Ачасен хӗллехи канӑвне усӑллӑ та хаваслӑ ирттерес тӗллевпе шкулсен ҫумӗнче кану лагерӗсем ӗҫлерӗҫ. Матакри вӑтам шкул (Ҫӗпрел районӗ) ҫумӗнчи «Хӗллехи халап» лагере тӗрлӗ класра вӗренекен ачасем кӑрлачӑн 3-мӗшӗнчен тытӑнса 9-мӗшӗччен ҫӳрерӗҫ.
Лагерӗн пысӑках мар коллективӗ (ертӳҫи Т.Барышова, воспитательсем Л.Шингарева (6-мӗш класс ертӳҫи), А.Шумилова (9-мӗш класс ертӳҫи), физкультура учителӗ А.Шингарев) кану программине питӗ интереслӗ йӗркеленӗ. Кашни куна тӗрлӗ темӑна халалланӑ: «Витаминия» ҫӗршывӗнче», «Хӗл Мучин мастерскойӗ», «Раштав елки» тата ытти те. Паллах, хӗллехи каникул-тӑк, лагерьти кану та шкулти классенче кӑна иртмест. Хальхинче те акӑ ачасем уҫӑ сывлӑшра нумай уҫӑлса ҫӳренӗ, вылянӑ, ҫывӑхри вӑрмана йӗлтӗрпе кайнӑ. Юртан чи хитре кӗлетке ӑсталассипе конкурс та пулнӑ.
Вӗҫен кайӑксем пирки те манман шкул ачисем, ара, ҫак пӗчӗк чунсене хӗллехи вӑхӑтра пӗрре те ҫӑмӑл мар-ҫке, апат тупма хӗн. Ҫакна шута илсе ачасем вӗсем валли пӗчӗк сырӑшсем ӑсталаса йывӑҫсем ҫине ҫакнӑ. Раштав уявӗ пирки те уйрӑммӑн каламалла. Ӑна паллӑ тумасӑр мӗнле ирттӗр-ха?
Пирӗн асаттесен авалхи ҫӗршывӗ Атӑлҫи Пӑлхарстан пулнӑ. Чылай вӑхӑт хушши шӗкӗр хули ятне Пӑлхар йышӑннӑ. Чӑвашсем унта халӗ те пурӑнаҫҫӗ — тин ҫеҫ Шупашкара Якличева Валентина Михайловнӑпа Снаренкова Лиана Михайловна килнӗччӗ. Паян Пӑлхартан килнӗ хӑнасем Шупашкар районӗнчи Ҫатра-Лапсар шкулӗнче пулчӗҫ.
Шкулта вӗсене тараватлӑн кӗтсе илчӗҫ. Хӑнасем Пӑлхар хулипе паллаштарчӗҫ, унти пурнӑҫ ҫинчен каласа пачӗҫ (Валентина Михайловна чӑваш чӗлхи вӗрентет), хӑйсем пекех чӑвашлӑха упрама чӗнсе каларӗҫ. Шкул ачисем вӗсен калавне тимлӗн итлесе ларчӗҫ. Вӗрентекенсем те хӑнасене ахаль ямарӗҫ — тӗлпулу хыҫҫӑн Роза Беляева, «Юрату.ру» ушкӑна йӗркелекенӗ, хӑйӗн дискӗсене парнелерӗ.
Пӑлхар хӑнисем шкул музейӗпе те паллашрӗҫ. Авалхи япаласене тытса курнӑ май хӑйсен пурнӑҫӗнчи ачалӑха аса илчӗҫ.
Валентинӑпа Лиана пурне те хӑйсем патне хӑнана, Пӑлхара, чӗнчӗҫ, тараватлӑ кӗтсе илнӗшӗн тав сӑмахӗ каларӗҫ.
Паян, карлачӑн 14-мӗшӗнче, «Ҫӑлкуҫ» хупахра чӑваш халӑхӗн хастарӗсем Сурхури сӑрипе сӑйланма пухӑнчӗҫ. Мероприятие «Сӑвар» фонд йӗркеленӗ.
