Ыран, юпа уйӑхӗн 27-мӗшӗнче, Лондонра чӑваш культурипе паллаштарӗҫ.
Великобританин тӗп хулинчи «Hoxton» галерейӑра Шупашкар хӗрӗн Полина Осипован уйрӑм экспозицийӗ уҫӑлӗ.
«Курава хамӑн тӑван Чӑваш Ене, чӑвашсен хамшӑн питӗ заклӑ хӑйне евӗр культурине халаллӑп. Унта манӑн сӑнӳкерчӗксем, видеосем, пир-авӑр, тӗрлӗ хатӗр-хӗтӗр тата скульптура пулӗ», – пӗлтернӗ Питӗрте ӗҫлесе пурӑнакан 22 ҫулти художник тӗнче тетелӗнчи хӑйӗн страницинче.
Полина Осипова Шупашкартан Питӗре 9-мӗш класс хыҫҫӑн куҫса кайнӑ. Чӑваш культурипе кӑсӑкланса хавхаланакан пултаруллӑ пике чӑваш эрешӗллӗ капӑрлӑхсемпе скульптурӑсем ӑсталать. Вӑл модӑри пысӑк брендсемпе, тӗслӗхрен, «Gucci»-пе, ҫыхӑну тытать.
ЧӐВАШ РЕСПУБЛИКИН ПУҪЛӐХНЕ О.Н. НИКОЛАЕВА
КОПИСЕМ:
ЧӐВАШ РЕСПУБЛИКА ПАТШАЛӐХ КАНАШӖН ПРЕДСЕДАТЕЛЬНЕ Л.И. ЧЕРКЕСОВА
ЧӐВАШ НАЦИ КОНГРЕСӖН ПРЕЗИДЕНТНЕ Н.Ф. УГАСЛОВА
ХИСЕПЛӖ ОЛЕГ АЛЕКСЕЕВИЧ!
2021 ҫулхи октябрӗн 23-мӗшӗнче Чӑваш наци конгресӗн черетлӗ Аслӑ Пухӑвне ирттерме палӑртнӑ.
Хӑй ӗҫлесе кайнӑ малтанхи тапхӑрта Конгресс, пирӗн шутпа, чӑнахах та чӑваш нацине европӑлла типлӑ наци пек йӗркелесе ярас, чӑваш патшалӑхлӑхне, ун политика системине тӗпрен ҫӗнетсе улӑштарас, халӑхӑн экономика никӗсне трансформацилес, чӑваш чӗлхи статусне ҫӗклес тесе пысӑк ҫитӗнӳсем тунах. Анчах та, вӑхӑт иртнӗҫемӗн, ЧНК чӑваш нацине ертсе пыракан, ӑна консолидацилесе чӑмӑртакан вӑй пулма пӑрахрӗ, майӗпен ытларах та ытларах этнокультура ӗҫӗсене анчах туса пырас еннелле сулӑна пуҫларӗ. Тем тесен та, паянхи кун Конгресӑн чӑваш нацине системӑллӑ йӗркелесе тытса пырас вӑйӗ хавшаса сисӗнмеллех чакрӗ.
Конгресӑн пулас Аслӑ Пухӑвне йӗркелес ӗҫе май пур таран хутшӑнас тесе эпир ЧНК-н паянхи кунхи лару-тӑрӑвӗ пирки те, ӳлӗмри пуласлӑхӗ пирки те пуҫа ватмасӑр пултараймастпӑр.
| ЮПА | 22 |
Нумаях пулмасть эпӗ сайтра «Якку пичче» ятлӑ аса илӳ статйи пичетлерӗм. Ӑна писатель Чӑваш халӑх поэчӗ Яков Гаврилович Ухсай ҫуралнӑранпа 110 ҫул ҫитнине халалларӑм. Ҫак статьяна Мускавра пурӑнакан поэтӑн аслӑ хӗрӗ Елена Яковлевна та вуланӑ, ман пата тав сӑмахӗ ҫырса ячӗ. Ҫавӑн пекех вӑл тинтерех кӑна хӑйӗн пурнӑҫӗнчи пӗр пӑтӑрмаха аса илнӗ. Ӑн иккен чӑваш хӗрӗ вилӗмрен ҫӑлса хӑварнӑ.
