Шел те, 6-мӗш класс арҫын ачи урапа айне лексен чӗрӗ юлайман. Авӑн уйӑхӗн 19-мӗшӗнче 15 сехет те 20 минутра Шупашкарпа Хыркасси ялӗ хушшинче, «Ҫӗктер» чарӑнура, авари пулнӑ.
ҪҪХПИ малтанлӑха пӗлтернӗ тӑрӑх, Kia Rio урапа арҫын ачана ҫапса хӑварнӑ. Лешӗ ҫул-йӗр правилине пӑсман, «зебра» тӑрӑх ҫул урлӑ каҫма тӑнӑ.
Аварире арҫын ача вӑйлӑ суранланнӑ, вӑл сывлама чарӑннӑ. Ҫӗктере ҫити вӑл маршруткӑпа ҫитнӗ, чарӑнура аннӑ. Ҫул леш енче ӑна ашшӗ урапапа кӗтсе тӑнӑ.
Иномарка рулӗ умӗнче 29 ҫулти арҫын пулнӑ. Ӳсер пулман вӑл, правана 8 ҫул каялла илнӗ.
Сӑмах май, ӗнер Ҫӗнӗ Шупашкар хулинче те ачана ҫапса хӑварнӑ. 10 ҫулти хӗрача та ҫул-йӗр правилине пӑсмасӑр ҫул урлӑ каҫнӑ. Аварире вӑл урине хуҫнӑ, ӑна пульницӑна илсе ҫитернӗ.
Чӑваш Ен паллӑ, пултаруллӑ дирижерпа, вӗрсе каламалли инструментсен оркестрӗн ертӳҫипе Владимир Мельниковпа сывпуллашнӑ. Вӑл чире пула пурнӑҫран уйрӑлнӑ.
Владимир Кузьмич авӑн уйӑхӗн 18-мӗшӗнче сывлама пӑрахнӑ. Ҫурҫӗр иртни 2 сехетре унӑн чӗри тапма чарӑннӑ. Унччен унӑн инсульт пулнӑ. Вӑл Шупашкарти пултарулӑх ҫуртӗнче 40 ҫул ытла ӗҫленӗ.
Паллӑ мусӑкҫӑпа сывпуллашнӑ чухне оркестр вылянӑ. Владимир Мельников патӗнче вӗреннӗ ҫынсем ӑна ырӑпа ҫеҫ аса илеҫҫӗ. 40 ҫулта унӑн оркестрӗнчен пин-пин ҫын тухнӑ. Халӗ оркестре Василий Туртушов ертсе пырать.
Шупашкара «Магазинно» телекӑларӑм ертӳҫи Александр Молочко килнӗ. «Пятница» телеканал ӗҫченӗсем хулари Тӗп пасарта пулнӑ.
Хӑнасем пӗр кӗтмен ҫӗртен ҫитнӗ. Пасар хуҫи вырӑна ҫитиччен Молочко иҫӗм ҫырлине, хурмана, панулмине, арпуса тӗрӗслеме ӗлкӗрнӗ. Хурмапа арпусра кӑштах нитрат нумайрах пулнӑ. Помидорпа хӑярта вара — питӗ лайӑх. Александр Молочко темиҫе хутаҫ помидорпа хӑяр туяннӑ.
Телеертӳҫе аш-какай килӗшнӗ. Анчах павильонра срокран тухнӑ кӑлпасси те тупнӑ. Пӗтӗмпе 40 пин тенкӗлӗх кӑлпасси юрӑхсӑр пулнӑ. Ӑна тӳрех тӗп тума каланӑ. Апат-ҫимӗҫӗн сертификачӗ, санитари пирки те асӑрхаттарусем пулнӑ. Шел те, Тӗп пасар «Магазинно» наклейкӑна тивӗҫмен.
Шупашкарти 2063-мӗш суйлав участокӗнче Илья Иванов суйлав бюллетенне чӑвашла пама ыйтнӑ. Конституцири «Чӑваш Республикинчи чӗлхе саккунӗ пирки» 8-мӗш статьяпа килӗшӳллӗн, пирӗн республикӑра вырӑс тата чӑваш чӗлхисем патшалӑх чӗлхисем шутланаҫҫӗ.
Анчах 4 бюллетеньрен 2-шӗнче ҫеҫ пуҫламӑшӗнчине чӑвашла ҫырнӑ. Ҫавӑнпа Илле Иванов тӑваттӑшне те илме хирӗҫленӗ, протест туса сасӑлама пачах килӗшмен. Унӑн шухӑшӗпе, бюллетеньсен йӑлтах чӑвашла та пулмалла.
Унччен маларах Илле Иванов ӗҫтеш-журналистсене ҫакна ӳкерме чӗннӗ. Суйлав участокӗн председателӗ Людмила Рейнгольд ҫакна провокаци вырӑнне йышӑннӑ. Вӑл журналистсене айӑплама тӑнӑ, участокри полицейские чӗннӗ. Анчах йӗрке хуралҫи Ивановӑн заявленийӗнче йӗркене пӑснине тупман.