Авалтан пыракан чӑваш уявне Сарри Мишши, Праски Витти, А. Енилин, П. Пупин, В. Алмантай, Аксар-Сӗрмек, Тимӗр Тяпкин, М. Палтай, Е. Ерагин, Н.М. Адер тата ыттисем пухӑнчӗҫ.
Сурхурине чаплӑн палартрӗҫ — кӗсле те, шӑхлич те кӗвӗ каларӗ. Кӗсле калама ятарласа пӗр студенткӑна ченсе илнӗччӗ. Пӑлхартан, Тутарстанран килнӗ хӑнасем вара уява самай илемлетрӗҫ, инҫетри чӑвашсенсен авалхи вырӑнӗнчен юрӑ-парне илсе килчӗҫ.
«Сувар» фонд уяв май хисеплӗ чӑвашсене (вӗсем «суварсене» теҫҫӗ) хӑйсен хӗвел паллине парнелерӗҫ.
Сурхури сарине сӑйланӑ хыҫҫӑн, тутлӑ шӳрпене ҫинӗ хыҫҫӑн чӑваш хастарӗсем калаҫӑва куҫрӗҫ. Калаҫу сӗм ҫӗрлечченех пычӗ (ку хыпара ҫырнӑ чухне вӗсем «Ҫӑлкуҫран» саланманччӗ-ха).
Кунашкал уявсене малашне те ҫакӑн пек чаплӑ ирттерме палӑртрӗҫ.
Сӑнӳкерчӗксем (пӗчӗк пай, 32 тӗп сӑн), 2 пай (тулли, 115 сӑн)
Ырӑ йӑла-йӗрке ҫухалмасть пирӗн йӑваш халӑхӑн. Ӗлӗкренех пӗр-пӗрин патне ҫитсе-курса пӗр-пӗрин пурнӑҫӗпе, ӗҫӗ-хӗлӗпе паллашасси тата ҫав тӗл пулура пухӑннисене асӑнмалӑх юрӑ-ташӑпа савӑнтарасси манӑҫман.
Красноармейски районӗнчи халӑх пултарулӑх ҫурчӗ ҫумӗнчи Н. Янкас премийӗн лауреачӗ «Трак ен» халӑх фольклор ушкӑнӗ (илемлӗх ертӳҫи Н. Никоноров баянист-юрӑҫ) 15 ҫул ытла ӗнтӗ куракансене хӑйӗн пултарулӑхӗпе савӑнтарать, чун-чӗрере вӑй-хал хушма пулӑшать тата хуйхӑ-суйха пӗрле пайлать. Асӑннӑ тапхӑрта пӗчӗкех мар йыш Трак ен тӑрӑхӗнчи кашни ялтах, хӑш-пӗр ҫӗрте темиҫе хутчен те, пулнӑ, хӑйӗн пуян та тулли содержаниллӗ программине кӑтартнӑ. Вырӑнти артистсем районти ялсенче ҫеҫ мар, республика тулашӗнчи чӑвашсемшӗн те хисеплӗ те кӗтнӗ хӑнасем. Тӗмен облаҫне икӗ хутчен ҫитнӗ. Мари Эл, Тутар Республикисенче сценӑсем ҫине тухнӑ, унти ялсемпе шкулсенче тӗлпулусем йӗркеленӗ.
Хальхинче те пултарулӑх ушкӑнӗ палӑртнӑ кун кӳршӗллӗ Тутар Республикинчи Ҫӗпрел районӗнчи Саплӑк ялӗнче пурӑнакан чӑвашсемпе курнӑҫнӑ, икӗ сехете яхӑн концерт кӑтартнӑ.