Инкек куҫа курӑнса килмест. Елена Яковлевна каласа панӑ тӑрӑх, ӑна пӗр кӗтмен ҫӗртен кӑшлавирус чирӗ аптратса ӳкернӗ. Больницӑна вӑхӑтра ҫитмен пирки чир ытла шала кайнӑ. Унӑн ирӗксӗрех «Васкавлӑ пулӑшу» чӗнме тивнӗ. Пулӑшу экипажӗн врачӗ – хӗрарӑм – Елена Яковлевнӑн докуменчӗсене пӑхнӑ та тӗлӗнсех кайнӑ.
— Эсир Яков Гаврилович Ухсай хӗрӗ-им? — тесе ыйтнӑ.
— Ҫапла, эпӗ, — хуравланӑ кил хуҫи.
— Эпӗ Чӑваш Республикинчен, — пӗлтернӗ хӗрарӑм-тухтӑр. — Сирӗн аҫӑр пирки те, унӑн сӑввисене те нумай вуланӑ. Сире халех Мускаври «Коммунарка» больницине илсе ҫитерӗп. Унта ҫак усал чиртен хӑвӑрт, пӗлсе сыватаҫҫӗ.
Чӑваш Республикин Ҫеҫпӗл Мишши фончӗ 2021 ҫулта Халӑхсем хушшинчи Ҫеҫпӗл Мишши ячӗллӗ премие кама парассине палӑртнӑ. Вӗсем — «Чӑваш Ен» Патшалах телерадиокомпанийӗн телевиденипе радиовещани информаци программисен службин корреспонденчӗ Енейкин Алексей Николаевич тата Ҫеҫпӗл Мишшин Шупашкарти музейӗн ертӳҫи Андреева Антонина Васильевна.
Алексей Николаевича премие «Чӑвашкино» Патшалах киностудийӗпе пӗрле режиссер-сценарист пулса «Тӗрӗслӗх ҫутаттӑр Ҫеҫпӗлӗн ятне» документлӑ фильм ӳкернӗшӗн панӑ, Антонина Васильевӑна вара — Ҫеҫпӗл Мишшин Шупашкарти музейӗн ертӳҫи пулса нумай ҫул ӑнӑҫлӑ ӗҫленӗшӗн тата общество пурнӑҫне хастар хутшӑннӑшӑн. Фонд шухӑшӗпе вӗсем иккӗшӗ те Ҫеҫпӗл Мишшин пултарулӑхне тӗпчес, ӑна халӑх хушшинче сарас тӗлӗшпе нумай вӑй хунӑ.
Алейсей Енейкин — Елчӗк тӑрӑхӗнчен. Аслӑ пӗлӗве И.Я. Яковлев ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх педагогика университетӗнче илнӗ, 2011 ҫултанпа «Чӑваш Ен» патшалӑх телерадиокомпанин корреспонденчӗ пулса ӗҫлет.
Антонина Андреева — Шӑмӑршӑ районӗнче ҫуралнӑ. Чӑваш патшалӑх университечӗн чӑваш филологийӗпе культура факультетӗнче аслӑ пӗлӳ илнӗ.
Юлашки кунсенче чӑваш хастарӗсем «Чӑвашкино» пирки шухӑшласа пуҫа хытах ватни вӑрттӑнлӑх мар. Чӑваш Республикин тава тивӗҫлӗ артистки Надежда Кириллова калашле, «пилӗк ҫул каялла О.М. Цыпленков тӑрӑшӑвӗпе, К.Г. Яковлев культура министрӗ пулӑшӑвӗпе «Чӑвашкино» чӑваш халӑхне каялла таврӑнчӗ». Халӗ вара унӑн малашлӑхӗ питех те тӗтреллӗ. Ҫак лару-тӑрупа килӗшме пултарайманнисем Чӑваш халӑх сайтӗнче те, тӗнче тетелӗнчи халӑх ушкӑнӗсенче те пӗрин хыҫҫӑн тепри чӑвашла та, вырӑсла та ҫырма тытӑнчӗҫ. Чӑваш Енри Профессионал писательсен союзӗ Элтепер ячӗпе ҫыру шӑрҫалама та шикленсе тӑман.
Ҫав вӑхӑтрах Чӑваш Ен Элтеперӗн Администрацийӗ республикӑри влаҫ органӗсен офциаллӑ порталӗнче ӗнер 17 сехет ҫитеспе «Национальный бренд «Чувашкино» будет сохранен, усилен ресурсами и компетенциями» ятлӑ хыпар вырнаҫтарнӑ. «Чӑвашкино» малашлӑхне ӗнер Правительство ҫуртӗнче Олег Николаев Элтепер культура министрӗпе Светлана Каликовӑпа тата цифра аталанӑвӗн министрӗпе Кристина Майнинапа тӗлпулса сӳтсе явнӑ-мӗн. Асӑннӑ хыпарта, тӗпрен илсен, «Чӑвашкинона» Чӑваш Ен НТРКипе пӗрлештерсен ним те маррине, унран та ытларах — чӑваш киновӗн ӳнерне аталантарма майсем пуррине ӗнентерсе пама тӑрӑшни сисӗнет.
