Ҫак статья (Анатолий Юман сӑвӑҫ ӑна очерк тенӗ) пирки пуҫланнӑ калаҫӑва малалла тӑсма кирлине эпӗ вулакана систерсе хӑварнӑччӗ. Вӗҫӗ ҫукчӗ-ҫке-ха, «хӳрине» такам татса илнӗ (е ҫухатса хӑварнӑ). Машинкӑпа ҫапнӑ хыҫҫӑнхи виҫҫӗмӗш-тӑваттӑмӗш копийӗсем выртса юлман-ши? Ҫыравҫӑн еткерлӗхне Паянхи истори архивне панӑ, тен, ҫавӑнта «чакаланса» пӑхас?
Ку архивра ӗҫлесе пӑхни пирки самай кӑсӑк статья ҫырма пулать, анчах унталла сулӑнасшӑн мар эпӗ. Кӗскен каласан, очеркӑн машинкӑпа ҫаптарнӑ копийӗсем тупӑнчӗҫ Уяр хучӗсем хушшинче, анчах эпир шыракан вӗҫӗ унта та ҫук.
Ҫырнисен пуххин маларахри томне хатӗрленӗ чухне асӑрханӑччӗ, ҫыравҫӑн чылай хайлавӗсем кӗнекерен кӗнекене куҫса пыраҫҫӗ, автор вӗсене кӑшт-кашт якаткаласа та илет, сайра хутра ятне улӑштарать. Тӑваттӑмӗш тома кӗмелли ҫулҫӳрев очеркӗсене «кайран вулама» тесе уйӑрса хунӑччӗ. Ак япала, эпир шырани 1971 ҫулта тухнӑ «Телейлӗ Палюк» кӗнеке вӗҫне «Чӑвашкассинче» (ҫул ҫӳренӗ чух курнисенчен) ятпа хӗсӗнсе кӗнӗ иккен, «Иртнипе пулассире» вара Тӑванкасси ялӗ пирки сӑмах пырать.
Чӑваш Енӗн Наци вулавӑшӗнче этнографи вулавӗ иртӗ. Мероприяти раштав уйӑхӗ 14-мӗшӗнче пулӗ.
Этнографи вулавне виҫӗ чӑваш тӗпчевҫине халаллӗҫ: Иван Юркин ҫуралнӑранпа 160 ҫул, Николай Никольский ҫуралнӑранпа 145 ҫул тата Гурий Комиссаров (Вантер) ҫуралнӑранпа 140 ҫул ҫитнине.
Этнографи вулавне паллӑ учёнӑйсем, краеведсем, педагогсем, писательсем, журналистсем хутшӑнӗҫ. Вӗсем истори, литература,чӑваш халӑхӗн этнографийӗн ыйтӑвӗсене сӳтсе явӗҫ.
Иван Юркин — писатель, фольклорист, этнограф, малтанхи чӑваш прозаикӗсенчен пӗри.
Николай Никольский — пултаруллӑ историк, этнограф, лексикограф, педагог-просветитель, вӑл чӑвашсен пӗрремӗш хаҫатне «Хыпара» уҫнӑ.
Гурий Комиссаров — этнограф, историк, философ, поэт, краевед, просветитель, педагог.
Пӗлтӗрхи ҫӗртме уйӑхӗн 1-мӗшӗнчен пуҫласа кӑҫалхи юпа уйӑхӗн 2-мӗшӗччен пысӑк проза жанрӗпе чӑвашла хайлавсем ҫыракан писательсен хушшинче конкурс иртнӗ. Чӑваш кӗнеке издательстви «Чӑваш романӗ» конкурса пӗтӗмлетнӗ.
Жюри ҫӗнтерӳҫе суйланӑ. Вӑл - Аркадий Русаков. Унӑн хайлавӗ «Турхан сӑмахӗ» ятлӑ.
Аркадий Русаковӑн хайлавӗ ҫитес ҫул кун ҫути курӗ. Аркадий Никандрович - Раҫҫей писателӗсен пӗрлӗхӗн пайташӗ. Вӑл темиҫе кӗнеке кӑларнӑ. Хӑй медицинӑра 40 ҫул ӗҫленӗ. Вӑл профессипе - невролог.
