Ҫурлан 30-мӗшӗнче Берендей вӑрманӗнче ҫӗнӗ спорт лаптӑкне уҫнӑ пулнӑ. Унта ара аслисем кӑна мар шӑпӑрлансем те хастаррӑн ҫӳреме тытӑннӑ. Спорт лаптӑкне хута янисемшӗн ку чӑннипе савӑнӑҫлӑ пулӑм.
Ҫак вырӑна уҫнӑ-уҫманах йӗркелекенсен спорт объектне ят парас шухӑш ҫуралнӑ. Ҫапла майпа Шупашкарӑн Мускав район администрацийӗ спортпа гимнастика лаптӑкне ят парассипе ятарлӑ конкурс пуҫарса янӑ. Шутласа тупнӑ вариантсене вара ҫак электронлӑ адреспа ярса пама пулать: kult@mosk.cap.ru е 23-52-17 номерпа шӑнкӑравласа шухӑшсемпе паллаштарма май пулӗ. Чи лайӑх вариантсене Мускав районӗн администрацийӗн офицаллӑ сайтӗнче пӗлтерӗҫ.
Конкурса кӑмӑл пур пулсан пурте хутшӑнма пултараҫҫӗ. Чи хастаррисене вара парнесемпе чыслама планланӑ.
Шупашкарти Андриан Николаев ячӗллӗ паркра нумаях пулмасть ӳхӗ пурӑнма тытӑннӑ. Анчах хӑй тӗллӗн пырса лекмен-ха вӑл унта. Паркра ӗҫлекенсем унти «Ноев ковчег» ят панӑ зоокӗтесе пуянлатма шухӑшланӑ. Ӳхӗ Раҫҫейӗн Хӗрлӗ кӗнекинчи кайӑк шутланать. Орнитологсем ӳхӗ Европӑри, Ҫурҫӗр тата Кӑнтӑр Америкӑри, Азири сӗм вӑрмансенче пурӑннине пӗлтереҫҫӗ. Шупашкара ӑна Пенза хулинчен илсе килнӗ.
Ялта ҫуралса ӳснӗ ҫамрӑксем шкул пӗтерсенех вӑтам е аслӑ пӗлӳ паракан учрежденийӗсенче алла пӗр-пӗр професси илес тӗллевпе хуласене тухса каяҫҫӗ, диплом илсен вара нумайӑшӗ ӗҫ тупса ҫавӑнтах юлаҫҫӗ. Ҫамрӑксем тӑван ялсенех тавранччӗр тесе мӗн тумала-ши?
Ҫак ыйтӑва Улатӑр районӗнчи Кивӗ Эйпӗҫ ял ҫыннисем хӑйне майлӑ татса парас тенӗ. Ӳсекен ӑрӑва илӗртекен хула илемне вӗсем яла кӳрме шутланӑ. Ӗҫе вара тирпей, илем кӳрессинчен пуҫланӑ, хӑйсен кил-ҫурт таврашӗнчи картиша тивӗҫлӗ сӑн кӗртессипе ӑмӑртса ӗҫе тытӑннӑ. Ятарлӑ пӗлӳ ҫук пулсан та тӑван яла илем кӳрессипе ҫунатланнӑ хастарлӑ ял-йыш тӑрӑшсах ӗҫлет.
Уйрӑмах хӑйне майлӑ пултаруллӑхпа Кивӗ Эйпӗҫре Владимир Поляков палӑрать. Унӑн картишӗнче алӑпа ӑсталаннӑ чӗрчунсен тӗнчи вырнаҫнӑ.
Юлашки 7 ҫулта ял-йыш кану вырӑнӗсене йӗркелессипе те хастаррӑн ӗҫлет, Кивӗ Эйпӗҫ таврашӗнче паянхи кун 8 парк вырнаҫнӑ. Уйрӑмах пӗр паркӗ юратакан мӑшӑрсене илӗртет, ҫавӑнпа та ӑна «Ҫамрӑклӑх» ята панӑ.
— Уйрӑмах каҫ-кӳлӗм вӑхӑтӗнче ҫутӑлнӑ хунарсемпе, шавлакан пӗрхӗнчӗк ял таврашне илемлетет, — хӑйӗн шухӑшне пӗлтерет Кивӗ Эйпӗҫре пурӑнакан Марина Лебедева.
Ҫурҫӗр-хӗвеланӑҫ районӗнче пурӑннӑ майӑн Раща таврашӗнче кӗске шӑлаварсемпе чупакан спортпа туслӑ ҫынсене час-часах курма май лекет. Вӗсенчен пӗрисем Етернӗ шоссе хӗррипе, ятарласа асфальт сарнӑ тротуар тӑрӑх чупаҫҫӗ, теприсем вара Перентей вӑрманӗнче ӑсталнӑ спорт кӗтесӗнче шӑм-шака «ҫемҫетеҫҫӗ».
