Кӑҫалхи ҫӗртме уйӑхӗн 25-мӗшӗнче Шупашкар районӗнчи Станъялти почта историйӗн музейне, вӑл М7 трассӑн 630-мӗш ҫухрӑмӗнче вырнаҫнӑ, уҫӗҫ.
Асӑннӑ районти «Тӑван Ен» хаҫатра пӗлтернӗ тӑрӑх, «хальхи вӑхӑтра 200 тӑваткал метр лаптӑклӑ музей ҫуртӗнче витринӑсем тата хатӗр-хӗтӗр вырнаҫтарнӑ. Кунсӑр пуҫне 8 экспозици конструкцийӗ: почта станцийӗ, тимӗрҫӗ, сӑра лаҫҫисем, хурал башни, платник эртелӗ, тӑм савӑт ӑсталӑхӗ, суту-илӳ лавкки, пир-авӑр мастерскойӗ йӗркеленӗ».
Музейри экспонатсене Шӑмӑршӑ районӗнчен, Буинскран ярса панӑ иккен. Станьял тӑрӑхӗнчи Владимир Деревьев музея кивӗ пукансем, шкапсем, патефон панӑ.
«Чӑваш керем» проекта Сергей Сорокин ятлӑ хастар пурнӑҫа кӗртме тӗллев лартнӑ. Унта «Чемен карти» этнокомплекс, сӑвар-пӑлхар-чӑваш культурин этнографи музейӗ, Ҫӗпӗр тракчӗн тата Стан Ял почта станцийӗн музейӗ, «Сувар» хӑна ҫурчӗн комплексӗ тата кӗрет.
Ҫӗртме уйӑхӗн 12-мӗшӗнче Тӗмен хулинче наци культурисен «Мост дружбы» (чӑв. Туслӑх кӗперӗ) облаҫри XXIII фестивалӗ иртнӗ. Унта Чӑваш Ен делегацийӗ те хутшӑннӑ.
Тюмень тӑрӑхӗнчи 20 ытла наци халӑхӗ хӑйсен апат-ҫимӗҫне ас тивтернӗ, концерт кӑтартнӑ, наци хӑй евӗрлӗхӗпе паллаштарнӑ. Кашни халӑхӑн тулли сӗтелӗ тӗрлӗ ӗҫме-ҫимепе илӗртнӗ.
Ҫу уйӑхӗн 28-мӗшӗнче Тӗмен хулинче чӑвашсен Акатуйӗ иртнӗччӗ. Вӑл тӑрӑхра пурӑнакан йӑхташӑмӑрсемшӗн вӑл чӑн-чӑн уяв пулнине шута илсе Свердловск облаҫӗнчен ҫитнӗ ҫын та пулнӑччӗ. «Хӑшӗ-пӗри чӑвашла пӗлмест, анчах йӑх-несӗлӗсене сума сӑвать, хӑйӗнче чӑваш юнӗ чупнине лайӑх пӗлет. 75-ри Нина Волова, ав, Тюмене Свердловск облаҫӗнчи Богданович ялӗнчен ҫитнӗ», — хыпарланӑччӗ ун чух.
Ҫак канмалли кунсенче чылай районта Акатуйсем иртрӗҫ. Ҫӗртме уйӑхӗн 11-мӗшӗнче Чӑваш Ен Элтеперӗ Михаил Игнатьев Елчӗк тата Патӑрьел районӗсенчи ҫӗр ӗҫченӗсен уявӗсенче пулнӑ.
Елчӗкри Акатуй «Ырзамай» культурӑпа кану паркӗнче иртнӗ. Уява пухӑннисене Михаил Игнатьев ҫурхи уй-хир ӗҫӗсене ӑнӑҫлӑ вӗҫленӗ ятпа саламланӑ, пурне те тухӑҫлӑ ӗҫленӗшӗн ырласа тав сӑмахӗ каланӑ.
Ытти районти уявпа танлаштарсан Елчӗк ҫӗрӗ ҫинчи уявра чӑвашлӑх сӗмӗ ытларах пулни сисӗнет. Чӑваш тӗрриллӗ капӑр ҫипуҫа тӳре-шара та тӑхӑннӑ.
