Тӗрлӗ вӑрҫӑ-харшӑсенче пуҫ хунӑ паттӑр салтаксене сума суни пирӗн ҫутӑ тӗллев пулмалла. Ҫакна пула ӗнтӗ Шупашкар администрацийӗ «Ҫӗнтерӳ» паркӗнче Чечен республикинчи хӗрӳ харкашура пуҫ хунӑ салтаксене асӑнса лартнӑ мрамор плити ҫителӗксӗр тесе шутлаҫҫӗ, ҫавӑнпа та малашлӑхра мемориаллӑ комплексне хута яма планланӑ.
Ҫӗнӗ палӑк ӑҫта вырнаҫасси те паянхи куна паллӑ имӗш. Шупашкар администрацийӗ ӗҫ пухӑвӗнче пулас комплекс ыйтӑвӗсене татса панӑ. Ҫӗнӗ мемориал комплексне Чеченри вӑрҫӑ-харкашура пуҫ хунӑ салтаксене халалласа лартнӑ мрамор плити вырӑнне — ӑна 1996 ҫулта хута янӑ — тума палӑртнӑ. Асӑну хӑминче пуҫ хунӑ салтаксен списокне ҫырма планланӑ.
Комплекс эскизӗ паянхи куна паллӑ мар-ха. Палӑк мӗнлерех пулассине эскизен ӑмӑртӑвӗ иртсен, ҫу уйӑхӗн 28-мӗшӗнче пӗлтерӗҫ. Асӑннӑ паха ӗҫ валли укҫана-тенке хысна шучӗпе мар пухӗҫ.
Шупашкар хулинче тата тепӗр палӑк ҫӗкленмелле. Ӑна сӑваплӑ Павӑлпа Хевроние халаллӗҫ. Православи тӗнне ӗненекенсем вӗсене ҫемьене упракансемпе сыхлакансем евӗр хаклаҫҫӗ.
Хальлӗхе палӑк хакӗ тата вӑл ӑҫта пуласси пирки калама иртерех-ха. Хула депутачӗсен пухӑвӗ хӑйӗн сайтӗнче палӑртнӑ тӑрӑх, спонсорсен тата уйрӑм ҫынсем ыр кӑмӑллӑх тӗллевпе укҫа парса пулӑшасса шанни сисӗнет.
Шупашкар хула депутачӗсем палӑк вырӑнне шырама та тытӑннӑ. Ӗнер, Пӗтӗм тӗнчери ҫемье кунӗнче вӗсем республикӑн тӗп хулинчи икӗ ҫӗрте пулнӑ. Вӗсенчен пӗри — арҫынсен мӑнастирӗпе Константин Иванов скверӗ хушшинчи вырӑн, тепри — Республика лапамӗнчи чиркӳ умӗ. Ҫапах та палӑк вӑл е ку тӗлте пуласси пирки пӗтӗмлетме иртерех пулӗ. Мӗншӗн тесен ку ыйтӑва архитекторсен сӗнӗвне тата халӑх шухӑшне тӗпе хурса татса памалла.
Шупашкар хулин администрацийӗ пӗлтернӗ тӑрӑх Красноармейски ҫак кунсенче Ҫӗнтерӳ кунне палӑртакан хӑйне майлӑ палӑкпа пуянланнӑ. 76 миллиметрлӑ девизи тупине ялти Мухтав монумӗнчӗпе ҫуммӑн вырнаҫтарнӑ.
Тӑван Ҫершывӑн Аслӑ вӑрҫинче тупӑ чи анлӑ усӑ куракан хӗҫ-пӑшалсенчен пӗри пулнӑ. Вӑрҫӑ хыҫҫӑн та вӗсемпе самай хушӑ усӑ курнӑ. Хӑш-пӗр ҫӗршывсенче ҫак кӑрал паянхи кун та тивӗҫлӗ вырӑн йышӑнса тӑрать.
«Вӑрҫӑ палӑкне Чӑваш Республикине Курган облаҫӗнчен ҫитернӗ. Тупӑна вырнаҫтарас ӗҫ-пуҫ ака уйӑхӗн вӗҫӗнчех пуҫланнӑ. Ҫӗнтерӳ кунӗ тӗлнелле палӑка майлаштарса лартассине вӗҫленӗ», — пӗлтереҫҫӗ хула администрацийӗн пресс-службинче.
Ял таврашӗнче ҫавӑн йышши палӑксене лартасси ӳсекен ӑрӑва паттӑрлӑх туйӑмне ӳстерессе, тӑван ҫӗршыва юратма вӗрентессе, чунӗсенче ҫирӗплетме пулӑшасса шансах тӑрас килет.
Шупашкар районӗнчи «Ҫатра-Лапсар шкулӗ» лаптӑкӗнче палӑк пур — ӑна Тӑван Ҫӗршывӑн Аслӑ вӑрҫинче пуҫ хунӑ салтаксене халалласа лартнӑ.
