| ҪУР | 30 |
Юхма Мишши хатӗрленӗ «Ылтӑн ҫӳпҫе» кӗнекери статьясемпе малалла паллаштаратпӑр (ку ӗҫе тахҫантанпах тӑвайманччӗ-ха...). Аса илтеретпӗр, кӗнекен иккӗмӗш ячӗ — «Чӑваш сӑмахӗсен вӑрттӑнлӑхӗ». Ӑна 1993 ҫулта кӑларнӑ («Вучах» библиотекинче).
Хӗрӗх чалӑш ҫӳллӗ ту,
Хӑпарассӑн туйӑнмасть, —
юрлаҫҫӗ юрӑра.
Чӑваш мифологинче Кав тӑвӗ, Ылтӑнту тени тӗл пулать. Улӑпа ҫӳлти турӑ Танкӑр Арамаҫи тӑвӗ ҫумне сӑнчӑрласа лартнине калани те пур. Арамаҫи тухӑҫра хӑлахсен мифологинче паллӑ ту, авалхи эрменсен ӗненӗвӗнче унта турӑсем пурӑннӑ, тенӗ, урӑхларах каласан, вӑл эрменсен Олимпӗ шутланнӑ, ахӑртнех, авалхи чӑвашсемшӗн те ҫав пӗлтерӗшпех ҫӳренӗ пуль.
Сарту, Шурту, Улату, Йӗкӗрту час-часах тӗл пулать чӑваш халӑх сӑмахлӑхӗнче. Шукӑльту тени те пур, ку, ахӑртнех, Жигули тӑвӗсене пӗлтернӗ пулас. Атӑлӑн сылтӑм ҫыранӗнче Чикмерен анатарахри ҫӳллӗ сӑртсене Ар-Сӗнтер тенӗ, «Ар-Сӗнтӗрпеле Улатимӗр тӑвӗ ҫинче хула пулнӑ,— тени пур Ашмарин словарӗнче. — Ар-Сӗнтӗр ту ҫинче тутар ӗмпӳ пулнӑ, Улатимӗр тӑвӗ ҫинче — чуаш ӗмпӳ.
Ҫак кунсенче Молдавинче Чӑваш киновӗн кунӗсем иртеҫҫӗ. «Асам ахрӑмӗ» фестиваль ҫурла уйӑхӗн 25-мӗшӗнче пуҫланнӑ, вӑл ҫак уйӑхӑн 28-мӗшӗччен пырӗ.
Фестивале «Сохранение, изучение и развитие чувашского языка» (чӑв. Чӑваш чӗлхине упрасси, тӗпчесси тата аталантарасси) ҫумпрограммӑпа килӗшӳллӗн йӗркеленӗ.
«Чӑвашкинора» пӗлтернӗ тӑрӑх, чӑваш наци фильмӗсене Раҫҫей тулашӗнче 1927 ҫултанпа та кӑтартман.
Фестивале Гагаузи автономийӗнче уҫнӑ. Асӑннӑ тӑрӑхри Копчак ялӗнче ҫак кунсенче Тӗрӗк ҫамрӑкӗсен кунӗсем иртеҫҫӗ. Унта Раҫҫейри, Болгарири, Румынири, Голландинчи, Боснипе Герцеговинӑри, Ҫурҫӗр Македонири, Германири, Финляндинчи, Афганистанри, Иракри, Сиринчи, Кипрти, Казахстанри, Узбекистанри, Туркменистанри, Азербайджанри тата Турцинчи ҫамрӑксем пухӑннӑ.
Шупашкар хулинче Сарпи ятлӑ ачана регистрациленӗ. Ӑна республикӑн тӗп хулин Калинин районӗн администрацийӗн ЗАГСӗнче шута илнӗ.
Сарпи ятлӑ хӗрача Дениспа Илемпин ҫемйинче кун ҫути курнӑ. Ҫамрӑк ҫемье йышӗ ҫурла уйӑхӗн 13-мӗшӗнче хушӑннӑ.
ЗАГС ӗҫченӗсене ҫамрӑк мӑшӑр пӗлтернӗ тӑрӑх, пепкен ятне арӑмӗпе упӑшки пӗрле канашласа татса панӑ. Ят хитре та янӑравлӑ пултӑр тесе тӑрӑшнӑ. Тата ятне кура шӑпи тесе те калаҫҫӗ.
