Раҫҫей Президенчӗ Владимир Путин наци чӗлхисене ирӗкпе кӑна вӗрентмелле шухӑша калани обществӑра тӗрлӗ шухӑшлӑх ҫуратрӗ. Наци чӗлхисене айккинелле сирнӗн йышӑнакансем те пулчӗҫ.
Чӑвашсен «Ирӗклӗх» халӑх пӗрлешӗвӗ те ҫӗршыв ертӳҫин сӑмахне кӑмӑлсӑрланса йышӑнчӗ. Ӑшра тарӑхса-вӗчӗрхенсе ҫӳренипех мар, вӑл уҫӑ ҫыру та хатӗрленӗ. Ӑна, сӑмах май каласан, Чӑваш халӑх сайчӗ пичетленӗччӗ. Ҫырура хастарсем ертӳҫӗсен апла каламалла мар шухӑша палӑртнӑччӗ.
Самар хулинче пурӑнакансем иртнӗ шӑматкун, утӑ уйӑхӗн 22-мӗшӗнче, ялавсемпе транспарантсем йӑтса, юрласа тата лозунгсемпе хула урамӗсемпе утасшӑн пулнӑ. Анчах влаҫрисем ирӗк паманнине кура Михаил СарКӑмӑл хастар пӗччен пикета тухнӑ. Вӑл ҫапла майпа хулари чӑвашсен кӑмӑлне палӑртнӑ.
«Хавал» ҫуллахи уйлӑх кӑҫалхипе саккӑрмӗш хут пуҫтарӑннӑ. «Ҫамрӑксен хаҫатӗнче» Нина Царыгина ҫырнӑ тӑрӑх, пирӗн чӗлхепе кӑсӑкланакансен йышӗ ҫулсерен ӳссе пырать. 14—16 ҫулсенчи хӗрсемпе яшсем валли хальхинче ятарлӑ программа та хатӗрленӗ.
Масая Сещимо ятлӑ ҫамрӑк Японирен вӗҫсе килнӗ. «Хӑй вырӑсла пӗр-икӗ сӑмах ҫеҫ пӗлет пулин те ыттисемпе эсперантӑлла е акӑлчанла хутшӑнать. 31 ҫултискер Японири пӗр пӗчӗк хулара компьютер администраторӗнче вӑй хурать», — тенӗ хаҫат корреспонденчӗ.
Ҫул ҫӳреве тухма, ют чӗлхесене вӗренме кӑмӑллаканскер нумаях пулмасть финн-угор ушкӑнӗнчи чӗлхесемпе интересленме тытӑннӑ, удмуртла вӗреннӗ. Ӑна Аспарух лекци вуламашкӑн йыхравланӑ. Атӑлҫи регионӗсенче мӗнле халӑхсем пурӑннине тӗпчеме пуҫласан чӑвашсем пирки пӗлнӗ. Ҫакӑнтан пуҫланнӑ та чӑваш чӗлхипе кӑсӑкланасси.
Утӑ уйӑхӗн 15-мӗшӗнче Куславкка районӗнчи Карачри культура паркӗнче «Чӑваш наци кухни» ӗҫме-ҫимен уҫӑ фестиваль конкурсӗ иртнӗ. Мероприятие «Чӑваш картишӗ» проектпа килӗшӳллӗн йӗркеленӗ.
Фестивале 38 конкурсҫӑ хутшӑннӑ, 10 палатка ӗҫленӗ. Вӗсенче чӑваш наци апачӗн 50 тӗсне тутанма май пулнӑ. Таврана сарӑлнӑ техӗмлӗ шӑршӑ хӑнасене сӗтел хушшине йыхравланӑ. Жюрие ҫӗнтерӳҫӗсене палӑртма пӗрре те ҫӑмӑл пулман.
«Шӳрпе» номинацире Энтри Пасар ялӗнчи Татьяна Индюкова мала тухнӑ. «Какайран пӗҫернӗ чи лайӑх апат» номинацире ҫав ялти Варфоломей Индюков ҫӗнтернӗ. Вӑл шӑрттан хатӗрленӗ. «Чи лайӑх наци кукӑлӗ» номинацире Валентина Смирнова хӑй пӗҫернӗ хуплӑвӗпе мала тухнӑ. Наци ӗҫми конкурсӗнче Карачри Зоя Семенова 1-мӗш вырӑн йышӑннӑ.
«Чӑвашла хатӗрленӗ ролл» жюрие уйрӑмах тӗлӗнтернӗ. Ӑна Тӗрлемесри Рушани Абдулхаева пӗҫернӗ. Вӑл «Наци ноу-хау» номинацире ҫӗнтернӗ.