Илле Иванов ӑна комисси председателӗ кӳрентернӗ тесе акт ҫырнӑ. Вӑл тата унӑн арӑмӗ чӑвашла бюллетеньсем пама ыйтса заявлени ҫырнӑ.
Комисси секретарӗ М.Рамская чӑваш чӗлхи патшалӑх чӗлхи пулнине туннӑ. Анчах комисси пайташӗсенчен пӗри Тутарстанра бюллетеньсене патшалӑх чӗлхипе пичетленине персе янӑ.
Аса илтерер: «Ирӗклӗх» общество организацийӗ пӗлтӗр Тӗп суйлав комиссине бюллетеньсене чӑвашла пичетлеме ыйтса ҫырнӑ.
Статистика органӗсем Чӑваш Енре пурӑнакансем епле пурӑннине ҫырма тухӗҫ. Ку ӗҫпе вӗсем ҫитес уйӑхра ҫине тӑрӗҫ.
Халӑхӑн пурнӑҫ условийӗсене пур енлӗн сӑнас тӗллевлӗ специалистсем 540 ҫемье пурнӑҫӗпе кӑсӑкланӗҫ. Вӗсенчен 297-шӗ хуларисем тесе пӗлтереҫҫӗ, 243-шӗ — ялтисем.
Ҫырса ҫӳремелли хуҫалӑхсене Шупашкар, Ҫӗнӗ Шупашкар, Улатӑр, Канаш, Ҫӗмӗрле тата Куславкка хулисенче, районсенчен Патӑрьел районӗнчи Ыхраҫырми ялӗнче, Вӑрнар районӗнчи Шинерте, Йӗпреҫ районӗнчи Шӑрттанта, Канаш районӗнчи Ҫӗнӗ Шелттӗмре, Комсомольски районӗнчи Ҫӗнӗ Мӑратра, Муркаш районӗнчи Кашмашра, Вӑрмар районӗнчи Ҫиҫтӗпере, Шупашкар районӗнчи Чаканарта, Етӗрне районӗнчи Эмеккассинче палӑртса хунӑ. Камӑн пурнӑҫ условийӗ еплине ҫынсем каланӑ тӑрӑх ҫырса хурӗҫ.
Шупашкарта мариинск класне уҫнӑ. Кунашкалли – пӗрремӗш хут. 14-мӗш кадет шкулӗнче 1-мӗш тата 5-мӗш классенче ӑс пухакансене вӗсен ретне йышӑннӑ.
Мӗнле класс-ха вӑл? Вӗсем предметсене ӑса хывнисӗр пуҫне кил культурине, хореографие, вокала вӗренӗҫ, ал ӗҫне хӑнӑхӗҫ. Хӗрачасем ыттисенчен урӑхларах тумпа ҫӳреҫҫӗ, ҫавӑнпа вӗсене уйӑрма питӗ ҫӑмӑл.
Мариинск класне 1862 ҫулта Мария Федоровна императрица пӗрремӗш хут йӗркеленӗ. Ячӗ те унранах пуҫланса кайнӑ. Ун чухне ку класра 7 ҫул вӗреннӗ. Тӗп предметсемсӗр пуҫне вӗсем этикета, ал ӗҫне, хореографие хӑнӑхнӑ, музыкӑна тата хӗрачасене кирлӗ ытти ӗҫе ӑса хывнӑ.
Кунашкал классене Октябрь революцийӗ хыҫҫӑн хупнӑ. Ҫӗнӗрен вӗсем иртнӗ ӗмӗрӗн 90-мӗш ҫулӗсенче вӑй илнӗ.
Шупашкара Алькеш поселокӗ енчен кӗнӗ ҫӗрте ҫынсене Пинеслу савӑнтаратчӗ. Унпа юнашар пикен ҫӗр ҫинчи пурнӑҫне япӑхалатнӑ тухатмӑш карчӑк та пурччӗ. Шел те, Андрей Молоков скульпторӑн ӗҫне те чӑннипех те хаклама пӗлмерӗҫ, те Пинеслу ӑнсӑртран ҫунса кайрӗ…
Андрей Молоков — Чӑваш Енре улӑм-утӑпа ӗҫлекен пӗртен-пӗр скульптор. Улӑмпа ӗҫленӗ чухне пӗчӗк пайсене тума ҫук. Филармони умӗнчи лаша ҫемйи те — унӑн ӗҫӗ. Молоков утӑпа 4 ҫул каялла, пӗтӗм тӗнчери фестивальте, ӗҫлеме пуҫланӑ. Унӑн скульптурисем Францири пӗр курорт хулара та вырӑн тупнӑ. Вӑл Шупашкар хули валли те чылай ҫӗннине шухӑшласа кӑларать.
Скульпторӑн ҫӗнӗ шухӑш пур. Вӑл Шупашкарти Гагарин тата Калинин урамӗсем хӗресленнӗ вырӑнти ҫул ҫаврӑмӗнче «Улӑп» скульптура вырнаҫтарасшӑн. Вӑл ӑна тимӗртен ӑсталасшӑн. Улӑп 10 метр ҫӳллӗш пулӗ, унӑн ячӗ «Улӑп ҫынсене ҫулӑм парнелет» ятлӑ.