Сайра тӗл пулакан, чӑн чӑвашла ят хунӑ ҫемьери ачана ЗАГС ӗҫченӗсем ырлӑхпа-сывлӑх, ҫемьере килӗштерсе пурӑнма суннӑ.
Александр Степанов полиглот, чӗлхеҫӗ, Шупашкарти 40-мӗш шкулта чӑваш чӗлхипе акӑлчан чӗлхисене вӗрентекен, чӑвашлӑхшӑн ҫунакансем тӗнче тетелӗнчи халӑх ушкӑнӗсенче чӑвашла ҫыраҫҫӗ-ши тесе «Контактра» социаллӑ тетеле тишкернӗ.
«Чӑваш чӗлхине аталантарас тесе нумай шӑв-шав ҫӗклетпӗр, конференцисемпе ҫавра сӗтелсем ирттеретпӗр. Кӑҫалтан 2025-мӗш ҫулччен тӑван чӗлхене аталанма пулӑшакан «Культура министерствин ятарлӑ программине» те йышӑнчӗҫ. Кашни ҫул 5-7 миллион тенкӗ уйӑрса парӗ патшалӑх (ку цифрӑсемшӗн савӑнмалла-ши е тӗлӗнмелле-ши? Эпӗ калама пултараймастӑп). Пылак-пылак тенипе ҫӑварта пылак пулмасть ҫав. Вконтакте социаллӑ тетеле тишкертӗм. Тӗллевӗ — эп хутшӑнакан ушкӑнсемпе ман юлташсем, чӑвашлӑхшӑн ҫунакансем, чӑваш чӗлхине упраса аталантарас тесе ырми-канми ӗҫлекенсем чӑвашла е икӗ чӗлхепе постсем кӑлараҫҫӗ-ши? Мӗн шутлатӑр??????? Тӗрӗс хурав патӑр, ҪУК!!!!! Ку мӗне пӗлтерет-ши? Ман шутпа, ку сӑмахпа ӗҫ тӳр килменни е суя. Эпӗ асӑннӑ ҫынсем чӑвашлӑхшӑн, чӗлхешӗн, халӑхшӑн мар, хӑйсемшӗн, пиаршӑн ҫунаҫҫӗ. Тепрехинче ҫын эпӗ чӑваш чӗлхине, халӑха хисеплетӗп, вӗсем умӗнче пуҫ таятӑп тесен социаллӑ тетелти страницине уҫӑр та вӑл чӑн е суя сӑмах каланине тӗрӗслӗр», — тесе ҫырнӑ Александр Степанов.
(«Кайнисене тата чӑваш туррисене таврӑнма вырӑн хатӗрлекенсем» кӗнекерен)
«Йӑпӑш ӑслӑлӑх» («тихая учёность»). Мартин Хайдеггер философийӗнче ҫавӑн пек ӑнлав пур (Хайдеггер М. Исток художественного творения / Пер. с нем. Михайлова А.В. М.: Академический Проект, 2008. С. 285.). Ҫиелтен пӑхсан, ҫак ӑнлавпа Г.А. Дегтярев ӗҫ-пуҫне палӑртма пулать пек. Чӑваш лексикографийӗ, лексикологийӗ… Словарь ӗҫӗ… «Бухгалтер, счетовод ӗҫне аса илтерет», – тейӗ ҫӑмӑлҫах ӑсли. Чӗрӗ, кулленхи пурнӑҫпа ҫыхӑнман пек туйӑнать ҫак ӗҫ нумайӑшне. «Наука ӗнтӗ, мӗн тӑвӑн… Академилле темелле…». Ҫапла шухӑшлани тепришӗн (сӑмахран, ку ӗҫе ячӗшӗн тӑваканшӑн) тӗрӗс. Г.А. Дегтярев ӗҫӗ-хӗлӗн, пурнӑҫӗпе пултарӑвӗн чӑн тупсӑмӗ – урӑххинче: урӑх инҫӗшре, урӑх талккӑшра, пур-ӑ-нӑҫӑн (бытие) урӑх таппи-талпӑнӑвӗнче… Урӑххине палӑртма, ӑсласа илме янтӑласа хунӑ сӑмах ҫук. «Ку сӑмах ыйтӑва ӑсласа илес ҫул ҫинче. Ҫул ҫинче – ҫул вӗҫӗнче мар» («Это всегда слово, которое находится на пути к освоению своей проблемы – на пути, а не в окончании пути»), – ҫырать А.
