Чӑваш Ен спортсменкин Анжелика Сидорован Европӑра нарӑс уйӑхӗнчи чи лайӑх ҫӑмӑл атлетка ята илес шанӑҫ пур. Спорстменсем хушшинче сасӑлав иртнине Европӑри ҫӑмӑл атлетсен пӗрлешӗвӗ хыпарланӑ.

Шӑчӑпа сикекен пирӗн республика пики Чӑваш Ен тата Мускав чысне хӳтӗлет. Иртнӗ уйӑхра вӑл пилӗк турнирта мала тухнӑ, пуш уйӑхӗн пуҫламӑшӗнче вара Европа чемпионатӗнче ҫӗнтернине Чӑваш халӑх сайчӗ пӗлтернӗччӗ.

Нарӑс уйӑхӗнчи чи лайӑх ҫӑмӑл атлет ята илессишӗн хӗрарӑмсенчен Голландири Сифан Хассан, Германинчи Констанце Клостерхальфен, Британири Лора Мьюр тата Польшӑри Ева Свобода, арҫынсенчен Норвегинчи Якоб Ингебригтсен, Испанири Орландо Ортега, Британири Рис Прескод тата Швейцарири Жюльен Вандерс (вӗсем пурте — хӑвӑрт чупассипе ӑмӑртаканскерсем) тата шӑчӑпа сикекен икӗ спортсмен: Польшӑри Пётр Лисекпа Раҫҫейри Анжелика Сидорова тупӑшаҫҫӗ.

Вӗсемшӗн Twitter , Facebook, Instagram халӑх тетелӗсенче пуш уйӑхӗн 14-мӗшӗ таран сасаламалла.

Нарӑс уйӑхӗн 20-мӗшӗсенче Парижра чӑвашсен тӗлпулӑвне йӗркелесшӗн. Кун пирки Виктор Чугаров Шупашкар режиссерӗ «Idelreal.org» сайтра пӗлтернӗ.

Ярсубай Янгаров автор режиссёр каланине тӗпе хураса хыпарланӑ тӑрӑх, Парижри тӗлпулӑва Чӑваш культурин Францири «Avan-T-garde» ассоциацийӗн ертӳҫипе Ольга Николаевӑпа йӗркелесшӗн. Виктор Чугаров унта «Чӑваш чӗлхи» фильма малалла ӳкерӗ. Ӑна Берлинта ӳкернине эпир маларах пӗлтернӗччӗ.

Сӑмах май каласан, кӑрлач уйӑхн вӗҫӗнче Германири чӑвашсен пӗрремӗш тӗлпулӑвӗ иртнӗ. Унта 15 ҫын пухӑннӑ. Йышра ҫӗнӗ шухӑш авторӗ Ян Шрёдер нимӗҫ журналисчӗ тата эпир маларах асӑннӑ Виктор Чугаров режиссер та пулнӑ. Ян Шрёдер И.Я. Яковлев ячӗллӗ ЧППУра нимӗҫ чӗлхи вӗрентнӗ, кунти телеканалта ӗҫленӗ, чӑваш рэпне вуланӑ.

Сантӑр Савкилта

Германире пурӑнакан чӑваш чӗлхи тӗпчевҫи, «Ирӗклӗ сӑмах» сайта пуҫараканӗ Александр Савельев паян 30 ҫул тултарнӑ. Ашшӗ амӑшӗ унӑн Тутарстанри Нурлат районне кӗрекен Лачака ялӗнчен. Александр хӑй вара нумай ҫул Мускавра пурӑннӑ, унтах аслӑ пӗлӳ илнӗ. Филологи ӑслӑлӑхӗсен кандидачӗ.