Паллах, палӑка тирпей-илем кӗртмесен вӑл юхӑнса каять, сумлӑхне ҫухатать. Ку ӗҫе вара шкул ҫумӗнчи ачасен «Хунав» пӗрлешӗвӗ туса пырать: ҫулла ҫуп-ҫапран тасатаҫҫӗ, кӗр кунӗсенче типӗ ҫулҫӑсене шӑлса пуҫтараҫҫӗ, ҫуркунне чечек лартса вӗсене шӑвараҫҫӗ. Хӗлле те ӗҫ сахал мар — юр ҫуса тӑнӑран тасатса тӑмах тивет ачасен. Аслисем те айӑккинче тӑмаҫҫӗ — ӗҫе епле тумаллине вӗрентеҫҫӗ.
Урамра пуш уйӑхӗ тӑнӑран тӳперен юр ӳкме чарӑнмасть-ха. Ҫуркунне те пӗтӗм вӑйӗпе ака уйӑхӗ тӗлне ҫеҫ ҫитет пирӗн тӑрӑха. Темиҫе кун маларах вара хӗл те хӑйӗн халне ҫухатманнине пӗлтерес терӗ пулас: юра самай хӳсе тултарчӗ, ҫав шутра палӑк патне каякан ҫула та хупласа лартрӗ. «Хунав» пӗрлешӗве кӗрекен ачасем алла усмарӗҫ — кӗреҫесем тытса ҫула тасатса тухрӗҫ. Халь ӗнтӗ палӑк патне ҫӑмӑллӑнах ҫитме май пур!
Республика кунӗ тӗлне Шупашкарта ҫӗнӗ сквер хатӗрлемелле — Геннадий Волков ячӗллине. Вӑл Ленин проспектӗнчи 35 тата 39-мӗш ҫуртсем хушшинче вырнаҫӗ.
Скверта паллӑ академикӗн палӑкӗ пулӗ — кӑрлачӑн 25-мӗшӗнче иртнӗ конкурсра В.Д. Немцов хатӗрленӗ кӳлепене суйласа илнӗ. Ӑна, метр ҫурӑ ҫӳллӗшскере, пӑхӑртан ӑсталамалла. Палӑкӑн 1,2 метрлӑ гранитлӑ постамент пулӗ.
Волков Геннадий Никандрович (1927–2010) — паллӑ академик, педагогика ӑслӑлӑхӗсен тухтӑрӗ, профессор (1968), ҫыравҫӑ. Вӑл 500 ытла ӑслӑлӑх ӗҫӗ, вӗсем шучӗнче 27 монографи ҫырнӑ.
Чӗмпӗр облаҫӗнчи Мелекесс районӗнчи Эврел ялӗнче Совет Союзӗн Паттарӗн Виктор Иванович Ерменеевӑн бюстне уҫрӗҫ. Ун авторӗ — чӑваш халӑх ӑсчахӗ Николай Кондрашкин.
В.И.Ерменеев ҫак ялта 1925 ҫулта ҫуралнӑ. 1944 ҫулта фронтра артилерист пулнӑ — тупӑсен командирӗ. Нимӗҫсен самолёчӗсем бомба пӑрахма пуҫласан наводчик аманать. Ерменеев ун вырӑнне йышӑнать те 3 самолётне персе антарать.
Уява Геройӑн мӑшӑрӗ Ольга, ветерансем, пуҫлӑхсем, ҫамрӑксем хутшӑнчӗҫ.
Митинг хыҫҫӑн «Савӑнӑҫ» тата «Телей» ансамбльсем вӑрҫӑ вӑхӑтӗнчи тата чӑваш юррисене юрласа пачӗҫ.
Ҫӗмӗрлӗ ҫамрӑкӗсен хушшинче тӗлӗнмелле пуҫару сарӑлнӑ теҫҫӗ. Хулари 3-мӗш шкул вӗренекенӗсемпе вӗрентекенӗсем «Ачалӑх» палӑк уҫма ентӗшсене чӗнсе каланӑ. Ҫак ачасемех пулас палӑкан тӗп пайӗсене те палӑртнӑ тет. Вӗсем пурте кунта «хӗвел», «ҫемье» пӗлтерӗшӗсем пулмаллах тесе килӗшнӗ. Хулари темиҫе вӗренӳ учрежденийӗсенче проектсем хатӗрленӗ хыҫҫӑн тӗп проекта суйласа илнӗ.
Палӑк стена ӑшӗнче уҫӑ алӑка кӑтартмалла иккен. Ку сӑнар пурин те малашлӑх уҫӑ та таса пулмаллине пӗлтерет имӗш. Ҫӗмерлӗ ачи, ЧПУ студенчӗ Николай Тескин ҫак шухӑша хут ҫине куҫарнӑ тет.
Халӗ пуҫару малашлӑхӗ хула администрацийӗнчен кӑна килет теҫҫӗ ҫӗмӗрлесем.
