Шупашкарти Иван Яковлев проспектӗнчи 13-мӗш ҫуртра вырнаҫнӑ Пичет ҫуртӗнче темиҫе хаҫат редакцийӗ вырнаҫнӑ. Пӳлӗмсене тара илсе ӗҫлесе пурӑнакан ытти организаци те унта йышлӑ. Ҫавсенчен пӗри — «Советская Чувашия» хаҫат редакцийӗ. Пичет ҫурчӗн хуҫи — «Чувашия» издательствӑпа полиграфи комплексӗ.
Паян «СЧ» хаҫат редакторӗ Владимир Васильев тӗлӗнсе каймалла ҫыру илнӗ. Ӑна Шупашкар хулинчи Ленин район администрацийӗнче ҫурт-йӗрпе коммуналлӑ хуҫалӑх тата хӑтлӑх кӳрес енӗпе ӗҫлекен пайӑн специалист-эксперчӗ А.В. Яковлев алӑ пуснӑ. Унта утӑ уйӑхӗн 20-мӗшӗччен, кӑнтӑрлахи 13 сехетчен, Пичет ҫуртне юсама сӗннӗ. Унччен ӗлкӗреймесен административлӑ майпа явап тыттарма пултарассине асӑрхаттарнӑ.
«Ҫыру ман алла пилӗк минут каялла лекрӗ. Ӗҫе эпӗ халех, 13 сехетрен пуҫӑнсан, вӑхӑт 5 кун юлать», — тӑрӑхласарах шӑрҫаланӑ хаҫат редакторӗ Владимир Васильев Фейсбукри хӑйӗн страницинче.
Ку ҫырӑва ҫӗртмен 28-мӗшӗнче янӑ пулнӑ. Шупашкартан янӑ Шупашкара ҫур уйӑхра ҫитни пӗр япала тейӗпӗр. Анчах Пичет ҫурчӗн хуҫи кам пулнине пӗлмесӗр ҫыракан тӳре-шара тӑрӑшӑвне тата епле хакламалла-ши?
Ҫул-йер шӑтӑк-путӑк пулни — ҫивӗч ыйту. Ҫӗнӗ Шупашкарта та ку ҫынсене пӑшӑрхантарать. Пӗр арҫын тӳре-шара ҫула юсаса парасса кӗтсе илеймен — хӑйех шӑтӑка сапланӑ.
Арҫын хӑйӗн урапипе асфальт катӑкӗсем илсе килнӗ. Вӗсемпе вӑл Семенов урамӗнчи пысӑк шӑтӑксене сапланӑ. Унти ҫул тахҫанах арканнӑ. Водительсем унтан аран иртсе ҫӳренӗ.
Хула администрацийӗнче ҫулсене юсас тӗлӗшпе аукцион иртмелле пулнӑ. Анчах ӑна куҫарнӑ. Утӑ уйӑхӗн 1-мӗшӗччен заявкӑсем йышӑнаҫҫӗ. Аукциона вара утӑн 8-мӗшӗнче ирттерӗҫ.
Винокуров тата Коммуналлӑ урамсенче ҫула вӗри асфальтпа сапланӑ ӗнтӗ. Тӗкӗрҫ ращинчи ҫула утӑ уйӑхӗнче юсама палӑртнӑ. Хальлӗхе документсем хатӗрлеҫҫӗ.
Шӑмӑршӑ районӗнчи васансем нимелле ҫул сарнӑ.
Асӑннӑ ял тӑрӑхӗнчен пӗлтернӗ тӑрӑх, урама йӗркене кӗртме Карл Маркс урамӗнче пурӑнакансем тухнӑ. Вӗсем пурте пӗрле пухӑнса ӗҫленӗ. Вак-тӗвек чултан сарнӑ ҫул тӑршшӗ 200 метрпа танлашать.
Алӑпа кӑна нумай ӗҫ туса пӗтереймӗн. Урамри халӑха пулӑшма трактор та пырса ҫитнӗ. Ҫул сарнӑ-сарнах, ҫурхи шыв-шура тата ҫумӑр шывӗ юхма канав та хӑварнӑ, шыва пухӑнма ҫӑлкуҫсем те алтнӑ.
Ваннӑ кирпӗче ял ҫыннисем хайсен шучӗпе туянман — ӑна район центрӗнчен кӳрсе килнӗ. Кивӗ тата ишӗлекен ҫуртсен шутне лекнӗ нумай хваттерлӗ ҫуртсене ишнӗ май унтан тухакан кирпӗче ял урамне сарма турттарса килнӗ.
Чӑваш Енре кунне-ҫӗрне пӗлмесӗр ҫул-йӗр юсаҫҫӗ. Кун пирки республикӑн Транспорт министерстви ӗнентерет.
