Пирӗн сайтӑн вырӑсла версинче уйӑх ытла ыйтӑм пулчӗ: чӑвашла ача пахчи уҫӑлнӑ пулсан эсир унта хӑвӑр ачӑра яма килӗшнӗ пулӑттӑр-и? Ӑна эпир ятарласа вырӑс пайра вырнаҫтартӑмӑр — унта пирӗн шутпа ытларах вырӑсларах кӗрен-тухан пулать.
Пачах та килӗшменнисен йышӗ 22% пулчӗ, е 6 сасӑлакан. 14% иккеленӳллӗ хуравланӑ, ыттисем вара чӑвашла ача пахчи уҫӑлсан хаваспах унта хӑйсен пепкисене яма килӗшеҫҫӗ иккен. Вӗсенчен 30% ҫавнашкал садик уҫӑлассине тахҫанах кӗтеҫҫӗ.
Ыйтӑма пурӗ 27 ҫын хутшӑннӑ пулсан тепӗр аллӑшӗ (50) хуравлас темен, ыттисем мӗн пӗлтерессине кӗтеҫҫӗ — тен, ытларахӑшӗ чӑвашла ача пахчине суйланӑран, хӑйсен шухӑшӗсене те вӗсен енне улӑштарчӗҫ? Ҫапла пулнӑ пулсан питӗ аван пулӗччӗ. Ҫапла пултӑр та!
Авӑнӑн 6-мӗшӗнче Чӑваш наци конгресӗн президиум ларӑвӗ иртни пирки эпир сире ӗнер пӗлтернӗччӗ — канашлӑва хупӑ мелпе ирттерме шухӑшланӑ хыҫҫӑн унтан пур «ют» ҫынсене те, ҫав шутра «Сӑвар ТВ» канал ӗҫченӗсене те, пӳлӗме пушатма ыйтнӑ.
Ҫапах та лару хыҫҫӑн конгресӑн вице-президенчӗ Иванов Владимир Александрович унта мӗнле ыйтусем сӳтсе явни пирки «Сӑвар ТВ» канала кӗскен каласа панӑ иккен. Тӗп ыйтусем хушшинче юпан 26-мӗшӗнче ирттерме палӑртнӑ конгресс пухӑвне йӗркеллӗ ирттерсе ярассипе ҫыхӑннисем пулнӑ иккен — кама делегат тумалла, миҫе делегат пулмалла. Кама ҫӗн пуҫлӑх тӑвассине те тапратнӑ — президиума кӗрекен ҫынсем, иккен, Валерий Клементьева сӗнес шухӑшлӑ.
ЧНК ӗҫтӑвком ертӳҫи Портнов Константин Петрович кандидатсен шутне Архипова та кӗртмелле тесе сӗннӗ — вӑл хӑйне халь чиперех туять иккен, сывалнӑ. Анчах та ку ларура Архипов Геннадий Николаевич отпуска кайнӑ иккен — Константин Портнов каланӑ тӑрӑх ЧНК Президенчӗ 3 ҫул канман. Геннадий Николаевич отпускӗ аслӑ пухучченех тӑсӑлӗ, анчах та Владимир Иванов ӑнлантарса панӑ тӑрӑх Президента ЧНК ҫуртне никам та килсе ҫӳреме чармасть.
Иртнӗ эрнекун авӑнӑн 6-мӗшӗнче, ЧНК Президиумӗн ларӑвӗ иртнӗ иккен — кун пирки «Сӑвар ТВ» канал пӗлтерет. Чӑваш наци конгресӗн ҫуртне вӑл кун президиума кӗмен ҫынсене те чӗннӗ — анчах лару пуҫланнӑ-пуҫланман конгресӑн вице-президенчӗ Ивантаев Пётр Васильевич ЧНК президиумне кӗмен ҫынсене кӑларса яма ыйтнӑ.
Тӳрех кӑларса яман-ха, Архипов Геннадий Николаевич сасӑлав ирттерме сӗннӗ — ку лару ун шухӑшӗпе уҫӑ пулмалла, нимӗнле вӑрттӑн ыйту та сӳтсе явма шутламаҫҫӗ имӗш. Сасӑлавра президиум членӗсен ытларахӑш пайӗ «ют» ҫынсене кӑларса яма килӗшнӗ пулать.
Хӑйӗн шухӑшне палӑртнӑ чухне Пётр Васильевич иртнӗ мӑн канашӑн ларӑвне чыса ҫухатасла ирттерни пирки сӑмах хушрӗ: «Иртнинче эпир Мӑн Канаша провалили. Опозорились, ҫӗр айне анса каймалла опозорились». Кунашкал лару-тӑрӑва вӑл япӑх енчен курать пулать, ӑна юсас тесен вара канашлусенче хӑйсене кирлӗ ҫынсене кӑна хӑвармалла тесе шутлать-ши? «Ют» ҫынсене хутшӑнтарманни, вӗсене аяккалла пӑрни наци конгресӗн ӗҫне ырлӑх кӳрет тет-ши?