Чӳкӗн 27-мӗшӗнче Ҫӗпрел районӗнчи (Тутарстан) Упи ялӗнчи пӗтӗмӗшле пӗлӳ паракан вӑтам шкул юрӑ-ташӑпа, кӗвӗ сассипе кӗрлесе тӑчӗ. 150 ача вӗренекен шкул алӑкне уҫса кӗрсенех праҫник тумӗ тӑхӑннӑ ачасем, тӗрлӗ тӗслӗ бал кӗписем тӑхӑннӑ чиперккесем, хӑнасем нумай пулни кунта уяв пынине систерчӗ. Ҫак кун кунта пуҫламӑш классенче вӗренекенсен эрни вӗҫленнӗ, Аннесен кунне уявланӑ, тата ҫакӑнта ҫуралса ӳснӗ поэт, драматург, куҫаруҫӑ тата журналист Георгий Васильевич Зайцев-Тал-Мӑрса ҫуралнӑранпа 115 ҫул ҫитнине паллӑ турӗҫ. Анне кунне паллӑ тума ачасем ҫӗр ҫинчи чи юратнӑ та чи ҫывӑх ҫыннисене — амӑшӗсене йыхравланӑ. Вӗсем валли концерт лартса панӑ, ӳкерчӗксен куравӗ йӗркеленӗ, унтан хӑйсен аллисемпе хатӗрленӗ тӗрлӗ сувенир, ӳкерчӗк, теттесем парнеленӗ. Вӗсене вара мӗнле материалтан кӑна хатӗрлемен: тӗслӗ хутсенчен, ҫулҫӑ, ҫип, ҫитсӑ пусмаран, пластилинран, кӑранташ вӗҫленӗ турпасӗсене те сая яман. Ачасене ертсе пыраканӗ — Людмила Петровна Сердцева.
Чӳкӗн 13-мӗшӗнче Пӑва районӗнчи Пӳркел ялӗнчи Культура керменне ирех халӑх пуҫтарӑнма пуҫларӗ. Кунта ҫав кун ҫакӑнта ҫуралса ӳснӗ чӑвашсен чаплӑ ҫыравҫине, куҫаруҫине, публицистне, экономистне, обществӑлла деятельне Д.П.Петров-Юмана Асӑну хӑми уҫрӗҫ. Пӑва тӑрӑхӗнчен тухнӑ чаплӑ ҫынсене ҫакӑн пек Асӑну хӑмисем уҫни йӑлана кӗрсе пырать. Нумаях та пулмасть Хирти Кушкӑра Н.Симунова, Ҫӗнӗ Мертлӗре А.Кӑлкана, Альшихре Н.Петровскаяна, Раккассинче В.Урташа, Пӳркелӗнче В.Ухлине ҫавӑн пек чыс тунӑ хыҫҫӑн пӳркелсем кӑҫал Мӗтри Юман 125 ҫул тултарнине халалласа тепӗр пӗчӗк палӑк уҫма вӑй ҫитерчӗҫ. Мул енӗпе ҫак ӗҫре «Вамин-Буа» агрофирма пулӑшрӗ.
Иртнӗ канмалли кунсенче «Сувар» фонд Шупашкарти гуманитари институчӗн ӑсчахӗсемпе пӗрле тӑван халӑхӑн авалхи несӗлӗсен Атӑлҫи Пӑлхар патшалӑх вырнаҫнӑ тӑрӑхне кайса килчӗҫ. Институтран Исаев Ю.Н. директор, паллӑ историк, этнограф Иванов В. П., краеведсен пӗрлешӗвӗн пуҫлӑхӗ Бахмисов Э. К. пулчӗҫ. Ҫавӑн пекех ушкӑнра вӗрентӳ колледжӗн директорӗ Сапожников В.В. та пурччӗ. Суварсенчен ҫулҫӳреве Тимӗрпе пӗрле В. Алмантай таврапӗлӳҫӗ, халӑх художникӗ Ю. Ювенальев, Аксар Сӗрмек хутшӑннӑ. Массӑллӑ информаци хатӗрӗсенчен те пулчӗҫ: телекуравран Марина Карягина журналистка , Чӑваш наци радиовӗнчен Роза Деменцова хутшӑнчӗҫ. Тӑкаксене пӗтӗмӗшле фонд хӑй ҫине илнӗ.
Авалхи Пӑлхар хулинче заповедник комплекс директорӗпе тӗлпулу пулчӗ.