Паянхи кунчен Перентей вӑрманӗнчи спортпа хатӗрленмелли кӗтесре икӗ турник, тата пуленке ҫеҫ выртатччӗ тесен те йӑнӑш пулмӗ. Мускав районӗн администрацийӗ вара сывлӑхлӑ пурнӑҫпа пурӑнакансем валли спорт тӳремне лайӑхлатма шут тытнӑ, ӗҫе Хула кунӗ ҫитичченех пуҫарӑннӑ.
Паянхи куна гимнастика хулине хута ярассипе ӗҫӗн ҫуррине тума та ӗлкернӗ: спорт хатӗрӗсемпе тренажерсене вырнаҫтарнӑ. Ҫитес кунсенче вара Етернӗ ҫулӗ енчен карта тытма пуҫлӗҫ.
Гимнастика хулине официаллӑ ҫак эрнере уҫма планланӑ.
Паян, ҫурлан 17-мӗшӗнче, 12 сехетсенче 500 ҫул Шупашкар паркӗнче бензин пӑчкипе усӑ курса пӗренерен кӳлепе касса кӑларассипе фестиваль уҫӑлнӑ. Ҫак вӑхӑталла хӑйне майлӑ ӑмӑртӑва хутшӑнакансем пулас кӳлӗпесене ӑсталама та тытӑннӑ.
— Ҫакӑн йышши фестивале пӗрремӗш хут хутшӑнатӑп. Пӗренерен ӑмӑрт кайӑка касса кӑларма шутлатӑп. Вӑл чи ҫӑмӑл кӳлӗпесенчен пӗри, — хӑйӗн шухӑшне пӗлтерет Украинӑран килсе ҫитнӗ пӑчкӑ ӑсти.
Тем тесен те паян эпир тутӑллӑ пурнӑҫпа пурӑнатпӑр. Тӳпере ҫут хӗвел хӗртет, чунра лӑпкӑлӑх. Паянхи пурнӑҫпа туллин килленсе пурӑнма вара пире вӑрҫӑра мирлӗ пурнӑҫшӑн ҫапӑҫнӑ салтаксем панӑ. Ҫавӑнпа та тӗрлӗ вӑрҫӑ-харҫӑсенче пуҫ хунӑ салтаксен паттӑрлӑхне пирӗн нихӑҫан та манмалла мар.
Шупашкарти «Ҫӗнтерӳ» паркӗнче Чечен республикинчи хӗрӳ харкашура пуҫ хунӑ салтаксене асӑнса лартнӑ мрамор плити вырӑнӗнче ҫӗнӗ мемориаллӑ комплекс хута яма планлани ҫинчен эпир маларах хыпарланӑччӗ. Утӑн 15-мӗшӗнче вара хула мэрин ӗҫ пухӑвӗнче ҫӗнӗ палӑкӑн эскизне ҫирӗплетнӗ. Эскиз проекчӗсене пӑхса тухнӑ чухне пуҫ хунӑ салтаксен амӑшӗсен шухӑшӗсене те шута хунӑ. Конкурса тӑратнӑ ӗҫсенчен вара ытларах «Ҫурҫӗр Кавказ лаптӑкӗнче ҫапӑҫнӑ вӑрҫӑ ветерансен союзӗ» обществӑлла организаци сӗннӗ эскиз кӑмала кайнӑ.
Шупашкар хула администраци пуҫлӑхӗ Алексей Ладыков палӑртнӑ тӑрӑх суйланӑ эскиз ҫитменлӗхӗсене архитектура тата хула тӑвӑмӗн управленийӗ юсама шантарнӑ.
Ҫурла уйӑхӗ тӗлнелле ку ӗҫ-пуҫпа кирлӗ документсене пуҫтарма планланӑ.
Хулари тӳре-шара тата хула ҫыннисем паркра яланах илем, тасалӑх кӳрессипе пӗр чӗлхеллӗ пулнӑ. Паянхи куна Максим Горький, Иван Яковлев скверӗсенче тата Ҫӗнтерӳ паркӗнче килти чӗрчунсене уҫӑлтарса ҫӳреме юрамасть.