«Чӑвашкино» ҫинчен ырӑ мар хыпар илтрӗм те, сайтра пичетленнӗ статьясене чуна ыраттарса вуласа тухрӑм. Комментарисем ҫырни пулӑшаяс ҫук, статья ҫырма шутларӑм. Калас сӑмаха каламалла тата кирлӗ вӑхӑтра каламалла. Вӑхӑтра каламан сӑмах пирки мӗн чухлӗ нуша куратпӑр: чӗлхе те вакланнӑ, Наци лицейӗ те арканнӑ, Чӑваш театрӗ те пӗтсе ларнӑ… Туллиех проблема!
«Чӑвашкино» ҫинчен эп вуниккӗри ача Тани Юн ҫырнӑ, 1972-мӗш ҫулта Чӑваш кӗнеке издательстви кӑларнӑ «Иртнӗ кунсем, ҫулсем» кӗнекере вуласах тӗлӗннӗччӗ. Ман анне ҫуралнӑ ҫулсенче чӑвашла кино пулнӑ иккен! Ман, 12-ри ачан ҫав вӑхӑтра питӗ чӑвашла ӳкернӗ фильмсене курас килетчӗ. Ӑҫта вӗсем? Мӗншӗн кӑтартмаҫҫӗ? Анчах вӑл кинофильмсене 1937-мӗш ҫулсенче пӗтернине эп ун чухне, паллах, пӗлме пултарайман. Ҫав ачалӑхри тӗлӗнӳ ман пурнӑҫра яланлӑха чуна кӗрсе юлчӗ.
Чӑваш театрӗнче ӗҫленӗ ҫулсенче, Тани Юн кӗнекине усӑ курса «Чӑвашкино» историйӗ ҫинчен каласа паракан вулав программи хатӗрлерӗм. Анчах чылай вӑхӑт поэзине кӗрсе кайнӑ пирки ман ӑна туса ҫитерме май килмерӗ.
| ЮПА | 19 |
Чӑваш Республикин пуҫлӑхне
О.А. Николаева
Хисеплӗ Олег Алексеевич!
Эпир, шӑпа хушнипе Чӑваш Республикин тулашӗнче пурӑнакан чӑвашсем, пӗтӗм чӑваш халӑхӗн уйрӑлми пайӗ пулса тӑратпӑр.Чӑваш республикипе унӑн Шупашкар шӗкӗр хули тӗнчери мӗнпур чӑвашсемшӗн чӗлхепе культура центрӗ пулса тӑраҫҫӗ. Ҫавна пула Эсир, Чӑваш Республикин пуҫлӑхӗ пулнӑ май, пӗтӗм чӑваш халӑхӗн лидерӗ пулса тӑратӑр. Ҫавӑнпа Сирӗн тӑван чӗлхешӗн тӑрӑшакан принциплӑ позицирен чӑваш чӗлхипе культурин малашнехи аталанӑвӗ тӳррӗн килет.
Юлашки 20 ҫул хушшинче тӗнчери чӑваш культурипе чӗлхин центрӗ пулса тӑракан Шупашкар хулинче пӗрин хыҫҫӑн теприне чӑвашла тухакан журналсене, хулари чӑваш колледжӗсене хупни, хулара тата республикӑра ача сачӗсенче, шкулсенче чӑваш чӗлхине хӗсни, ӑна ачасен ашшӗ-амӑшӗсем умӗнче пропагандӑламанни, патшалӑх учрежденисенчен чӑваш чӗлхипе усӑланнине хӗссе кӑларни, унпа ӗҫре хут-хура ҫырманни, Ӑслӑлӑхпа ӳнер академине, Наци лицейне аркатни, хальхи вӑхӑтра Чӑваш патшалӑх университетӗнче чӑваш филологийӗпе культура факультетне хупасси ҫинчен хыпар тата ытти те пире Чӑваш Республикинче тата Шупашкарта чӑваш чӗлхипе культурине пӗтерсе лартас кампани пыни ҫинчен тарӑн шухӑшлаттарать,пӑшӑрхантарать, тарӑхтарать.