Шупашкар районӗнчи Кӳкеҫре нумаях пулмасть ҫӗнӗ чарӑну вырнаҫтарнине унта пурӑнакансем асӑрхарӗҫ-тӗр. Чарӑнӑвӗ пулнӑ-ха. Анчах павильон унта ҫукчӗ. Маларах ҫав вырӑна: «Почта», — тетчӗҫ. Кӳкеҫре физкультурӑпа сывлӑх комплексӗ хута янӑ хыҫҫӑн: «ФОК», — текенсем йышланчӗҫ. Перекет банкӗ тенипе те вӑл тӑрӑха пӗлеҫҫӗ.
Нумаях пулмасть унта тимӗртен хитре, сарӑ павильон лартса хунӑ. Ҫумӑр е ҫил-тӑман вӑхӑтӗнче аван ӗнтӗ. Чарӑну ятне: «Кугеси» (чӑв. Кӳкеҫ) — тесе ҫырса хунӑ. Чӑвашла ҫырма темшӗн ӳркеннӗ, пӗр чӗлхепе кукӑртса хунипех ҫырлахнӑ. Анчах Кӳкеҫри ҫӗр айӗн тухса ҫӳремелли вырӑнта та чарӑну ҫавӑн пек ятлине шута илсен пӗр пек янӑракан икӗ чарӑну район центрӗнче пурӑнакансене тӗлӗнтернӗ, ҫакна вӗсем халӑх тетелӗсенчен пӗринче сӳтсе яваҫҫӗ.
Шупашкарти Трактор музейӗнче чӑваш туй сыпӑкне ӳкернӗ. Ӑна ҫитес уйӑхра «Играй, гармонь любимая» (чӑв. Выля, юратнӑ купӑс) кӑларӑмра кӑтартассине пӗлтереҫҫӗ.
1986 ҫултанпа эфира тухакан кӑларӑма Трактор музейӗнче ӳкерме аваллӑх управҫисем хӑйсем ыйтнӑ-мӗн.
Музейра Геннадий Заволокинӑн «Частушка», Агрегат савутӗнчи «Ҫӑлкуҫ» ансамблӗсем, республикӑри тӗрлӗ пултарулӑх ушкӑнӗсем хутшӑннӑ.
«Играй, гармонь любимая!» кӑларӑм ертӳҫисем Анастасия тата Захар Заволокинсем музейпа паллашнӑ, унтисене телекӑларӑм ячӗпе парне панӑ. Музейра вара чӑваш туйӗш сыпӑкне тата ытти хӑш-пӗр сценӑна ӳкернӗ.
Чӑваш Енри пултаруллӑ купӑсҫӑсем тата ушкӑнсем эфира авӑн уйӑхӗнче тухӗҫ. Шӑпах ҫавӑн чухне телекӑларӑма куракансем патне ҫитермелле.
Кӑҫал «Эткер» этнокультура уйлӑхӗ Шупашкар районӗнче, «Золотой колос» (чӑв. Ылтӑн пучах) ачасен сывлӑхне ҫирӗплетмелли лагерьте ӗҫлет. «Тантӑш» хаҫат пӗлтернӗ тӑрӑх, Чӑваш Енрен, Пушкӑртстанран, Тутарстанран, Чӗмпӗр, Чулхула, Ӗрӗнпур, Сарӑту, Тӗмен облаҫӗсенчен, Мускавран килнӗ 39 ача икӗ эрне канать. Вӗсем тӗрлӗ ӳсӗмрисем: арҫын ачасемпе хӗрачасем 4—10-мӗш классенче вӗренеҫҫӗ.
Уйлӑха Шупашкарти 33-мӗш шкулӑн учителӗ Ирина Диарова ертсе пырать, воспитателӗсем — Ҫӗрпӳ районӗнчи Опытный шкулӗн учителӗ Татьяна Петрова тата Муркаш районӗнчи Калайкасси шкулӗн учителӗ Александр Степанов тесе хыпарланӑ хаҫатҫӑсем тӗнче тетелӗнчи хӑйсен ушкӑнӗнче.
«Ырӑ ир», «тавтапуҫ», «апачӗ тутлӑ пултӑр», «ырӑ каҫ» сӑмахсене те ачасем тӑван чӗлхепе калаҫҫӗ.
28-мӗш чунҫӳреве кайнисем утӑ уйӑхӗн 9-мӗшӗнче Шупашкара ҫитрӗҫ. Кӑҫалхи ҫул Ӗренпур облаҫӗнчи Ҫирӗклӗ Тук ялӗ урлӑ Казахстан ҫӗрӗ еннелле выртрӗ.
