Чечек
I
Çĕр иртрĕ. Ĕнтрĕк. Шуçам карчĕ
Мала кăвак шăналăкне.
Вара кĕрен хĕвел хăпарчĕ —
Яр уçрĕ кунăн алăкне.
Ак çăлтăрсем вăраххăн сӳнчĕç,
Шупкалнă уйăх тĕлĕрет,
Хыр мĕлкисем тăсмаккăн тӳнчĕç
Четренчĕк сывлăмлă çĕре.
Вăрман вăранчĕ. Чашăлтатрĕ
Чăтлăхсенче ӳсен-тăран;
Йывăçсемпе çил пăшăлтатрĕ,
Каларĕ шăппăн: «Тар, вăран».
Йĕри-тавра пăха-пăха
Уçланкăна пĕр кашкăр тухрĕ.
Кăшт тăчĕ, карăнчĕ те юхрĕ
Апат тупмашкăн чăтлăха.
Кусать çăмха пек йĕплĕ чĕрĕп;
Унта-кунта чĕр чун йăркки.
Çырать шыв çийĕнче пин çĕрĕ
Хĕвелĕн ылтăн пайăрки.
Тĕнче хускалчĕ. Унăн шавĕ
Куна тултарчĕ вăй илсе.
Шур пĕлĕт те, — тӳпе чаршавĕ —
Çухалчĕ сассăр ирĕлсе.
Мĕнле илемлĕ çут тĕнче!
Ăçта пăхатăн — ырлăх, ырлăх.
Япшар çăкалăх çумĕнче
Кашлать куллен ем-ешĕл хырлăх.
Хĕвел кулать, çанталăк ăшă,
Чĕнет тухмашкăн пахчана.
Хускалчĕç темшĕн чăшăл-чăшăл,
Ав, икĕ канăçсăр чана.
Хавасланать пур кайăк-кĕшĕк —
Хатĕрленеççĕ пек туя.
Вĕçсе çӳреççĕ кĕшĕл-кĕшĕл —
Чĕртеççĕ ыйăхлă уя.
Тăхта, итле-ха тинкерсе,
Сĕм чăтлăхра тем шатăртатрĕ...
Çĕленĕнне-мĕн, çĕнтерсе,
Пуçне ват чĕрĕп шатăрт! татрĕ.
Çӳрет, чупать ав йăрă тилĕ, —
Вĕт-шак, асту! ан пул анра, —
Сыхланмасассăн çитĕ вилĕм, —
Çурса тăкать пĕр самантра.
Курнать лăс витĕр — кăштăр-каштăр
Такам сар кĕрĕке силлет:
Уçланкăра туллать-мĕн кашкар
Пĕр хĕрхенмесĕр леш тилле.
Вăрман ларать пек тĕлĕрсе,
Анчах ку лăпкăлăх ултавлă.
Пăхсассăн шаларах кĕрсе
Куратăн: пурнăçĕ ун шавлă.
Кунта та вăйлă кĕрешӳ:
Пĕрне пĕри пач хĕрхенмесĕр
Туллать, ватать чысне пĕлмесĕр —
Пырать тем тĕрлĕ тĕркешӳ.
Йĕрке тăвать — кам вăйлăрах,
Кам вичкĕн, ăсĕпе кам анлă.
Кунта нихçан пулман тăванлăх:
Кам вăйсăр, уншăн пин хурах.
Ăна-кăна пĕлмест Чечек.
Вун çиччĕре. Каян-киленĕ
Ăна ыр ячĕшĕн пилленĕ —
Пулман никамшăн вăл йӳçек.
Çак таранччен те пурнăç çулĕ
Ăна сип-сиввĕн тĕкĕнмен,
Паян кунччен вĕри куççулĕ
Çĕре тумлам та ун ӳкмен.
Хĕр чун-чĕри таса та шурă.
Çамрăклăхра ку чи кирли.
Вăл — çамрăклăх, пулсассăн юрă,
Тасалăх, чунлăх — ун кĕвви.