Республикӑн ЗАГС ӗҫченӗсем ашшӗ-амӑшӗ хӑйсен ывӑл-хӗрне мӗн ят панине тишкерсе тухнӑ. 2012–2013 ҫулсенче сайра пулин те, анчха чӑваш ячӗсем те пуррине асӑрханӑ. Вӗсем: Илемпи, Синерпи, Пинерпи, Пинеслу, Саламби. Ҫапла, кашниех хӗрарӑм ячӗсем.
Ытти ята илсен хальхи вӑхӑтра авалхи вырӑс тата Библири ятсене хурас йӑла час-час тӗл пулать иккен. Авалхи вырӑс ячӗсем терӗмӗр-ха. Анчах чӑн вырӑсла Ваҫҫӑсемпе Петьӑсем паян манӑҫса пыраҫҫӗ иккен. Иртнӗ ӗмӗрӗн 70-мӗш ҫулӗсенче вара шӑпах ҫав ятсене нумай суйланӑ.
Хӗрарӑм ячӗсенчен паян ыттисенчен сайра тӗл пулакан Аида, Властилина, Гера, Дельфина, Добромира, Доминика, Женевьева, Ива, Иоланта, Мадонна, Максим, Миляуша, Павла, Хадиджа, Чулпан, Саида, Ярославна йышшисене суйлакнасем те пур-мӗн. Чиркӳри ятсенче е классикӑлла хайлавсенче кӑна тӗл пулаканнисене: арҫын ачасенчен — Гордей, Глеб, Матвей, Савелий, Арсений, Демьян, Прохор, Захар, Елисей, Савва, хӗрачасенчен — Анисия, Есения, Таисия, Устиния, Варвара текеннисене суйлакансем йышлӑ иккен.
Етӗрне хули республикӑн хӗвеланӑҫ енче вырнаҫнӑ. Чикки вырӑс Чулхула облаҫӗпе юнашар иртет. Иртнӗ шӑматкун унта хула кунне палӑ тунӑ — концертсемпе, конкурссемпе, тӗрлӗ мероприятисемпе. Салют пирки те манман уява хатӗрлекенсем. Шел те, Етӗрне хула кунӗнче чӑвашлӑх текенни ют пулни сисӗннӗ иккен. Кун пирки уява курма килнисем пӗлтереҫҫӗ.
Уявпа саламласа ҫырнӑ пӗр чӑваш саламӗ те тупӑнман иккен — аса илме, Етӗрне районӗ Улатӑрпа Пӑрачкав районӗсем пек вырӑс тӑрӑхӗ шутланмасть. Унсӑр пуҫне чӑваш чӗлхи патшалӑх чӗлхи пулнине шута илсе тӗп сцена ҫинче те пулин икӗ чӗлхепе ҫырмаллах пулнӑ ӗнтӗ. Республика Элтепӗрне вырӑсла юрлакан фольклор ушкӑнӗ кӗтсе илни ҫинче чылай чарӑнса тӑмӑпӑр, ку хула — Сӗнтӗрвӑрри пекех — вырӑссен хули шутланать, унта та вырӑс фольклор ушкӑнӗсем чылай пуль.
Уява килнисене хулара Республика ялавӗсем ҫукки вӑйлӑ тӗлӗнтернӗ тет — ҫав хушӑрах Раҫҫей ялавӗсем сахал мар урамсенче вырнаҫнӑ.
Концерт тӗлӗшӗнчен чӑн та чӑвашла ушкӑнсем ҫук мар пулнӑ, анчах та вӗсем сцена ҫине тухсан пирӗн чӗлхе хӑшӗ-пӗрне темшӗн килӗшмен, «хватит петь на чувашском!
Паянхи куна «чӑвашлӑх» проблеми халӑхшӑн, республика правительствӑшӑн ҫивӗч тухса тӑмалла. Анчах хальлӗхе чан ҫапма васкакансем сахалрах-ха. Республика тӗп хулинче чӑвашлӑха упраса хӑварас шанӑҫ ҫукпа пӗрех. Чӑвашлӑхӑн «тымарӗ» вара кирек хӑш вӑхӑтра та ялтан пуҫланнӑ, ял ҫыннисенчен тытӑнса тӑнӑ. Анчах та пурӑна киле ял таврашӗнчи лару-тӑру та синкерленнӗ. Юрать-ха, хальлӗхе ялсенче чӑваш чӗлхипех калаҫаҫҫӗ. Анчах чӑвашлӑх вӑл вара чӗлхере кӑна палӑрмасть, наци культури те чӑвашлӑхшӑн пӗлтерӗшлӗ вырӑн йышӑнать.