Савкилта чӑваш ятне илнӗ ҫамрӑк инҫетри ҫӗршыва ахаль кайман — унта вӑл тӗпчев ӗҫӗсене хутшӑнать. Eurasia3angle тӗпчевҫӗсен ушкӑнӗ алтай чӗлхи мӗнле сарӑлнине тата мӗнле пулса кайнине тишкерес тӗллевпе йӗркеленнӗ, Германири Йена хулинче тӗпленнӗ. Сантӑр Савкилта вӑл ушкӑнра 2016 ҫултанпа ӗҫлет. Сӑмах май, 2017 ҫулта, Александр историлле чӗлхе пӗлӗвӗн пӗтӗм тӗнчери 23-мӗш конференцине хутшӑннӑ (Сан-Антонио, АПШ) — унта вӑл чӑваш чӗлхинчи вырӑнти калаҫӑвӗсем кӑк тӗрӗк чӗлхине реконструкцилеме мӗн енчен пулӑшма пултарни пирки каласа панӑ. Ҫавӑн пекех вӑл Китайри конференцисене хутшӑннӑ, Шупашкара та пӗрре мар килсе кайнӑ.

Сантӑр Савкилтана ытларах «Ирӗклӗ сӑмах» сайт йӗркелӳҫи пек пӗлеҫҫӗ. Вӑл тӑрӑшнипе ҫав сайт хыпарсене аналитикӑллӑ та тӗрлӗ енлӗ ҫутатакан ресурс пек палӑрса юлчӗ.

Германири Висбаденра нумай пулмасть Клара Адягаши венгр тӗпчевҫин «Chuvash Historical Phonetics» (чӑв. Чӑваш историлле фонетики) кӗнеки пичетленсе тухнӑ. Вӑл пурӗ 334 страницӑран тӑрать, унта 19 ӳкерчӗк тата 4 таблица кӗнӗ. Кӗнеке акӑлчанла тухнӑ. Лавккасенче ӑна 78 европа (~6000 тенкӗ) сутаҫҫӗ.

Чӑваш фонетикинчи историлле аталанӑвне тӗпчесе пӗлес тӗлӗшпе Клара Адягаши тӗрлӗ чӗлхесенче упранса юлнӑ чӑваш сӑмахӗсемпе усӑ курнӑ. Венгрире пурӑнакан тӗпчевҫӗ хӑйӗн ӗҫне огур сӑмахӗсене, венгр чӗлхине пӑлхар чӗлхинчен кӗнӗ сӑмахсене тата авалхи пермь, вырӑс, ҫармӑс чӗлхисенчи сӑмахсене тӗпе хурса хатӗрленӗ. Ҫавӑн пекех арап, ҫӗнӗ перс, протопермь, авалхипе вӑтам вырӑс, китай, вӑтам монгол, авалхи ҫармӑс чӗлхисем чӑваш чӗлхипе мӗнле хутшӑнура пулнине кӑтартнӑ.

Клара Адягаши — Венгрире пурӑнакан чӑваш чӗлхи тӗпчевҫи. Вӑл Андраш Рона-Таш академикӑн вӗренекенӗ шутланать. Кандидат тата доктор диссертацине вӑл чӑваш чӗлхине тӗпчесе хӳтӗленӗ. Венгрири Дебрецен университетӗнче профессор пулса ӗҫлет.

Германире «Чӑваш чӗлхи» фильм ӳкереҫҫӗ. Ҫакӑн пирки Фейсбукра Виктор Чугаров режиссер хыпарлани тӑрӑх пӗлтӗмӗр.

Эпир Виктор Чугаровпа ҫыхӑнса фильм тӗллевӗпе кӑсӑклантӑмӑр. Акӑ епле хуравларӗ вӑл пире: «Фильм ӳкересси — маншӑн ӗҫ мар. Вӑл — манӑн чун киленӗҫӗ. Ӑна ӳкернӗ май эпӗ чунтан киленетӗп, пултарулӑха аталантаратӑп».

Виктор Чугаров фильмӗнчи сӑнарсем — чӑвашла пӗлекен ҫынсем. Нимӗҫсем-и вӗсем е урӑх наци ҫыннисем-и — пӗрех.

Кайран ҫав фильма пӑхни пӗр ачан чунӗнче те пулин чӑваш чӗлхи вӗренес кӑмӑл ҫуратасса тем пекех шанать Виктор Чугаров.

Ҫитес уйӑхра Виктор Парижра пурӑнакан, чӑвашла калаҫакан ҫынсене шырама пуҫласшӑн. Вӗсене те вӑл фильмра сӑнарласшӑн. Пуш уйӑхӗнче Шупашкарта ӳкерме ӗмӗтленет.