Михаил Игнатьев Элтепер Акатуй тӗрлӗ халӑхӑн йӑли-йӗркине пӑхӑнса пыма, туслӑн ӗҫлесе пурӑнма вӗрентет тесе хакланине маларах Чӑваш халӑх сайчӗ пӗлтернӗччӗ. Уяв мероприятийӗсене Правительствӑн планеркинче тишкернӗччӗ. Республика ертӳҫи наци тумӗсем ҫак уявӑн тӗп атрибучӗ тесе палӑртнӑ май Акатуйсемпе Сапантуйсене наци культурине упракан уявсем тесе ырланӑччӗ.
Чӑваш халӑх поэчӗ Валерий Туркай Шупашкар хула администрацине официаллӑ мероприятисем вӑхӑтӗнче чӑвашла баннерсем ытларах кирлине палӑртакан ҫырупа тухнӑ. Тӳре-шара поэт ыйтӑвне илтнӗ: ытларах та анлӑрах усӑ курма шантарнӑ.
Валерий Туркай ҫу уйӑхӗнчи уявсем вӑхӑтӗнче чӑвашла баннерсем сахаллине асӑрханӑ, ҫакӑ халӑх поэтне тивӗҫтермен.
Маларах эпир «Ирӗклӗх» халӑх пӗрлешӗвӗ Чӑваш Енӗн Патшалӑх Канашне чӗлхе саккунне пӑсакансене явап тыттаракан саккуна ыйтса ҫыру хатӗрленине пӗлтернӗччӗ. Аса илтерер, ун чухне чӑваш парламенчӗн социаллӑ политика тата наци ыйтӑвӗсемпе ӗҫлекен комитечӗ ун пек саккуна хатӗрлесе Чӑваш Енӗн ӗҫ тӑвакан органӗсене пӑхса тухма ярса панӑ тесе хуравланӑччӗ.
Ҫак уйӑх пуҫламӑшӗнче эпир Хӗрлӗ Чутай районӗнчи Кӗрлев ялӗ хӑйӗн ял уявне ирттерни пирки пӗлтертӗмӗр. Авторӗ Галина Зотова пулчӗ. Вӑл ярса панӑ хыпар ячӗ урӑхлаччӗ ӗнтӗ («Кӗрлев ял уявӗ» тенӗччӗ), эпир вара, уяври сӑнсемпе тата текстпа паллашнӑ тӑрӑх ӑна «Кӗрлев ял уявне вырӑсла кӑна илемлетни ял ҫыннисен кӑмӑлне кайнӑ» ят патӑмӑр. Хам унта пулман-ха ӗнтӗ, анчах уява вырӑсла кӑна илемлетни чуна питӗ кӑмӑлсӑрлантарчӗ. Икӗ хурӑнпа усӑ курса уявӑн йыхрав стендне хатӗрленӗ. Икӗ енче те вырӑсла ҫырса хунӑ. «Нивушлӗ пӗр енне те пулин чӑвашла ҫырма пултарайман?» — кӗвӗҫрӗ ман чун.
Галина Зотова та хыпара хавхаланса ҫырса панӑ. «Уява хатӗрленсе Николай Сидоров ятарлӑ стендсем хатӗрленӗ, кунтах Кӗрлев ял пурнӑҫне, ял историне тата Чӑваш Республикинчи Ашшӗпе амӑшӗн ҫулталӑкне халалланӑ стена хаҫачӗсем. Кӗрлевсем кунти сӑнсемпе хаваспах паллашрӗҫ», — тесе ҫырать автор хыпарӑн тӳрлетмен вариантӗнче. Чи хӑрушши вара: ҫак стендсене вырӑсла кӑна хатӗрлени пирки эп каламан пулсан, ни Галина Зотова, ни ял тӑрӑхӗн пуҫлӑхӗсем, ни ял халӑхӗ нимӗнле киревсӗр япала та курманнинче.
Атӑлҫи Пӑлхар вӑхӑтӗнчи артефактсем.