Шупашкарти ҫурма ротондӑна историпе культура палӑкӗсен йышне кӗртнӗ. Кун пирки Телеграмри каналсенчен пуринчен хыпарланӑ.
Сӑмах Юрату сӑмсахӗнче вырнаҫнӑ архитектура сооруженийӗ пирки пырать. Телеграмри «Пуринчен малтан. Ҫывӑрса юлмасан» каналта пӗлтернӗ тӑрӑх, ҫурма ротондӑна чӑваш архитекторӗ Феофан Сергеев 1955 ҫулта хӑпартнӑ.
Ыран, раштав уйӑхн 7-мӗшӗнче, 18 сехетре Ҫеҫпӗл Мишши ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх ҫамрӑксен театрӗнче Станислав Кондратьев профессор ҫуралнӑранпа 85 ҫул ҫитнине халалласа пуҫтарӑнӗҫ.
Станислав Алексеевич Раҫҫейӗн педагогика вокал пӗрлешӗвӗн хастарӗсенчен пӗри пулнӑ. Унтан ытти аслӑ шкулти вокал преподавателӗсем те сӗнӳ-канаш ыйтнӑ. Вокал ӑсталӑхне ун патӗнче Мускавра, Чулхулара, Пермьре, Хусанта, Йошкар-Олара, Чӗмпӗрте тата ытти хулара пурӑнакансем те вӗреннӗ.
Станислав Кондратьев 1938 ҫулхи чӳк уйӑхӗн 14-мӗшӗнче Хӗрлӗ Чутай районӗнчи Туктамӑш ялӗнче ҫуралнӑ. 1957 ҫулта Ф.П. Павлов ячӗллӗ музыка училищине вӗренме кӗнӗ. Кайран Хусанти консерваторири вокал кафедринче пӗлӳ илнӗ. 2002 ҫулта Чӑваш патшалӑх культурӑпа ӳнер институтӗнче ӗҫлеме пуҫӑннӑ, Чӑваш патшалӑх университетӗнче вокал кружокне ертсе пынӑ.
«Паха тӗрӗ» фабрикӑра туса кӑларакан тумтир сумлӑ конкурсра ҫӗнтернӗ.
Асӑннӑ предприятире туса кӑларакан наци платйисемпе шупӑр пысӑк модӑн «ЭТНО-ЭРАТО» Еврази конкурсӗнче ҫӗнтернӗ.
Конкурсӑн гала-концерчӗ Мускавра иртнӗ. «Акатуй» коллекци «Этнические мотивы в современном костюме» (чӑв. Хальхи вӑхӑтри тумри этнос ҫемми) номинацире виҫҫӗмӗш вырӑн йышӑннӑ.
Чӑваш Енре федераци пӗлтерӗшлӗ тӑватӑ культура объектне упрамаллисен шутне кӗртнӗ. Ҫавӑн пирки Чӑваш Енӗн Культура министерствин приказӗсемпе ҫирӗплетнӗ.
Асӑннӑ документра – XVII-XVII ӗмӗрсенчи «Троицки мӑнастирӗ» ансамбле кӗрекен 4 объект.
Ҫав шутра – Федор Стратилатӑн чиркӗвӗ, Толгски турӑ амӑшӗн чиркӗвӗ, Троицки собор, чиркӳ ҫыннисене апатланмалли ҫурт. Вӗсем пурте Шупашкарти Константин Иванов урамӗнче вырнаҫнӑ.
Парне пама паллӑ ҫынсен бюсчӗсене туянӗҫ.
Вӗсене республикӑн Патшалӑх Канашӗн илесшӗн. Парне пама парламентарисем Василий Чапаевӑн 15 бюстне тата Андриян Николаевӑн 15 бюстне туянасшӑн.
Пӗр бюстшӑн 3950 тенкӗ тӳлеме палӑртнӑ.
(хӳхлев)
Ҫаврӑнса пӑхсан кашни ҫыннӑн савӑнмалли те, хурланмалли те курӑнать. Сӑнӳкерчӗксене сӑнаса шутлатӑп.
