑваш чӗлхи кунне паллӑ тӑватпӑр.
«Чӗлхе – халӑх культурин чи пысӑк пуянлӑхӗ, чӗрӗ еткерӗ, пирӗн ӑна типтерлӗн сыхласа упраса ӑруран ӑрӑва тӗрӗс-тӗкел куҫарса пымалла.
Республикӑра чӑваш чӗлхине сыхласа хӑварас тата малалла аталантарас тӗлӗшпе сахал мар тунӑ, хальхи вӑхӑт ыйтӑвӗсене тивӗҫтерекен ҫӗнӗ учебник туса хатӗрлемелли тӗллев те йӗркеллӗн пурнӑҫланать. Тӑван чӗлхемӗрӗн ят-сумне ӳстерсе пырас ӗҫе Чӑваш Енри культура учрежденийӗсемпе шкулсем тата ача сачӗсем чӑннипех те пысӑк тӳпе хываҫҫӗ», – тесе каланӑ саламра.
«Чӑваш халӑх сайчӗн» вулаканӗсене Чӑваш чӗлхи кунӗ умӗн сӗнекен ҫак статьяна мӗнле те пулин ӑнлантарса пани кирлех мар-тӑр. Тимлӗ вулакан хӑех ӑнланать. Статья авторӗ А. И., ахӑртнех, Александр Иванович Иванов. «Чӑваш энциклопедийӗнчен:
ИВАНОВ Александр Иванович [2.11. 1897, с. Яншихово-Норваши Цивил. у. (ныне Янтиков. р-на) — 13.5.1942, Архангел. о6л., лагерь ГУЛАГа] — журналист и деятель культуры. В 1918–19 6ыл сотрудником газеты «Канаш» в Казани. После образования Чуваш. автоном. обл. активно сотрудничал в чуваш. газетах и журналах, нередко пользовался псевдонимом Ванюшке. В 1930 выступил одним из организаторов Чуваш. республикан. книж. палаты (ныне Государственный архив печати Чувашской Респу6лики), был её первым директором. В 1937 репрессирован и осуждён на 10 лет лишения свободы. Реабилитирован посмертно. Брат В.И. Токсина.
Алексей Леонтьев, истори ӑслӑлӑхӗсен кандидачӗ.
1. Чӑвашсем пек вак халӑхсене мӗншӗн вырӑс алфавичӗ йышӑнтарнӑ?
Мӗншӗн йышӑнтарни вӑл малта каланинченех паллӑ пулмалла.
Чӑваш Енри хальхи вӑхӑтри паллӑ сӑвӑҫсенчен пӗри, вун-вун юрӑ сӑмахӗсен авторӗ Альбина Юрату шкулсемпе ача пахчисене тӑтӑшах тухса ҫӳрет. Ӳркенменскер хулари ачасем патне ҫеҫ мар, районтисем патне те ҫитет.
Ҫак кунсенче вӑл Шупашкарти «Теремок» 93-мӗш ача пахчинче пулнӑ. «Тӗлпулу питӗ интереслӗ иртрӗ. Ачасемпе юрларӑмӑр, ушкӑнпа сӑвӑсем каларӑмӑр, мана валли ятарласа чӑвашла юрӑ та юрларӗҫ, юмахсем ҫырма вӗрентӗмӗр... «Теремок» ача пахчине ҫӳрекен шӑпӑрлансене чунтанах юратрӑм. Воспитательсене чун-чӗре тавӗ. Асӑнмалӑх-савӑнмалӑх сӑн ӳкерӗнтӗмӗр...», — хыпарланӑ чӑваш чунӗллӗ хастар сӑвӑҫ Альбина Юрату.
Ӗнер Ҫеҫпӗл Мишши ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх ҫамӑксен театрӗнче чӑваш чӗлхине, наци культурине тата ӳнерне аталантарассине сӳтсе явма пуҫтарӑннӑ. Пултарулӑх пӗрлешӗвӗсен хастарӗсемпе, артистсемпе, художниксемпе, дизайнерсемпе тата композиторсемпе иртнӗ тӗлпулӑва республика Элтеперӗ Олег Николаев хутшӑннӑ.
«Чӑвашла хаҫатсем тата журналсем тухса тӑраҫҫӗ, радиопа телекурав чӑвашла хыпарлаҫҫӗ. Пирӗн пурнӑҫа чӑваш киновӗ ытларах та ытларах кӗрсе пырать. Ку вӑл пӗтӗмпех — тӑван чӗлхене аталантармалли никӗс. Анчах пирӗн талпӑнмалли пур-ха. Ача пӗчӗкрен чӑваш чӗлхине тата культурине ӑша хывтӑр тесен ун тавра чӑваш чӗлхи пулмалла. Ку енчен пирӗн пурнӑҫламалли чылай-ха, — тенӗ Олег Николаев. — Кунта хуласенчи урамсенче чӑвашла ҫырассине, тӗрлӗ меропиятире чӑваш чӗлхипе усӑ курассине те кӗртмелле».
Ака уйӑхӗн 23-мӗшӗнче, 14 сехетре, Чӑваш Ен Наци вулавӑшӗнче чӑваш ҫырулӑхне йӗркеленӗренпе 150 ҫул ҫитнине халалласа калӑпӑшлӑ кӗнеке экспозицйӗ уҫӑлӗ.