Ӗнтӗ такамсене хальхи Шупашкар гербӗ килӗшми пулнӑ. Чӑваш тӗнчипе нихӑш енчен те ҫыхӑнман ҫынсем пире ҫӗнӗ герб парнелес хӑрушлӑх пур. Хальхи герб, тен, чӑнах та, — хӑшпӗр енчен, — ӑнӑҫсӑртарах пулӗ. Ҫавӑнпа пӗрлех эпӗ хам Чӑваш Ен гербӗ те ӑнӑҫсӑртарах тесе шутлатӑп. Анчах та ӑна ҫӗнетес ӗҫе епле пулсан та аякри ҫичӗ ютсене ("специалистсене") шанса парас марччӗ. Епле пулсан та хамӑр чӑваш вӑйӗпех тума тӑрӑшасчӗ ҫак ӗҫӗ. Чӑн малтанах хамӑрӑн тымарсене аса илес пулать. Ҫапла вара эпӗр кирек епле пулсан та Атӑлҫи Пӑлхар тӗнчи патне пырса тӑрӑнатпӑр. Эпир илсе кӑтартакан ӳкерчӗк те ҫавнах ҫирӗплетет. Енчен те ҫӗне герб тӑвасах тесен, ҫав артефактсем ҫине таянмалла.
Эппин, ҫав ӳкерчӗкри "зеркала" текен вырӑна сӑнӑр-ха, тархасшӑн! Аялти сылтӑм кӗтессе пӑхӑр! Ҫиелти куҫкӗскин тӳнтер енче тӑватӑ вӗҫенкайӑка ӳкернӗ. Паянхи тӗпчевҫесем вӗсене тӑрнасем тесе шутлаҫҫӗ.
«Ирӗклӗх» халӑх пӗрлешӗвӗн хастарӗсем чӑвашла-тутарла калаҫу кӗнеки хатӗрленӗ. «Унта ансат калаҫӑвӑн чӑвашла-тутарла сӑмахсарӗсӗр пуҫне чӑвашла тата тутарла вулав йӗрки те пур», — тесе ҫырнӑ пӗрлешӗвӗн «Контактра» страницинче. Калаҫу кӗнекине хатӗрленӗ хастарсем: «Чӑваш тата тутар чӗлхисемпе кӑсӑкланма пуҫлас текен тутарпа чӑвашшӑн ӗҫӗмӗр усӑллӑ пуласса шанатпӑр», — тесе калаҫҫӗ.
Маларах эпир «Ирӗклӗх» пӗрлешӳ чӗлхе саккунӗпе ҫыхӑннӑ ыйтусемпе тӗрлӗ ҫӗре пӗрре кӑна мар тухнине пӗлтернӗччӗ. Аса илтерер, юлашки икӗ ҫулта республика прокуратурине, Юстици министерствине, ЧР Элтеперӗн Администрацине, Патшалӑх Канашне шӑрҫаланӑ. «Ирӗклӗх» халӑх пӗрлешӗвӗ нумаях пулмасть тата Чӑваш Енӗн Патшалӑх Канашне чӗлхе саккунне пӑсакансене явап тыттарма сӗнӳпе тухнӑччӗ. Унтисем саккуна хатӗрлесе Чӑваш Енӗн ӗҫ тӑвакан органӗсене пӑхса тухма ярса панине, хӑш-пӗр асӑрхаттару тата сӗнӳ пулнине кура комитетӑн ӗҫ ушкӑнӗн ларӑвӗнче тишкерессине пӗлтернӗччӗ.
Мӗн ӗлӗкрен Ҫимӗк чӑваш халӑхӗшӗн пысӑк уяв пулнӑ. Ҫак кун ял кӗрлесе тӑрать кӑна. Ара, аякри хуласенчен тӑван-пӗтен тӗп киле пуҫтарӑнать-ҫке-ха. Пурте пӗрле пухӑнса масар ҫине каяҫҫӗ, пирӗнтен яланлӑхах уйрӑлса кайнисене асӑнаҫҫӗ.
Православи тӗнне ӗненекенсем масар ҫине эрех-сӑра ӗҫме, апат ҫиме каймаҫҫӗ. Вӗсем тӑванӗн вилтӑпри патӗнче ларса ӑна лайӑххипе аса илеҫҫӗ, ӑшра кӗлӗ тӑваҫҫӗ. Ҫапла чиркӳ хушать. Анчах пирӗн, чылайӑшӗн, урӑхла пулса тухать.