Чӑваш Республикин Вӗренӳ институчӗ «Чӑваш тӗнчи» фотоконкурс ирттерессине пӗлтернӗ. Унта педагогсем, фотоӳнер ӑсталӑхне алла илекенсемпе фотоӗҫе юратакансем хутшӑнайӗҫ. Сӑнӳкерчӗксенче Чӑваш Ен ҫутҫанталӑкне, историне, культурине, чӑваш халӑхӗн йӑли-йӗркине сӑнламалла.
Конкурсӑн теми темиҫе. «Вӗрентекен яту сан сумлӑ, ӗҫӳ хӑватлӑ, пархатарлӑ» ятлинче шкулпа вӗрентекенсен пурнӑҫӗнчи самантсене уҫса памалла, «Ик алӑра пӗр ӗҫ вӗрет» – ялти тата хулари производство коллективӗсен тӑрӑшӑвне кӑтартмалла («Производствӑри портрет», «Репортаж сӑнӳкерчӗкӗ», «Фотоочерк», «Фотофильм»). «Ҫӗр пин тӗрӗ ҫӗршывӗ» чӑваш ӑстисемпе паллаштарма тивӗҫ. Кунта «Ушккӑнпа ӳкернӗ сӑнӳкерчӗксене», «Производствӑри портрета», «Репортаж сӑнӳкерчӗкне», «Фотоочерка», «Фотофильма» йышӑнӗҫ. «Ытарайми тӑван тавралӑх» номинаципе хутшӑнас тесен пейзаж ӳкерсе илмелле. «Тӗнчере 100 тӗрлӗ кӗнчеле» номинацие килӗштерекенсем чӑвашсен пурлӑх мар культурипе (тухья-хушпупа, йӗке-кӗнчелепе, шӗшлӗ-аптрипе тата ыт. те) «Натюрморт» тата «Производство портречӗ» урлӑ паллаштарасса шанаҫҫӗ. «Мӗнле анлӑ ман Тӑван ҫӗршывӑм» номинацие суйланисенчен чӑваш диаспорисенчи сӑнӳкерчӗксене кӗтеҫҫӗ.
Тутарстанри Нурлатра чӑваш туйӗ иртнӗ. Кристина тата Михаил Гавриловсем тӑван халӑхӑн йӑли-йӗркине чӗртсе тӑратас тесе ҫавӑн пек ирттерес тенӗ.
Мӑшӑра вырӑнти тӳре-шара, ҫав шутра Нурлат хулинчи канашӑн председателӗн ҫумӗ Владимир Кашкаров, саламланӑ. Вӑл ваттисен йӑли-йӗркине пӑхӑнса пурӑнма, килти ҫӳп-ҫапа урама кӑлармалла маррине, аслисене хисеплемеллине вӗрентсе каланӑ.
«Ҫирӗп те телейлӗ ҫемье – нумай ачаллӑ ҫемье. Ҫиччӗ мар пулин те пилӗк ача та пулин пултӑр», – суннӑ вӑл.
Туя чӑваш ансамблӗсем те хутшӑннӑ.
Чӑваш Ен Элтеперӗ Олег Николаве шухӑшланӑ тӑрӑх, «чӑваш чӗлхи пӗтесси ҫинчен калаҫмалла мар, унӑн аталанӑвӗ пирки ҫеҫ сӑмах пулмалла». Ҫакӑн пирки вӑл «Хыпар» хаҫата панӑ интервьюра палӑртса хӑварнӑ.