Хуҫи хӑйӗн чӗрчунӗ хыҫҫӑн пуҫтармалли япалапа ҫӳрени тата уҫӑлтарма ятарлӑ вырӑнсемпе усӑ курни Европӑра тахҫанах йӑлана кӗнӗ. Раҫҫейре вара ку тӗлешпе — ӳкерчӗк синкерлӗ. Ҫавӑнпа та тӳрӗ-шара ҫынсем ыйтнине шута илсе ятарлӑ «тума юраманнин» паллисене вырнаҫтарнӑ. Ку йӑлана ҫитес кунсенче ытти парк таврашӗсенче те кӗртӗҫ, ҫапла вара тӑватӑ ураллӑ юлташсемпе малашне ятарлӑ вырӑнсенче уҫӑлса ҫӳреме кӑна май килӗ.
Шупашкарти 500 ҫуллӑх паркӗ тепӗр темиҫе ҫултан пачах ылмашӗ. 65,5 гектар лаптӑк ҫинче океанариум, аквапарк, вӗрен ҫул тата ытти тем тӗрлӗ япала туса хума палӑртаҫҫӗ. Проект Раҫҫейре туризма 2011-2018-мӗш ҫулсенчен аталантарасси федераци программине кӗме пултарнӑ.
Парка ҫӗнетме палӑртнисем ӗҫсене виҫӗ тапхӑрпа ирттерме шухӑшлаҫҫӗ иккен. Кашни ӑстрӑмӗ икшер ҫула тӑсӑлӗ. Парка юсаса ҫӗнетес тӗллевпе ватӑ йывӑҫене касса ҫӗнӗрен хунав лартма тӗллев лартнӑ. Парк лаптӑкӗнче этноял, чӑваш ӗҫми-ҫимин ресторанӗ, яхта клубӗ, спорт комплексӗ, зоопарк, ача-пӑчана выляса савӑнмалли вырӑн та ҫӗкленсе ларӗ. Кунсӑр пуҫне 48 тӗрлӗ аттракцион вырнаҫтарма палӑртнӑ иккен.
Парка юсаса ҫӗнетме республика хыснинчен 293 миллион тенкӗ уйӑрмалла-мӗн, мӗнпур ӗҫе пурнӑҫлама кирлӗ 5 миллиард тенкӗ ытла укҫана инвесторсем хывӗҫ.
Ҫуркунне ҫитнӗрен республика таврашӗнче шӑматкунлӑхсем самаях иртрӗҫ. Тавралӑха ҫӳп-ҫапран тасатни, илем кӳни — паха ӗҫ. Анчах та Ҫӗнӗ Шупашкар ҫыннисем ку ӗҫ пахисен шутне кӗртесшӗн мар пулмалла. Мӗншӗн тесен хула таврашӗнчи хӑш-пӗр лаптӑкӗсенче паянхи кун та ҫӳп-ҫаплӑ.
Хула ҫыннисем пӗлтернӗ тӑрӑх Ельников ращи (ун хӗрри) тата 13-мӗш шкул таврашӗнче лаптӑка тасатса тӑмаҫҫӗ. Культура паркӗн директорӗ Флавьян Воронов хӑйсен ӗҫне «тӗпипех пурнӑҫлатпӑр» тесе ӗнентерет, айӑпне вара ҫутҫанталӑкра пикник ирттерекенсем хӑйсем хыҫҫӑн ҫӳп-ҫапа пуҫтарманнинче курать.
Вара кам, мӗнле пуҫтарать ыйту тавра «ҫатӑлтатаҫҫӗ» ҫеҫ. Чӑннипех те ҫак ыйту хӑмпине тем тӑршӗ хӑпартни кирлӗ те мар, хула администрацийӗн те 13-мӗш шкул дирекцийӗн те харӑс тасалӑх ӗҫне пуҫӑнмалла. Шӑматкунлӑха та пуҫлӑхсем каланнипе мар тухмалла, чун ыйтнипе. Таса таврӑлӑхра хамӑра та пурӑнма питӗ лайӑх.
Шупашкар хули 550 ҫул тултарнӑ тӗлнелле республикӑн тӗп хулинче ҫӗнӗ строительство ӗскерӗсене хута ярассине планланӑ. Вӗсенчен чи кӑсӑклӑ проект — планетарий.
Планитарийе хута ярас ӗҫ 800 млн. тенкӗ уйӑрма палӑртнӑ.
Шупашкар хулин тӗп архитекторӗ Александр Шевлягин пӗлтернӗ тӑрӑх планитарие Андриан Николаев ячӗллӗ паркра тума палӑртнӑ. Ку проекта Валентина Терешкова шухӑшӗпе килешӳллӗн хута ярӗҫ.
Кӑмӑла ҫӗклентерекен комплекса 2016 ҫулта уҫма палӑртнӑ. Планитарире кино пӳлӗмӗ, кафе тата шкул ачисемпе ҫамрӑксем валли тӗрлӗ кружоксем йӗркелеме палӑртнӑ.
-1.7 °C