... Студент ҫулӗсенчи йывӑр вӑхӑтра, иртнӗ ӗмӗрӗн аллӑмӗш ҫулӗсенче, пиччесемпе аппана чӑрмантарма тивнӗччӗ манӑн. Аппапа йысна Шупашкарта хӑйсен йӑвине ҫавӑрчӗҫ те, вӗсем патне кайса нушана ирттереттӗм вара.
Аппан хӗрачи пӗчӗккӗччӗ. Ӑна чӑвашла «хӗрчче» теттӗм те, йышӑнмастчӗ: «Мӗнле хӗрчче? Эпӗ Лена ятлӑ» тетчӗ. Ялтан килнӗ чӑвашсен Шупашкарта вырӑсланма тивнӗ вӑхӑтчӗ. Ӗҫре вырӑсла, ача пахчинче, шкулта, урамра - вырӑсла. Хӗрпултӑр, улпултӑр, ывӑлсем (шӑллӑм ывӑлӗ), хӗрсем (арӑмӑн йӑмӑкӗ), ӗмпиччепе ӗмпике, мучейпе мӑнаки йышши тӑвансен чӗнӗмӗсене хулара маннӑччӗ ӗнтӗ. Лена, чӑваш хӗрачи, чӑвашла чӗвӗлтетекенскер, хутла вырӑсла вӗренсе пычӗ.
Атӑлӑн чӑнкӑ ҫыранӗнче, Пулӑҫсен Виҫҫӗмӗш (Третья Рыбацкая) урамӗнче, ашшӗпе юташӗсем хӑма татӑкӗсенчен ҫапса тунӑ хуралтӑра (засыпушкӑра) пурӑнатчӗҫ. Пир-авӑр комбиначӗ ӗҫлекен ыйтать. ялтан тапса килнисен хваттер ҫук.
Анатолий Кибеч «Хаклӑ ентешӗмӗрсене чӗнсе калани» уйрӑм кӗнекен пичетленсе тухрӗ. Хушса ҫырнӑ йӗркесем пурри те паллӑ. Вулакансене вӗсем те усӑллӑ пулассӑн туйӑнать.
Пурнӑҫӑн тӗрлӗ тапхӑрӗсем халӑхпа уйрӑм ҫын умне ҫӗнӗрен те ҫӗнӗ тӗллевсемпе ыйтусем кӑларса тӑратнине шута илсе, кашни ҫын телей курма ҫуралнине, эпир пурте хамӑр турӑ суйласа илнӗ ырӑ та ӑслӑ халӑхӑмӑр ачисем пулнине асра тытса, тӑван халӑха упраса унӑн ятне-сумне мухтава кӑларасси пирӗн кашнин таса тивӗҫӗ пулнине аса илтерсе, хаклӑ ентешӗмсем, эпӗ сире хам шухӑша палӑртса ҫапла чӗнсе калас тетӗп.
Тӑван халӑх пулман тӑк эпир те пулас ҫукчӗ. Вӑл пирӗншӗн анне те, атте те. Халӑхшӑн ырӑ ӗҫ тума тытӑнасси юратупа вӑй илнӗ чӑвашлӑх туйӑмӗнчен пуҫланать. Ҫав туйӑм ӑс-тӑна ҫивӗчлетет, хавхалану кӳрет, хамӑр хушӑри туслӑха, пӗрлӗхе ҫирӗплетет. Кӗскен каласан, пирӗн ҫӑлӑнӑҫпа малашлӑх сывӑ та ӑслӑ ӑру парнелекен икӗ чӑваш юратӑвӗнче.
Чӑвашшӑн чӑвашах шанчӑклӑ.
Телейлӗ ҫын пуласси хӑвӑртан килет; ыттисене ӳпкелес йӑлана пӑрахӑр; иртнипе мар, хальхи вӑхӑтпа харӑс утса ҫӗнӗ тӗллевсем лартӑр; ӗҫе тӗплӗ туса тулӑх пурнакан ӑнӑҫлӑ ҫын пулма тӑрӑшӑр; шухӑш-кӑмӑл ирӗклӗхне, чун ҫирӗплӗхне упрӑр; чыс-хисеп вараланасран сыхланӑр.
-1.7 °C