«Олег Алексеевич, паян эпир сирӗнпе чӑвашла ҫапла ирӗклӗн те ҫӑмӑллӑн калаҫма пултарни савӑнтарать. Республика Пуҫлӑхӗн должноҫне йышӑнсан эсир чӑваш чӗлхине упрама, аталантарма ятарлӑ ҫум программа ҫирӗплетрӗр. Чӗлхе пӗтессин процесне чарма кая юлмарӑмӑр-ши?» — тенӗ «Хыпар» издательство ҫурчӗн директорӗ — тӗп редакторӗ Татьяна Вашуркина республика ертӳҫине.
Олег Николаев ҫапларах хуравланӑ: «Манӑн шухӑшпа, чӑваш чӗлхи пӗтесси ҫинчен калаҫмалла мар, унӑн аталанӑвӗ пирки ҫеҫ сӑмах пулмалла. Пирӗн тӑван чӗлхепе пуплеме /ҫав шутра — патшалӑх ӗҫӗсем ҫинчен те/ май пурри чӗлхе пурӑннине ҫеҫ мар, вӑл аталаннине те кӑтартать. Паллах, аталану программи кирлӗ. Пӗлетпӗр ӗнтӗ: ӗҫсене патшалӑх шайӗнче йӗркелеме тата бюджетран укҫа-тенкӗ уйӑрма программӑсем хатӗрлемелле, унсӑрӑн пӗлтерӗшлӗ мероприятисене ирттереймӗпӗр. Ҫак ҫум программа пулӑшнипе пирӗн чылай шухӑш пурнӑҫланать.
Тутарстанри Нурлатри Театр скверӗнче чӑваш юррин «Родник» (чӑв. Ҫӑлкуҫ) халӑх ансамбльне йӗркеленӗренпе 30 ҫул ҫитнине уявланӑ.
Ансамбле 1991 ҫулхи ҫурла уйӑхӗнче районти Культура ҫурчӗ ҫумӗнче йӗркеленӗ. Пуҫаруҫи – Тутар Республикин культура тава тивӗҫлӗ ӗҫченӗ Светлана Ефремова. Ансамбль ертӳҫ пулса вӑл 20 ҫул тӑрӑшнӑ. 2012 ҫултанпа ушкӑна Светлана Ефремован вӗренекенӗ Олеся Илифанова ертсе пырать, аккомпаниаторӗ – Василий Абрамов.
«Манӑн ӗҫӗм сая кайманнишӗн савӑнатӑп. Ансамбль малашне те аталанасса шанатӑп», – саламланӑ хӑй пуҫарса янӑ ушкӑна 30 ҫулхипе Светлана Семеновна.
Чӑваш юррин ансамблӗн спутник-ушкӑнӗ те пур. Вӑл — ача-пӑчан «Звезда» (чӑв. _Ҫӑлтӑр_) ансамблӗ.
Чӑваш Ен Элтеперӗ Олег Николаев чӑваш ҫырулӑхне халалланӑ палӑка тума укҫа парса пулӑшнӑ. Ӑна вӑл шалуран уйӑрнӑ.
Аса илтерер: чӑваш алфавитне халалласа Чӗмпӗрте палӑк лартасшӑн. Шӑпах унта «Раҫҫейри чи пысӑк этноссенчен пӗрин ҫырулӑхне чӗртсе тӑратнӑ». Асӑннӑ тӑрӑхри чӑвашсем хальхи вӑхӑтри чӑваш алфавитне йӗркеленӗренпе 150 ҫул ҫитнине халалласа хулара палӑк вырнаҫтарас сӗнӳпе тухнӑ. Вырӑнтисем конкурс ирттерсе палӑкӑн чи лайӑх проекчӗ тесе Виктор Егоров (Аванмарт) скульпторӑн ӗҫне суйланӑ. Виктор Аванмарт палӑка ҫаврашкана ҫырнӑ Ӑ саспалли евӗр хатӗрлесшӗн.
Каярах ҫав палӑк валли укҫа пухнине пӗлтерчӗҫ.
Палӑк проекчӗн хакӗ — 1,8 миллион тенкӗ.
«Пирӗн халӑхӑн «ниме» йӑли пур. Палӑк укҫи пӗр ҫыншӑн пысӑк сумма. Анчах пӗрле пулса эпир укҫа пухайӑпӑр. Ҫавӑнпа эпӗ шалӑвӑн пӗр пайне уйӑрса парас терӗм», — тенӗ Элтепер.
-2.7 °C