Сăртран пăхать хĕр, кулкалать, —
Ыр туйăмне паян кам пуле, —
Утать... Умра тăп-тăрă кӳлĕ;
Вăл çил вĕрсессĕн шупкалать.
Юхан шывпа ав ыталаннă
Уй чӳклĕх — çӳллĕ Атăл ту,
Чечексемпе çĕр капăрланнă,
Чĕнет тавралăх: «Хапăл ту!»
Тăван çĕршыв... Вал сăрт, çырма,
Кил умĕнчи кăтра шур хурăн,
Ял пуçĕнчи хура вăрман...
Чĕнеççĕ пурте: «Кил те пурăн».
Умра — ту айĕнчи лапам.
Тĕрлĕ тĕспе вăл чечекленнĕ,
Хавассăн, çăмăллăн çĕкленнĕ
Тин шăркаланнă тулăпа.
Ял варринче ларать чиркӳ,
Ăвăссемпе вăл хупăрланнă.
Чăвашăн чунĕ пит хурланнă:
«Ах, пĕтрĕ, — тенĕ, — ирĕкӳ».
Ял хыçĕнче шырлан, çаран,
Сулахайра йӳçет мăн шурлăх.
Кĕрсе кайсассăн — пысăк хурлăх:
Ишсе тухан аран-аран.
Тура вырнаçнă Чашлама.
Ик çухрăм тăсăлать урамĕ.
Илемлĕ ял. Епле ырламăн —
Сăмах шыратăн мухтама.
Шуршу юхать илем кӳртсе;
Ик енĕпе пуçа пĕксе,
Пĕри пĕрне хулпа тĕксе
Лараççĕ лапчăк кив пӳртсем.
Ак, тыткăнлаканни умра:
Йĕри-тавра çатан та вĕрлĕк,
Пӳрт умĕнче пилеш хĕп-хĕрлĕ
Е шурă хурăн, ват йăмра.
Сăртра ларать Ухтер кил-çурчĕ,
Ларать пĕччен вал, уйрăмрах.
Ял-йыш мĕн чухлĕ хурлăх курчĕ?..
Тен, çавăнпа çӳрет сăмах:
«Нумай сын лекнĕ авăрне,
Лексен — тухман». Калаççĕ тем те:
Пĕлет Ухтерĕн таврашне
Таçти çĕр çухрăмри этем те,
Çак сĕмсĕр йăхăн чĕр тымарĕ,
Çĕн йĕркене йăлт парăнса,
Пырать, — нихçан вал татăлмарĕ, —
Çак таранччен ӳссе, ăнса.
Юрать-ха пирĕншĕн аваллăх
Кăштах хăварнă хăй йĕрне.
Хальхи ăрушăн шутсăр паллă:
Чăваш сыхланă хăй çĕрне.
Ĕмĕтленни — вăл халăх тимĕ,
Вăл шанчăкăн чĕр кӳлепи.
Чуна çĕн туйăм унсăр тивмĕ,
Çук, пулмĕ тивĕçлĕх тӳпи.
Тен, çавăнпа та упрамашкăн
Кирлех аваллăх палăкне.
Тивĕçлĕхне кĕрсе тупмашкăн
Уçар çав ĕмĕр алăкне.
Асаттесем те юратман-мĕн
Вĕçкĕнленме, чăкрашланма.
Чăваш çынни сĕм авалтан-мĕн
Юратнă лăпкăн пурăнма.
Çӳрет-ха халăхра юмах,
Йăхран йăха куçать çĕтмесĕр,
Çуралаканĕ çĕнетмесĕр
Хушмасть нихçан та пĕр сăмах.
Майне пĕлет вĕл йĕрлеме:
Хăçан, мĕн халăха вăратнă,
Ăна ура сине тăратнă,
Мĕнле пуçланă кĕрлеме.
Вулавçăсен шухăшĕ
Çĕнĕ комментари хуш
ZoofLyncattat (2009-04-28 07:39:00):
NusSlalkskila Wrorsnasp