Ҫӗнӗ чӑваш ҫырулӑхӗ вилӗмсӗр Иван Яковлевпа тӳремӗнех ҫыхӑннӑ. Вӑл тата унпа пӗр шухӑшлӑ хастарсем 1871 ҫулта чӑваш алфавитне йӗркеленӗ. Ӑна тӑван чӗлхемӗрте пур сасӑсене шута илсе хатӗрленӗ.
Вулавӑшра йӗркеленӗ курав алфавит тата чӑваш букварӗ тӗрлӗ тапхӑрта епле аталанса пынипе, ҫав ӗҫе тӳпе хывнисемпе паллаштарӗ; ҫулсем иртнӗҫемӗн чӑваш чӗлхи вырӑс тата ытти чӗлхерен кӗнӗ сӑмахсемпе пуянланса пыни ҫинчен те каласа кӑтартӗ.
Курава вулӑвӑш ӗҫченӗсем тата Олег Улангин художник пӗрле пулса хатӗрленӗ.
(Ҫулталӑкра пӗрре килекен Чӑваш чӗлхи кунӗ умӗн калани)
Чи малтанхи сӑмахшӑн – тав! Тавах!
П. Хусанкай. Ҫуралнӑ ҫӗр-шывра.
Хальхи тӑкӑс та пирчевлӗ пурнӑҫ саманчӗ: чӗлхемӗр ҫухаласси Пире Тивмен пек, таҫта аякра пулса пынӑ пек туйӑнать.
Л. Пӑртас.
Ялан телей пӗрчисене тӗрлӗ енчен асамлӑн ҫупӑрласа кӗтекен Этем Чунӗ-Кӑмӑлӗ — ирӗклӗхпе тулса ларнӑ пирӗн космос-галактика пекех — вӗҫӗ-хӗррисӗр. Ҫав шутласа илейми вӗҫсӗрлӗхре чӑвашлӑхӑн авалтанах килекен масмаклӑ-чӗнтӗрлӗ арки ҫине тараватлӑн ҫырса хунисем, пулнӑ шухӑшӑмӑрсене татах та малалла кармаштараҫҫӗ, пин-пин ҫӑлтӑрсем шӑтӑкланӑ тӳпере тӗппипех иртсе кайман астӑвӑм шӑплӑхӗпе пӗлсе усӑ курса, малалла хастарланса-патварланса утма хистекен хамӑрӑн ҫутӑ тивлет пулмаллине куллен аса илтереҫҫӗ, «Эх, мӗн ма юрататӑп-ши эпӗ тӑван халӑха? Чӗлхи, чӗлхи-ҫке эмел...» – тенӗччӗ Г.Н. Волков.
Ака уйӑхӗн 25-мӗшӗ — чӑваш халӑхне ҫутта кӑлараканӗ, ҫӗнӗ чӑваш ҫырулӑхне йӗркелекенӗ Иван Яковлевич Яковлев ҫуралнӑ кун.
Чӑваш наци музейне Чӑваш Республикин Хисеп грамотипе чыслама йышӑннӑ. Ку хушӑва республика Элтеперӗ, Олег Николаев ӗнер, ака уйӑхӗн 15-мӗшӗнче, алӑ пуснӑ.
Хисеп грамотипе культура учрежденине музей ӗҫне аталантарма пысӑк тӳпе хывнӑшӑн, чӑваш хаӑхӗн культура эткерлӗхне упраса хӑварассипе тата сарассипе ҫине тӑнӑшӑн хавхалантрас тенӗ.
Аса илтерер: нарӑс уйӑхӗн 12-мӗшӗнче наци музейӗ 100 ҫулхине савӑнӑҫлӑ мероприятипе уявларӗ. Юбилей ҫулталӑкӗ унпах вӗҫленмен-ха. Паллӑ пулӑма асра тытса ҫулталӑкӗпех тӗрлӗ мероприяти иртӗ.
Сӑмах май каласан, музея 100 ҫулхипе саламласа ҫӗршыв Президенчӗ Владимир Путин нарӑс уйӑхӗнче саламлӑ телеграмма янӑччӗ.
Питӗр хулинчи Национальноҫсен ҫуртӗнче Чӑваш эстрада юррин «Кӗмӗл сасӑ» пӗтӗм Раҫҫейри ХХII конкурсӗн регионсем хушшинчи тапхӑрӗ иртнӗ. «Невари кӗмӗл сасӑ — 2021» фестиваль-конкурса Питӗр тӑрӑхӗнчи «Юрату» тата «Парне» чӑваш ансамблӗсем те хутшӑннӑ.
Пултарулӑх ӑмӑртӑвне Чӑваш Енри Дарья Моранькова та пырса ҫитнӗ. Конкурсра вӑл 1 степеньлӗ лауреат ятне тивӗҫнӗ. «Кӗмӗл сасӑ — 2021» пӗтӗм Раҫҫейри конкурсра пике Ленинград облаҫӗн чысне хӳтӗлӗ.
Дарья 2008 ҫулта Куславккара ҫуралнӑ. Унти ӳнер шкулӗнчи эстрада тата хор уйрӑмӗсенче вӗренет. Хӗрачан педагогӗ — Чӑваш Республикин культура тава тивӗҫлӗ ӗҫченӗ Диляра Стулова. Музыка шкулне ачана аслисем 3 ҫултах илсе ҫӳреме тытӑннӑ. Солист евӗр хӗрача сцена ҫине 4 ҫулта тухнӑ. Дарья Моранькова тӗрлӗ конкурса хастар хутшӑнать.
-4.7 °C