Кӑрлачӑн 30-мӗшӗнче Берлинта чӑвашсен тӗлпулӑвӗ иртӗ.

Голландинче ҫул ҫӳревпе пулнӑ ҫынсем Шупашкара заправкӑна кӗрсе тухнӑ.

Электрокарпа ҫул ҫӳрекенскерсен зарядки ларас патнех ҫитнӗ. Шупашкарта вӗсем «Чӑвашэнерго» предприятин заправки патӗнче чарӑннӑ. Шупашкарти Гладков урамӗнчи 13-мӗш ҫурт адреспа вырнаҫнӑ ҫутӑ зарядкин станцийӗ пирӗн республикӑра пӗртен пӗрре ҫеҫ-мӗн.

Шупашкарти электрозаправка станцийӗ тест мелӗпе ӗҫлет, ҫавна май машина аккумуляторне вӑл тулевсӗр зарядкӑласа парать. Запраквкӑпа усӑ курас тесен чип-карточка кирлӗ. Ӑна «Чӑвашэнергӑн» филиалӗнче тӳлевсӗр параҫҫӗ. Электромобиле регистрацилени пирки хут ҫеҫ ыйтаҫҫӗ.

Голландирен Германипе Финлянди витӗр килекенскерсем Хусанти, Елабугӑри, Ижевскри тата Пермьри ҫавӑн пек станцисене те ҫула май пахалассине пӗлтернӗ.

Сантр Савкилта

Мӗншӗн ҫӗр ҫул ытла чӑвашсем хушшинче Яковлев культне —

чӑвашсен вӑйсӑрлӑхне — сараҫҫӗ? Ҫапларах ыйту тавра пуҫ ватать чӑваш чӗлхеҫи Александр Савельев (Сантӑр Савкилта). Вӑл ҫакна халӑх ушкӑнӗсенчен пӗринче вырнаҫтарнӑ.

Сантр Савкилта шухӑшланӑ тӑрӑх, пирӗн халӑха Иван Яковлев пӗтме суннӑ, ӑна вара халӑх ашшӗ туса хунӑ. «Патша тытӑмне (Раҫҫейри кирек епле влаҫ пекех: унччен те, кайран та чӑвашсене туртакан лаша вырӑнне хунӑ) хирӗҫҫисем пирки вӑл евитленӗ, вӗсене пур енлӗ ура хунӑ. Иван Юркин (вӑт кама асра тытмалла) 1880-мӗш ҫулсенчех чӑвашсен пӗрремӗш хаҫатне, «Пӑлхар», кӑларма тӑнӑ. Анчах Иван Яковлев, чӑвашсен аслӑ тусӗ, хаҫата кӑларма чарма пултарнӑ», — тесе ҫырнӑ Сантр Савкилта.

Александр Савельев Германири Йена хулинче кӑҫалхи кӑрлачӑн 9-мӗшпе 11-мӗшӗсенче иртнӗ пӗтӗм тӗнчери алтаистика конференцине хутшӑннӑччӗ.

Чӑваш Енри Етӗрне районӗнче ҫуралса ӳснӗ Наталья Пучкова ҫӑмӑл атлетка ют ҫӗршывсенчи стартсенче нейтраллӑ ялавпа тупӑшасшӑн. Ҫакӑн пирки Чӑваш Енӗн Спорт министерстви пӗлтерет.

Вӑрӑм инҫӗше чупассипе ӑста Наталья Пучкова Японире, Лос-Анджелесра, Германинче иртнӗ халӑхсем хушшинчи марафонсенче темиҫе хут та палӑрнӑ.

Иртнӗ уйӑх вӗҫӗнче ӑна тата Чӑваш Енри тепӗр сакӑр спорстмена спорт маҫтӑрӗн ятне панине эпир пӗлтернӗччӗ. Наталья Пучкована тӗнче класлӑ спорт маҫтӑрӗ пулса тӑнӑччӗ.