Пӗр икӗ теҫӗтке каялла ялсенче чӑваш халӑх юррисене пӗлмен ҫын та пулман, чӑваш ташшине те ватти-вӗтти ура хуҫса ташланӑ. Халӗ вара ял ҫамрӑкӗ халӑх юррин пӗр ҫаврӑмне аса илсен — тура шӗкӗр. Мӗншӗн-ши вара чӑваш культури ялсенче «тӗксемленнӗ»? Мӗнпе вара ҫыхӑнӑ ку лару-тӑру?
Асӑннӑ ыйтусен хуравӗ вара — ялсенчи клубсене хупса пӗтернинче мар-и? Ялти ват кинемейсем те ҫакна ҫирӗплетеҫҫӗ. Тахҫан кашни ялтах хӑйне майлӑ пултаруллӑ юрӑ-ташӑ ушкӑнӗсем пулнӑ. Вӗсем ял клубне пуҫтарӑнса концертсем хатӗрленӗ. Ялти пултарулӑх ушкӑн юрӑ-ташшине хаваспах культура ҫуртне пынӑ вӗтшакӑрсем сӑнанӑ, ҫапла ҫӳресех ӗнтӗ чӑваш юрӑ-ташшине вӗренне те вӗсем.
Муркаш районӗнче вырнаҫнӑ «Хӗрлӗ парӑс» уйлӑхра тулай чӑвашӗсен ачисене кантарасси ырӑ йӑлана кӗнӗ ӗнтӗ. Ӑна 2005 ҫулта пуҫарса янӑ.
Ҫӗртмен 6-мӗшӗнче вара вӗсем вӑйӑ картине тӑнӑ. Унта вӗсем илемлӗ чӑваш кӗпине тӑхӑнса, ӗлӗкхи пек карталанса чӑваш юррине юрланӑ, чӑваш вӑййине вылянӑ. Уява чӑваш тӗррин ӑсти, Чӑваш Республикин культура тава тивӗҫлӗ ӗҫченӗ З.И. Воронова илем кӳчӗ тесе пӗлтерет ЧР Вӗренӳ министерстви. Вӑл чӑваш кӗпи ҫинчен тата хӑйӗн коллекцийӗнчи тумсем пирки каласа кӑтартнӑ.
Уяв арҫын ачасем кӗрешӳре вӑй виҫнипе вӗҫленнӗ. Чи маттуррисем Пушкӑрт Республикинчен килнӗ Никита Данилов тата Тутар Республикинчен килнӗ Виталий Сергеев пулнӑ. Вӗсене медальсем парса чысланӑ.
Сӑнсем (14)
Чӑваш Республикин никӗсӗ епле ҫурални, вӑл епле амаланни пирки ҫак кунсенче ҫӗнӗ кӗнеке пичетленсе тухнӑ. Щербаков Сергей Владимирович, вӑл патшалӑх архивӗнче вӑй хурать, ҫак ӗҫпе ҫыхӑннӑ хутсене тишкерсе чылай ҫӗнӗ материала ҫутта кӑларнӑ. Ҫавӑнпа та «Национальное самоопределение чувашского народа в начале XX века: идеологический аспект» кӗнеке тӑван республикӑн кун-ҫулӗпе кӑсӑкланакансен аллине ҫывӑх вӑхӑтра лекессе шанас килет.
Паян вара кӗнекен хӑтлавӗ иртрӗ. Чӑвашлӑхпа тӑчӑ ӗҫлекен ҫынсем кунта чылайӑн пухӑннӑччӗ — кашни тенӗ пекех кӗнекене, уйрӑмах авторӑн ӗҫне ырларӗ. Пуҫланӑ ӗҫе малалла тӑсма сӗнчӗҫ — 1917–1920 ҫултисемсӗр пуҫне каярахри тапхӑра та тишкермелле.
Мӗн ҫинчен-ха кӗнеке? Халӑхра анлӑ сарӑлнӑ шухӑша ӗненес пулсан революциччен пирӗн халӑх тӗттӗм пулнӑ, нимӗнле наци идеологийӗ те пулман имӗш. Пӗтӗмпех большевиксем тӑрашнипе йӗркеленнӗ иккен, В.И. Ленин ырланипе. Республика таврашне тунӑ май та пирӗн халӑх, имӗш, вырӑссен, тутарсен тата ытти халӑхсен тӗслӗхӗсемпе усӑ курнӑ, хӑйӗн нимӗн те пулман. Ҫак кӗнеке вара суя шухӑша сирме пулӑшать, республикӑна тунӑ вӑхӑтра ӗҫ-пуҫ епле пулнине тӗплӗн ҫутатса парать: мӗншӗн Элмен ҫапла йышӑну тунӑ; мӗншӗн республика пирӗн пӗчӗк тата ытти те.
-1.7 °C