Аса илтеретпӗр, Улӑп кӳлепине вырнаҫтарма «Ирӗклӗх» те ҫырсаччӗ. Анчах тӳре-шара вӗсене укҫа-тенкӗ ҫукки пирки, палӑксене ытларах Чӑваш Ен шайӗнчисене кӑна мар, Раҫҫей пӗлтерӗшлисене суйлама сӗннӗ.
Шупашкарти Николаев урамӗнче такамсем хваттерсен кантӑкне пневматика пӑшалӗнчен персе ҫӳреҫҫӗ. Юлашки 5 уйӑхра кунашкалли иккӗмӗш хут пулнӑ.
Наталья «Про Город» хаҫата ҫапларах каласа кӑтартнӑ: авӑн уйӑхӗн 14-мӗшӗнче унӑн амӑшӗ кантӑк ҫинче пуля йӗрне курнӑ. Вӗсем тӳрех полицие шӑнкӑравланӑ, анчах оперативниксем пульӑна тупайман, вӑл курӑк ӑшне ӳкме пултарнӑ.
Вӗсене кантӑкне пӗрре мар пенӗ. Ҫу уйӑхӗн вӗҫӗнче Натальйӑн амӑшӗ темӗнле сасӑ илтнӗ. Анчах мӗн пулнине вӑл ӑнланман. Ирхине вара кантӑк ҫинче шӑтӑк асӑрханӑ. Ун чухне те вӗсем полицие шӑнкӑравланӑ. Пульӑна тупнӑ, вӑл пневматика пӑшалӗнчен пени пулнӑ.
Халӗ оперативлӑ шырав мероприятийӗсем иртеҫҫӗ. Ҫемье кунашкалли тепре пуласран шикленет. Чӳречене улӑштармалли пирки те иккӗленеҫҫӗ вӗсем.
Чӑннипе, ку вырӑн «ҫӑпан» пекех. Нумаях пулмасть иртнӗ акци пирки вуласан ҫак сӑмаха пуҫарас килчӗ. Авӑн уйӑхӗн 10-мӗшӗнче Трактор тӑвакансен культура керменӗ хыҫӗнчи ращана нимелле ҫӳр-ҫапран тасатнӑ. «Симӗс Раҫҫей» экологи общество юхӑмӗн хастарӗсем пӗчӗкех мар лаптӑка тирпей-илем кӗртнӗ. Мероприятие 150 ытла ҫын хутшӑннӑ. Ку — сахал мар. Шӑматкунлӑха министерствӑсемпе ведомствӑсен, предприятисемпе организацисен ӗҫченӗсем, студентсем тата ахаль ҫынсем хутшӑннӑ.
Культура керменне ҫынсем канма ҫӳреҫҫӗ. Унта таса та илемлӗ пулмалла. Кермен хыҫӗнче вара тасамарлӑх хуҫаланать. Унта ҫуркунне пулма тӳр килнӗччӗ. Эрне варри пулсан та халӑх йышлӑччӗ. Пурте илемлӗ ҫанталӑкпа киленме, шашлӑк пӗҫерме тухнӑ. Анчах хӑтсӑр та тирпейсӗр вырӑнта епле чунран канма пулать-ши? Йӗри-тавра пластик кӗленчесем, савӑтсем, хут йӑванать. Ҫынсем хӑш вырӑнта каннӑ — ҫӳп-ҫапа ҫавӑнтах ывӑтса хӑварнӑ. Тӳрреммӗн каласан, унта ҫутҫанталӑк лапамӗнче мар, свалкӑра каннӑн туйӑнать.
Раҫҫей Президенчӗ Владимир Путин Дмитрий Медведев премьер-министра ӗнер РФ Патшалӑх Канашӗн президиумӗн Керчь хулинче иртнӗ ларура Николай Овчинниковӑн «В цеху» (чӑв. Цехра) ӳкерчӗкне парнеленӗ.
Чӑваш художникӗ 1975 ҫулта пир ҫине ӳкернӗ оригиналлӑ ҫак ӗҫе Президент премьер-министра ҫуралнӑ кун ячӗпе (Дмитрий Медведев 1965 ҫулхи авӑн уйӑхӗн 14-мӗшӗнче Ленинградра ҫут тӗнчене килнӗ) тыттарнӑ.
Раҫҫей тата Чӑваш Республикин халӑх художникӗ «Цехра» ӳкерчӗкре Шупашкарти трактора сӑнланӑ. «Ку вӑл Дмитрий Анатольевичӑн паянхи ӗҫӗ-хӗлӗпе килӗшсе тӑрать», — тенӗ Владимир Путин.
Ҫӗршыв ертӳҫи парнесене пӗлтерӗшне кура хатӗрленине кура «Цехра» ӳкерчӗкпе мӗн каласшӑн пулнине ҫынсем тӗрлӗрен тӗшмӗртеҫҫӗ, ҫав шутра трактор тӑвакан савутсен концернӗ ҫӑмӑл мар лару-тӑрура пулнине аса илекен те пур.
-11.7 °C