Красноярскри чӑвашсен автономийӗ чӑваш чӗлхине вӗрентме тытӑнӗҫ. Ку хыпара автономи Фейсбукри хӑйӗн страницинче пӗлтернӗ.
Унта ҫырнӑ тӑрӑх, «Чӑваш чӗлхине вӗренмелли ушкӑна вӗренекенсене пухать. Занятие Красноярск крайӗнчи Халӑхсен туслӑхӗн ҫуртӗнче (Красноярск рабочийӗ хаҫат ячӗллӗ проспект, 100-мӗш «в» ҫурт) ирттерӗҫ».
Чӑваш чӗлхи вӗренес кӑмӑллисен 8-953-594-7730 номерпе Татьяна Ефимовна патне шӑнкӑравламалла.
Марина Карягина тележурналистӑн, сценаристӑн режиссёр пулса хатӗрленӗ, куракан патне тӑватӑ чӗлхепе ҫитнӗ «Ҫӑлтӑр витӗр ҫул курӑнать» фильмӗ Стамбулта иртнӗ пӗтӗм тӗнчери кинофестивальте ҫӗнтернӗ.
Асӑннӑ ӗҫӗн операторӗсем – Сергей Мышев, Владимир Сергеев (йывӑр тӑпри ҫӑмӑл пултӑр), Виктор Степанов, Екатерина Янгалакова, монтажёрӗ – Карина Петрова, сасӑ режиссёрӗсем – Сергей Блинов, Владимир Неверов, продюсерӗ – Елена Егорова, директорӗ — Екатерина Канюка, куҫаруҫи — Надина Джавадова.
Чӑваш Енри ӗҫе тӗрлӗ ҫӗршыври 23 тӳре пысӑка хурса хакланӑ. Ҫапла вара фильм Пӗтӗм тӗнчери кинофестивальте иккӗмӗш вырӑна тухнӑ. «Ҫӑлтӑр витӗр ҫул курӑнать» фильм унччен те Пӗтӗм тӗнчери темиҫе фестивальте те сумлӑ вырӑна тухнӑ.
Сӑмах май каласан, юпа уйӑхӗн 16-мӗшӗнче Марина Карягинан ҫуралнӑ кунӗ пулчӗ. Вӑл кун Чӑваш телекуравӗн ҫуралнӑ кунӗпе пӗр килчӗ.
Чӑваш наци радиовӗпе темиҫе хут та илтрӗм: чӑваш кинона хупма хатӗрленеҫҫӗ иккен. Паян вацапра ҫапла хыпар илтӗм: «Министр культуры Чувашской Республики (Каликова Светлана Анатольевна) запрещает снимать фильмы на чувашском языке, не смотря на то, что сама является коренной чувашкой. С ее указки, за производство фильмов на чувашском языке, закрывают “Чувашкино”» Ҫак хыпара Станислав Сатура ярса патӑм та, вӑл, тарӑхнипе ӗнтӗ, вырӑсла хуравларӗ: «Что за идиотизм?»
Пуҫа вырнаҫма пултарайман идиотлӑх! Выҫлӑх ҫулӗсенче йӗркелеме пултарнӑ «Чӑвашкинона» иккӗмӗш хут хупма хатӗрленеҫҫӗ иккен! Малтанхинче, репрессисем пуҫланас умӗн, «Востоккинопа» пӗрлештеретпӗр тесе хупнӑ пулсассӑн, хальхи тапхӑрта мӗнпе сӑлтавлаҫҫӗ-ши тӳрере ларакан этемккесем? Ӳнерпе ӑслӑлӑх академине аркатрӗҫ, тӗрӗк тӗнчине кӗме чарчӗҫ, наци лицейне ишрӗҫ, халӗ Чӑвашкиноне кӑнтасшӑн халӑхӑмӑра кӑшкалан «шӗкӗсем»!
Пусмӑртан хӑтӑлнӑ чӑвашсем кино ӳкерсе пилӗк ҫул хушшинче тӗнчипе паллӑ пулса тӑнӑ: «Сарпике», «Атӑл пӑлхавҫисем», «Хура юпа», «Аппайкка» фильмсене пӗтӗм Союзӗпе кӑтартнӑ, вӗсем чӑвашӑн харкам ӑнне Андриян Николаев космоса вӗҫсе кайнӑ чухнехи пекех ҫӗклеме пултарнӑ.
+12.3 °C