Ҫуркунне ҫул-йӗр яланхиллех япӑхса каять. Ҫавна май ятарлӑ предприятисем асфальт ҫинчи шӑтӑк-путӑка юсассипе малалла тимлеҫҫӗ. Маларах каланӑ пек кунне-ҫӗрне пӗлмесӗр кӑна мар, канмалли кунсенче те алӑ усса лармаҫҫӗ. Ҫанталӑк условийӗ меллӗ пулнине кура ӗҫ калӑпӑшӗ те самай пысӑк тесе пӗлтерет маларах асӑннӑ министерство.
Хальхи вӑхӑта илсен юсав ӗҫӗпе "Чувашавтодор», «Воддорстрой», «Автодорсервис», «СтройТЕК», «Ликта» обществӑсем тата Макаров хресчен-фермер хуҫалӑхӗ тимлет. Иртсе каякан эрнене илсен, сменӑра вӑтамран вӗсем 1500-1700 тӑваткал метр лаптӑк юсаса пынӑ. Юсама 66 техника явӑҫтарнӑ. Сменӑра 175 тоннӑна яхӑн материал тӑкакаланать-мӗн.
Маларах эпир шӑтӑк-путӑка "сивӗ асфальтпа" сапланине пӗлтернӗччӗ.
Кӑҫалхи пек япӑх ҫулсем тахҫанах пулман. Ҫуркунне юр кайнӑ май асфальт та ирӗлме пуҫларӗ. Пур тӑрӑхра та тенӗ пекех ҫулсем шӑтӑк-путӑклӑ. Тем пысӑкӑшех вӗсем. Вӗсене пула аварисем те пулаҫҫӗ.
Халӗ республикӑра ҫулсене юсас ӗҫ хӗрсех пырать. Бригадӑсем шӑтӑксене саплаҫҫӗ. Чӑннипе, кашни ҫуркуннех шӑтӑк-ҫурӑксене хуплама тивет. Ку ӳкерчӗке кашни ҫулах куратпӑр-ҫке. Ҫӗнӗ ҫул хута яраҫҫӗ кӑна — тепӗр ҫул юсама тухаҫҫӗ. Мӗнпе ҫыхӑннӑ ку? Ҫулсен пахалӑхӗпе мар-и? «Раҫҫейре икӗ ҫивӗч ыйту: ухмахсем тата ҫулсем», — тени ахальтен мар пуль.
Кӑҫал ҫулсемпе ҫӳреме май ҫук. Шупашкартан Канаш еннелле каякан ҫула тин кӑна ҫӗнетрӗҫ те вӑл аптӑрамасть. Вӑрнар ҫулӗпе вара тракторпа ҫеҫ ҫӳремелле — ним майӗ ҫук. Пӗлтӗр кӑна унта лайӑхчӗ. Бригадӑсем юсама тухнӑ-ха, анчах хальлӗхе унта вӗсем курӑнмаҫҫӗ. Ҫынсен вара ҫула тухмалла, яла каймалла…
Кӑнтӑрла шӑтӑк-путӑка асӑрхаса ӗлкӗрме пулать пуль, каҫхине вара йывӑртарах. Водительсем ҫил пек вӗҫтерсе ҫӳреме юратаҫҫӗ. Ун пек хӑтланасран «выртакан полицейскисем» хураҫҫӗ. Кунашкалли Патӑрьелте нумай.
Республикӑри шӑтӑк-путӑк ҫулсене юсас ӗҫ малалла пырать. Пордряд организацисене ЧР Элтеперӗ Михаил Игнатьев хушу панӑ.
Ҫул ҫинчи шӑтӑксене «сивӗ асфальтпа» юсаҫҫӗ. Урамра сивӗ пулсан та ку вӗсене чӑрмантармасть. Шӑтӑк-путӑка пула авари чылай пулать, ҫавӑнпа ӗҫе кая хӑвармалла мар.
«Сивӗ асфальт» лайӑх енчен палӑрнӑ. Уйрӑмах — сивӗ ҫанталӑкра. Ара, халь урӑхла майпа ӗҫлеме пулмасть.
Халӗ республикӑри ҫулсем ҫинче 17 бригада, 40 единица техника ӗҫлет. Кунашкал асфальта хумашкӑн вӑхӑт нумай кирлӗ мар. Кунне 300 тӑваткал метр юсама ӗлкӗреҫҫӗ. Ҫулталӑк пуҫланнӑранпа 4 пин ытла тӑваткал метр ҫӗнетнӗ.
Шупашкара Елена Летучая килсен «Ехрем хуҫа» ресторана хурласа пӗтернӗччӗ. Халӗ вӑл татах ӗҫлеме пуҫланӑ. Унта «Про Город» журналисчӗ пулса курнӑ.