Юпан 15-мӗшӗнче Хусанта Тутар обществӑлла центр йӗркеленӗ митинг иртрӗ. Митингра Хусана илнӗ чухне пуҫне хунӑ хӳтӗлевҫӗсене асӑнчӗҫ. Халӑх хальхинче нумай пулмарӗ — пине яхӑн ҫеҫ. Малтанхи ҫулсенчи митингсене вуншар пин ҫын пухӑнатчӗҫ. Хальхинче халӑх сахалли митинга эрнекун иртнинчен килчӗ пулӗ, унччен ӑна канмалли кунсенче йӗркелетчӗҫ.
Митинга ытти тӑрӑхри хӑнасем те килнӗччӗ — Удмуртирен, Ӗпхӳрен, Йошкар-Оларан, Челепи облаҫӗнчен. Чӑваш Енрен ҫамрӑксен «Сӑвар» пӗрлешӗвӗ кайнӑччӗ — пурӗ 12 ҫын. Олег Цыпленков сӑмах та тухса каларӗ.
Сӑнӳкерчӗксем (О. Цыпленков ӳкернӗ)
Юпан 12-мӗшӗнче ӑшӑ та янкӑр уяр ҫанталӑкпа палӑрчӗ. Аслӑ Каҫал тӑрӑхӗнчи шкулсенче КРК предметне вӗрентекенсемшӗн вара ҫак кун чӑннипех савӑнӑҫлӑ та илемлӗ пулчӗ. Вӑтӑра яхӑн педагог ир-ирех Атӑлҫи Пӑлхарӑн тӗп хулине курава ҫул тытрӗ. Вӗсенчен чылайӑшӗ тӑван халӑх историне ҫӳллӗ шайра пӗлет пулин те, несӗлсен ҫӗрӗнче пӗрремӗш хут пулса курчӗ. Курмалли, пӗлмелли нумай авалхи ҫӗр ҫинче. Уроксенче усӑ курмалли сӑн ӳкерчӗксемпе дисксем те туянса таврӑнчӗҫ вӗрентекенсем. Анчах шухӑша яракан ыйту та тупӑнчӗ: ҫак паллӑ та чӑннипех чаплӑ вырӑнта чӑвашсем ҫинчен пӗр сӑмах мар, ҫур сӑмах та ҫук. Ҫапах та, эпир атӑлҫи пӑлхарсен йӑхне малалла тӑсакан халӑх-ҫке! (сӑн ӳкерчӗксем пур)
Раҫҫейре тата унӑн тулашӗнче пулса иртекен ӑслӑлӑхпа практика конференцийӗсене хутшӑнасси Чӑваш патшалӑх университечӗн чӑваш филологийӗпе культура факультетӗнче вӑй хуракан преподавательсемшӗн тата унта ӑс пухакан студентсемшӗн ырӑ йӑла пулса тӑчӗ ӗнтӗ. Вӗренӳ ҫулӗ тӑршшӗпе ӑҫта кӑна ҫитсе курмаҫҫӗ пуль вӗсем — Анкара (Турци), Мускав, Хусан, Ӗпхӳ, Ижевск, Сыктывкар, Йошкар-Ола, Глазов т.ыт. Ку хутӗнче вара Алапӳне (тутарла Алабуга, вырӑсла Елабуга) «парӑнтарчӗҫ» ӑсчахсем. Вӗсем юпан 5-6-мӗш кунӗсенче Алапӳри патшалӑх педагогика университечӗн тутар тата шайлаштаруллӑ филологи факультетӗнче «XXI ӗмӗрти тӗрӗк пӗлӗвӗ: тӗпчевсем тата проблемӑсем» ятпа халӑхсем хушшинче иртекен III тюркологи конференцине хутшӑннӑ. Тӗрлӗ хуласенчен (Мускав, Хусан, Ӗпхӳ, Шупашкар, Ҫырчалли, Алапӳ) пухӑннӑ тӗпчевҫӗсем пӗтӗмӗшле илсен тӗрӗк халӑхӗсен чӗлхипе, литературипе, культурипе, историйӗпе ҫыхӑннӑ ыйтусене хускатрӗҫ, вӗсене кар тӑрса, пӗрлешсе ӗҫлесе кӑна татса парасси пирки калаҫрӗҫ.
+13.3 °C