Кӑҫал чӑваш халӑх поэчӗ, Максим Горький тата Константин Иванов ячӗллӗ патшалӑх премийӗсен лауреачӗ, Чӑваш Республикин тава тивӗҫлӗ ӳнер ӗҫченӗ Ухсай Яккӑвӗ ҫуралнӑранпа 100 ҫул ҫитет. Ӑна халалласа Шупашкарта палӑк лартма йышӑннӑ.
Палӑк эскизӗсен конкурсне ирттерес пирки Чӑваш республикин культура министерствипе тӗп хула администрацийӗ ҫӗртме уйӑхӗнчех пӗлтернӗччӗ. Палӑка ӑҫта вырнаҫтарасси паллӑ ӗнтӗ. Чӑваш патшалӑх педагогика университечӗн 5-мӗш вӗренӳ ҫурчӗ умӗнче Ухсай Яккӑвӗ ячӗллӗ сквер пулӗ. Чӑваш халӑх поэчӗн кӳлепи вара шӑп ҫавӑнта, хӑй ячӗллӗ культура керменӗ патӗнче пулӗ. Эскизсен прекчӗсене йышӑнса пӗтернӗ, халӗ вара вӗсене Чӑваш патшалӑх ӳнер музейӗнче суйлама тӑратнӑ. Кунта Владимир Нагорнов, Владислав Немцев тата Петр Пупин ӗҫӗсемпе паллашма пулать.
Хӗрлӗ Чутай районӗнчи Сӗнтӗркасси культура ҫурчӗ умӗнче Пӑкачав вӑрҫи вӑхӑтӗнче чапа тухнӑ Некей паттӑра халалланӑ палӑка хатӗрлеме пуҫланӑ.
Хусанушкӑнь ял тӑрӑхӗнчи культура ӗҫченӗсемпе депутачӗсем виҫӗ кун тӑрӑшрӗҫ — малтанхи кун хӑрнӑ улмуҫҫисене касрӗҫ, тымарӗсене кӑкларӗҫ, кайран вара никӗс ярса палӑка вырнаҫтармалли тӗпе кирпӗчрен купаларӗҫ. Халӗ ӗнтӗ палӑка вырнаҫтармалли ҫеҫ юлать.
Некей — Пӑкачав вӑрҫи вӑхӑтӗнче чапа тухнӑ чӑваш. 1774 ҫулта вӑл Пӑкачавпа пӗрле Кӑрмӑш хулине илме хутшӑннӑ. Ун хыҫҫӑн, Пӑкачав Улатӑр енне кайсан, чӑвашсене ҫӗклес тӗлӗшпе чӑваш ҫӗрне таврӑнать. Хусантан ҫитнӗ ҫар Кӑрмӑша ярса илсе унӑн тусӗсене тыткӑна илнине пӗлсен вӑл хулана ҫитет, юлташӗсене ҫӑлать. Хулара ҫирӗпленеймен хыҫҫӑн Сӑр хӗррине куҫаҫҫӗ. Некей малалла та вӗсене хирӗҫ янӑ вырӑс салтакӗсене хирӗҫ хастар кӗрӗшет, ҫарсене пысӑк шар кӑтартать.
Авӑнӑн 5-мӗшӗнче, СССР летчик-космонавчӗ, авиацин генерал-майорӗ, Совет Союзӗн Икӗ хут Паттӑрӗ, Чӑваш Республикин Хисеплӗ гражданинӗ Андриян Григорьевич Николаев ҫуралнӑ кун, Шупашкарта унӑн палӑкне уҫма палӑртнӑ.
Ҫак шӗпсут композицийӗ чӑннипех те халӑх палӑкӗ. Ӑна тумашкӑн Чӑваш Республикинче пурӑнакансем ҫеҫ мар, Раҫҫейри ытти регионти ентешӗмӗрсем те укҫа-тенкӗ пухаҫҫӗ. Чӗмпӗрте пурӑнакан Дмитрий Кузьмин, пӗчӗк предприяти пуҫлӑхӗ, 20 пин тенкӗ куҫарҫа панӑ. Инҫет хӗвелтухӑҫӗнче пурӑнакан ветерансем 3 пин ытла пухса панӑ. Ҫак кунсен-че Республикӑри ветерансен канашне Шупашкартан пӗр хӗрарӑм шӑнкӑравланӑ, хӑй патне хваттерне пырса палӑк валли укҫа илсе кайма чӗннӗ. Хӑй утса ҫӳреймест иккен.
Авалхи чӑваш йӑлипе ирттерекен «нимене» хутшӑнма, мухтавлӑ ентешӗмӗре халалланӑ палӑк лартмашкӑн пулӑшма кашниех пултарать.
Укҫа куҫарас тесен расчетлӑ счет ҫине «Добровольное пожертвование на установку памятника А.Г. Николаеву» паллӑпа ҫак реквизитсемпе ямалла:
ИНН 2127327480
КПП 213001001
Некоммерческая организация Фонд поддержки социальных культурных программ Чувашии
Р\с № 40703810600000000081
К\с № 30101810800000000714
БИК 049706714
ОРГН 1032127013071
-9.7 °C