Тӗп тӗллев — Туркестанран инҫе мар вырнаҫнӑ Мон Булакра Котрага халалласа барельеф вырнаҫтарасси пулчӗ. Казахстан ҫӗрӗ хӑнасене тараватлӑ кӗтсе илчӗ, Шупашкартан тухнисене Туркестанри пӗр хӑна ҫуртне вырнаҫтарчӗҫ. Чунҫӳревҫӗсем пӗтӗм Казахстан уявлакан Астана кунне те хутшӑнчӗҫ — Туркестанӑн тӗп тӳремӗнче хӑйсен пултарулӑхӗпе паллаштарчӗҫ.
Шел те, барельефа вырнаҫтарма май тупӑнмарӗ. Чунҫӳревҫӗсем килес кунсенче вырӑнти тӳре-шара Астана кунӗн уявне хатӗрленнӗрен палӑк лартма ирӗк паракан хута туса ҫитереймен иккен. Ҫавна май барельефа тата чул ҫине ҫырнине Туркестанра вырнаҫнӑ Ахмет Ясави ятлӑ университечӗн музейне парса хӑварчӗҫ. Вӗсем вӑхӑт тупса палӑка вырнаҫтарма шантарчӗҫ. Ҫавах та чунҫӳревҫӗсем ҫак ӗҫе паллӑ туса така пусса ваттисемпе пирӗн халӑхӑн мӑн аслашшӗсене асӑнчӗҫ.
Сӑмах май, чунҫӳрев кӑҫал тепре те иртмелле, ҫурла уйӑхӗн варринче тепӗр хут Крым патне, Хӑнакур хули вырӑнне ҫитсе килмелле. Унта чунҫӳревҫӗсем пӗлтӗр лартнӑ палӑка илемлетесшӗн.
«Ирӗклӗх» пӗрлешӳ Чӑваш Ен Элтеперӗ Михаил Игнатьев патне утӑ уйӑхӗн 8-мӗшӗнче ҫыру ҫырнӑ. Унта чӑваш чӗлхин латиница графикине ҫирӗплетме ыйтнӑ.
«Ирӗклӗх» Фейсбукра ку ҫыру пирки ӑнлантарса ҫырнинче хальхи вӑхӑтра чӑваш чӗлхи кириллица ҫинче тӑнине палӑртнӑ. Кириллицӑпа латиницӑн лайӑх тата начар енӗсем пирки тӗрлӗ ушкӑнра унччен те калаҫман мар. «Ирӗклӗх» хӑйӗн уҫӑ ҫырӑвӗнче чӑваш чӗлхине латиница ҫине куҫарнӑ хыҫҫӑнхи ырӑ енӗсене уҫса пама тӑрӑшнӑ. Ҫав шутра тӗнче тетелӗ акӑлчан чӗлхипе никӗсленнине кура ӑна латин саспаллипе йӗркеленине асӑннӑ.
«Ирӗклӗх» халӑх пӗрлешӗвӗн хастарӗсем Михаил Игнатьев Элтепер ячӗпе шӑрҫаланӑ уҫӑ ҫырура чӑваш чӗлхине аталантарас тесен ун валли латиница ҫинче никӗсленнӗ саспаллисене те ҫирӗплетсен аван пулнине палӑртнӑ.
Чӑваш наци музейӗнче ҫак уйӑхӑн 6-мӗшӗнче Асамат Балтаев ҫамрӑк художник-медальерӑн «Монетное искусство» (Манет ӳнерӗ) ятпа курав уҫӑлнӑ. Унта ӑна «Сувар» фонд президенчӗ Тимер Тяпкин Асамата малашне те ӑнӑҫу сунса Константин Иванов сӑнӗллӗ 1 тенкӗлӗх укҫа (ӑнӑ 1991 ҫулта кӑларнӑ) парнеленӗ.
Курава уҫма (вӑл ҫурла уйӑхӗн 6-мӗшӗччен ӗҫлӗ) искусствоведсем, скульпторсем, тӑванӗсемпе ҫывӑх ҫыннисем хутшӑннӑ.
Асамат Балтаев монета тата медальер пултарулӑхне Чехинчи Ниса ҫинчи Яблонец хулинче аслӑ шкулта туптанӑ. Вӑл — Чӑваш Енӗн тава тивӗҫлӗ художникӗн, скульпторӑн, гравировщикӑн Николай Балтаевӑн ывӑлӗ.
Пӗлтӗрхи кӗркунне Асамат Балтаев Ленинград блокадине Ҫӗнӗ Зеландири 5 долларлӑ укҫа ҫине куҫарнине эпир пӗлтернӗччӗ. Ку хыпара «Золотой червонец» (чӑв. Вунӑ тенкӗллӗх ылтӑн укҫа) ылтӑн нумизматика порталӗ ҫырнӑччӗ.
-1.7 °C