Ку ахӑртнех чӑвашсен халӑх йӑли-йӗркипе ҫыхӑннӑ. Ӗлӗкхи йӑла-йӗрке паянхи кунччен сыхланса юлнӑ. Масар ҫинче эрех ӗҫни, апат-ҫимӗҫе вилтӑпри ҫине хурса хӑварни чиркӳ саккунӗсемпе килӗшсе тӑмасть. Пачӑшкӑсем вилнисене чиркӳре асӑнмалли пирки асӑрхаттараҫҫӗ.
Чылай ҫӗрте Ҫимӗкре масар пасара ҫаврӑннӑнах туйӑнать. Халӑх йышлӑн пухӑнать ун чухне, ҫавна май ҫӑва кӗрлесе кӑна тӑрать. Темшӗн ҫынсем шӑппӑнрах калаҫмалли пирки манаҫҫӗ. Ӳсӗр ҫынсем ҫапкаланса утнине курма пулать тата. Лачкам ӳсӗр пуличчен ӗҫсе лартаҫҫӗ. Хирӗҫнӗ тӗслӗх те пулать. Паллах, ку масар ҫинче питӗ килӗшӳсӗр.
Украинӑри чӑвашсен диаспори Остёр хулинче тахӑҫан Ҫеҫпӗл Мишши пурӑннӑ ҫурта туянасшӑн иккен. Ку хыпара паян «Хыпар» издательство ҫурчӗн сайтӗнче пӗлтернӗ.
Издательство ҫуртӗнче Украинӑри чӑвашсен пӗрлӗхӗсен ертӳҫи Надежда Лисовая ӗҫлӗ калаҫупа пулнӑ. Вӑл «Тӑван Атӑл» журналӗн редакторӗн тивӗҫӗсене пурнӑҫлакан Лидия Филипповӑпа тата «Хыпар» хаҫатӑн журналисчӗпе Андрей Михайловпа курса калаҫнӑ. Надежда Лисовая Ҫеҫпӗл пурӑннӑ йывӑҫ ҫурта, Евдокия Пенскаян пӳртне, туянас килнине пӗлтернӗ. Уйрӑм ҫын харпӑрлӑхӗнче пулнӑскере унӑн хуҫи сутлӑха кӑларнӑ иккен. Ҫавна Украинӑри чӑвашсен диаспори туянса юласшӑн. Анчах илме укҫа ҫукки кансӗрлет. Аякри йӑхташсем ҫурта туянма кунти пуян чӑвашсем пулӑшмӗҫ-ши тесе шухӑшлаҫҫӗ. Ӑна илсе юлайсан вӗсем ӑна музей евӗр упраса хӑварасшӑн.
«Тутарстанри Чӑваш наципе культура автономийӗн ертӳҫи улшӑннӑранпа республикӑри чӑвашсем культура енне кӑна мар, спорт енне те тимлӗх уйӑра пуҫларӗҫ», — тесе пӗлтерет унти «Сувар» хаҫат.
Пичет кӑларӑмӗнче ҫырнӑ тӑрӑх, ака уйӑхӗнче Хусанта пурӑнакан чӑваш ҫамрӑкӗсен пуҫарӑвӗпе «ЧНКА» футбол командине йӗркелесе янӑ. Районсенче те тӗрлӗрен турнирсем ирттереҫҫӗ. Ҫуй уйӑхӗн пуҫламӑшӗнче Нурлат районӗнче П. Михеева халалласа аслисем хушшинче футбол турнирӗ пулнӑ,ҫӗртме уйӑхӗн пуҫламӑшӗнче Пӑвара ачасем «Сувар» хаҫат кубокӗшӗн ӑмӑртнӑ.
Хусанти чӑвашсен футбол команди те хастарлӑхпа палӑрать. Хаҫатра ҫырнӑ тӑрӑх, Хусанти чӑваш футболисчӗсем кашни эрнере вӑйӑсем ирттереҫҫӗ. Юлташла тӗлпулусенче йӑхташӑмӑрсем туслӑха ҫирӗплетеҫҫӗ.
+21.3 °C