Елена Летучая асӑннӑ ресторанра санитари нормисене пӑхӑнманнине тупса палӑртнӑччӗ. Ӑна наци колоричӗпе илемлетнӗ. Меню — чӑвашла тата вырӑсла.
Администратор Дарья каланӑ тӑрӑх, ресторан юсав хыҫҫӑн нарӑс уйӑхӗн 18-мӗшӗнче уҫӑлнӑ. Ҫапла унта килекен нумайланнӑ. Хула администрацийӗн ӗҫченӗсем час-часах ҫӳреҫҫӗ-мӗн. Халӗ Елена Летучаяпа пулса иртнине никам аса илмест унта.
«Шупашкар – Сӑр» автотрассӑн Улатӑр районӗпе иртекен территорине пӗлтӗрхи кӗркунне «Чӑвашавтодор» акционерсен обществин Пӑрачкаври ҫул-йӗр управленийӗ юсанӑ. Анчах ӑна юсаса пӗтернӗ хыҫҫӑн малтанхи 14 сехет хушшинче тӑватӑ инкек сиксе тухнӑ: урапасем пӗрин хыҫҫӑн тепри тенӗ пек тӑваттӑн ҫул айккине чӑмнӑ. Урапасем сиенленнине юсама пулӗ-ха, инкекрен пӗринче пассажир та хытах аманнӑ: ҫурӑм шӑммине, ура пӳрнисене амантнӑ, ытти вырӑна та ыраттарса пӗтернӗ.
Ҫул-йӗр пахалӑхӗпе тӗпчевҫӗсем кӑсӑкланма тытӑнса кайнӑ та, Пӑрачкаври ҫул-йӗр управленийӗн пуҫлӑхӗн тивӗҫне пурнӑҫлаканӗ тата предприятин маҫтӑрӗ ӗҫе ҫиелтен пурнӑҫлани палӑрнӑ. Ҫавӑншӑн вӗсене 130-шар пин тенкӗшер штрафлама йышӑннӑ.
Унсӑр пуҫне ӗҫе япӑх пурнӑҫланӑшӑн Чӑвашавтодора хӑйне те явап тыттарнӑ.
Ҫул-йӗр юлашки вӑхӑтра япӑхланса кайнине урапа хуҫисем те, ҫуран ҫӳрекенсем те асӑрхаҫҫех. Асфальт ҫинче шӑтӑк-путӑк нумайланса кайнине специалистсем сывлӑш температури кӑнтӑрла тата каҫхине хӑвӑрт ылмашса тӑнипе сӑлтавлаҫҫӗ.
Республикӑри ҫул-йӗр отраслӗнче тӑрӑшакансем ҫак кунсенче канмалли кунсемсӗрех ӗҫлени пирки республикӑн Транспорт тата ҫул-йӗр министерстви пӗлтерет. Ку сӑмаха шупашкартисем ҫинчен те калама пулать. «Дорэкс» общество кӑна, сӑмахран, ултӑ бригада таран ӗҫлеттерет. Хайхисем асфальт ҫинчи шӑтӑк-путӑка сапласа ҫӳреҫҫӗ. Ирӗлтернӗ асфальтпа тата бетонпа усӑ курса нарӑс уйӑхӗн 1-мӗшӗнчен тытӑнса пуш уйӑхӗн 7-мӗшӗччен тӗп хулара 2,6 пин тӑваткал метр ҫинче шӑтӑк-путӑка юсанӑ. Ҫак ӗҫе пурнӑҫлама 3,9 миллион тенкӗ тухса кайнӑ.
Ҫуркунне юр кӑна мар, асфальт ҫул та ирӗлме тытӑнать. Республикӑри ҫул-йӗр шӑтӑк-путӑкланни кӑҫал уйрӑмах паллӑ. Ку ыйтӑва Шупашкар хула администрацийӗнче те сӳтсе явнӑ.
Ҫул-йӗр мӗншӗн ҫав тери япӑхланнӑ? Ҫакна малтанах сывлӑш температури тӑрук улшӑннипе ҫыхӑнтараҫҫӗ. Ҫавӑн пекех шыв юхмалли хатӗрсем ҫукки те кун патне илсе ҫитернӗ.
Тепӗр сӑлтав – ҫул ҫинче йывӑр тиевлӗ урапасем ҫӳрени. Шупашкар хула администрацийӗн пуҫлӑхӗ Алексей Ладыков вӗсен виҫене пӑхӑнмаллине палӑртса каланӑ. Урапасем вара 20, 30 тонна илсе ҫӳреҫҫӗ. Паллах, асфальт вӗсене чӑтаймасть.
Шӑтӑк-путӑк нумаях пулмасть юсанӑ ҫулсем ҫинче нумайраххи паллӑ. Вӗсен гаранти пур, ҫавӑнпа подрядчиксен ӑна хӑйсен укҫи-тенкипе юсама тивет.
-0.7 °C