Ҫывӑх вӑхӑтра чӑваш спортсменки тӗнче шайӗнчи ӑмӑртусене нейтраллӑ ялавпа каясшӑн. Ҫапла туни вӑл Раҫҫее юратманнипе ҫыхӑнман. 2016 ҫулхи раштав уйӑхӗнче Пӗтӗм тӗнчери ҫӑмӑл атлетика федерацийӗ Раҫҫейри ҫӑмӑл атлетсене нейтраллӑ статуспа ҫеҫ ӑмӑртма ирӗк панӑ. Ирӗк панӑ ҫак вӑхӑт Наталья Пучкован тата ытти спорстменӑн иртнӗ ҫулхи раштав уйӑхӗнче вӗҫленнӗ. Ҫавна май спортсменка Ҫӑмӑл атлетикӑн пӗтӗм тӗнчери федерацине тата тепӗр вӑхӑт нейтраллӑ майпа хутшӑнтарма ыйтса ҫырнӑ.

Нидерландпа Бельгинче паян вӑйлӑ ҫил алхаснӑ. Вӑл пилӗк ҫын пурнӑҫне татнӑ. Иккӗшӗ — Оверейссел (нидер. Oaveriessel) провинцире йывӑҫ айне пулса вилнӗ, тепри Гелдерланд (нидер. Gelderland) провинцийӗнче вилӗм тупнӑ — ун ҫине кантӑкран тунӑ хуралнӑ йӑтӑнса аннӑ. Бельгири «Soir» (хрантсусларан чӑвашла куҫарсан Каҫ пулать) хаҫат пӗлтернӗ тӑрӑх вӑйлӑ ҫиле пула Брюссельтен инҫе мар тепӗр ҫын пурнӑҫӗ татӑлнӑ. Машинпа пынӑскер ҫине йывӑҫ ӳкнӗ. Германире те пӗр ҫын пӑтӑрмаха лексе вилнӗ — 59 ҫулхи те йывӑҫ айӗнче пурнӑҫран уйрӑлнӑ.

Ҫанталӑк сӑнавҫисем пӗлтернӗ тӑрӑх вӑйлӑ ҫил каҫччен тытӑнса тӑрӗ. Вӑл анӑҫран анӑҫ-ҫурҫӗрелле куҫӗ. Сӑмах май унччен, кӑрлач пуҫламӑшӗнче, Европӑра «Элеонор» ятли алхаснӑччӗ. Вӑл та ҫын пурнӑҫӗсене татнӑччӗ — тӗрлӗ ҫӗршывра виҫӗ ҫын вилнӗччӗ.

Ҫӗрпӳ районӗнчи Вӑрманкас Кӗҫтемӗр ялӗнче пурӑнакан Владимировсем сурӑх ҫӑмӗнчен ӑсталакан япаласене хамӑр ҫӗршыври тӗрлӗ регионта ҫеҫ мар, чикӗ леш енчен те хаваспах туянаҫҫӗ.

Пӗчӗк чухнех ал ӗҫне хӑнӑхнӑ Оксанӑран пуҫланнӑ ҫак чун киленӗҫӗ кӑштахран услама ҫаврӑннӑ. Тӗрлесе илемлетнӗ ҫӑматӑна кил хуҫи хӗрарӑмӗ тӗнче тетелӗнчи хӑйӗн страницинче вырнаҫтарнӑ та Мускаври пӗр арҫын саккас пама шут тытнине пӗлтернӗ. Ҫапла пӗчӗккӗн-пӗчӗккӗн ытти хатӗре те ҫӑмран йӑвалама хӑнӑхса кайнӑ. Паян ку ӗҫе мӑшӑрӗ Владимир та, 15-ри Иван ывӑлӗ те хутшӑнать. Аслисене кура 7-ри Александр та усӑ кӳме тапаҫланать.

Владимировсен ҫӑмран ӑсталанӑ ҫӑматтине, тапочкине, калпакне, пальтоне, йытӑ-кушак валли тунӑ пӗчӗк пӳрте ыйтакансем Германире, Италинче, Францинче, Казахстанра, Туркменистанра ыйтакан тупӑннӑ. Францинче вырӑс чӗлхи вӗрентекен хӗрарӑм ҫӑматӑна сувенир вырӑнне туяннине пӗлтернӗ.