Мӗн пур ыррине, сапӑррине шӑпӑрлан пӗчӗклех ӑша хывать. «Ҫамрӑкла вӗренни — чул ҫинче, ватлӑхра — шыв ҫинче», — тесе ахальтен асӑрхаттарман ваттисем. Ку ӗҫре ашшӗ-амӑшне ҫепӗҫ юрӑсемпе хаваслӑ такмаксем, асамлӑ юмахсемпе ытарлӑ халапсем питӗ пысӑк пулӑшу параҫҫӗ. Сӑмсаран шаккаса вӗрентни, ятлани вуҫех те ҫук вӗсенче. Анчах кӑткӑс лару-тӑруран мӗнле тухмаллине, хӑйне еплерех тытмаллине хӑех ӑнкарса илет ача. Пӗтӗмлетӗвне те хӑй тӗллӗнех тӑвать.
Елен Нарпи (Е.П. Чекушкина — И.Н.Ульянов ячӗллӗ ЧПУн чӑваш тата танлаштаруллӑ литература пӗлӗвӗ кафедрин доценчӗ) «Салтак тӳмипе Тал пиҫен» ҫӗнӗ кӗнеки те (тиражӗ — 1500 экземпляр) хӗр пӗрчисемпе арҫын ачасемшӗн кӑсӑклӑ пулассинче пӗртте иккӗленместпӗр. Чӑваш кӗнеке издательствинчен шӑпах Ҫӗнӗ ҫул умӗн пичетленсе тухнӑскерне чӑн-чӑн уяв парни темелле. Кӑларӑма тӑватӑ юмах кӗнӗ: «Хурӑнпа йыт пырши», «Ылтӑн тулӑ пӗрчи», «Салтак тӳмипе — Тал пиҫен», «Пакӑлти чакак». Кӗҫӗн ҫулсенчи шкул ачисем валли тесе палӑртнӑ пулин те, кӗнеке ҫитӗннисемшӗн те усӑллӑ пулмалла. Мӗншӗн тесен юмахсенче пытарӑннӑ вӑрттӑн шухӑша вӗсен чӗрисене те вырнаҫтармалла.
Чӑваш кӗнеке издательствинче Николай Ишентейӗн ҫӗнӗ кӗнеки пичетрен тухнӑ — «Планетӑпа чӗре».
Ку кӑларӑма чӑваш сӑвӑҫин тӗрлӗ вахӑтра ҫырнӑ сӑввисем кӗнӗ, ҫав шутра «Ҫуралман ача сасси» поэма та пур. Кӗнекен умсӑмахне Георгий Фёдоров профессор ҫырнӑ, унта вӑл сӑвӑҫӑн пултарулӑхне тӗплӗн тишкерсе панӑ. «Планетӑпа чӗре» вӗҫӗнче Николай Ишентейпе иртнӗ калаҫӑва та вырнаҫтарнӑ — вулавҫӑ авторӑн пурнӑҫӗпе те, пултарулӑхӗпе те, йӑпанӑҫӗсемпе те тӗплӗнрех паллашма пултарӗ.
Николай Ишентей (Николай Петрович Петров) Ҫӗрпӳ районне кӗрекен Тури Шурҫырма ялӗнче 1953 ҫулхи нарӑсӑн 14-мӗшӗнче ҫуралнӑ.
1971 ҫулта Красноармейскинчи вӑтам шкултан вӗренсе тухнӑ хыҫҫӑн Чӑваш ял хуҫалӑх институтӗнче ӑс пухнӑ. Совет Ҫарӗнче хӗсметре тӑнӑ хыҫҫӑн тӑван ялне таврӑнсассӑн совхозра инженерта, вӑтам сыпӑкри ертӳҫӗре ӗҫленӗ.
Нумай пулмасть Чӑваш кӗнеке издательствинчен пысӑк вырӑсла-чӑвашла сӑмах пуххи пичетленсе тухнӑ. Икӗ кӗнекерен тӑракан словаре паллӑ чӑваш чӗлхи тӗпчевҫи Михаил Скворцов хатӗрленӗ.
Ку пысӑк ӗҫе пурӗ 32 пин ҫурӑ сӑмах кӗнӗ. Хушма пайра кӗскен вырӑс грамматики ҫинчен ҫырса кӑтартнӑ. Вулакан ҫавӑн пекех унта ҫын ячӗсемпе географи ячӗсене, кӗскетӳсене тупма пултарать — вӗсене вырӑсла тата чӑвашла илсе панӑ.
Словаре ҫывӑх вӑхӑтра «СУМ» лавккара туянма май пулӗ.
Чӗмпӗр облаҫӗнчи «Шевле» литература пӗрлешӗвӗн ӗҫне пуҫламӑшӗнченех хастар хутшӑнаканӑн, «Канаш» хаҫатӑн информаци пайӗн пуҫлӑхӗн, Вӑрнар районӗнчи Кушлавӑш ялӗнче ҫуралса ӳснӗ Елена Мустаевӑн «Аннесене каҫараҫҫӗ» пӗрремӗш кӗнеки кун ҫути курчӗ.
Проза кӗнеки авторӑн малтанхи парни. Унта кӗнӗ калавсемпе новеллӑсенче Елена Николаевна паянхи пурнӑҫра тӗл пулакан ҫивӗч проблемӑсене ҫӗклет: тӗрлӗ ҫын шӑпине, вӗсене канӑҫсӑрлантаракан ыйтусемпе ҫунат хуштаракан пулӑмсене ӗненмелле ҫырса кӑтартать. Кулӑшла калавӗсем уйрӑмах асра юлаҫҫӗ. Кӗнекене «Крахвине» повесть те кӗнӗ.
Кӗнекене РФ Ҫыравҫӑсен пӗрлӗхӗн пайташӗ, РФ тава тивӗҫлӗ культура ӗҫченӗ Анатолий Юман тата РФ Ҫыравҫӑсен пӗрлӗхӗн пайташӗ Анатолий Чебанов (виличчен кӗнекен ҫыру варианчӗпе паллашма ӗлкӗрнӗ) хак панӑ. «Вичкӗн куҫлӑ ҫыравҫӑ, алли те ӑста унӑн, чунӗ те ырӑ, ҫавна пула хайлавӗсем те ҫырла пек сӗткенлӗ», — тенӗ Анатолий Чебанов.
Чӑваш литературинче Елена Мустаева ҫӗнӗ ят.
Трак енрен композиторсем чылайӑн тухнӑ. Вӗсем тӑван халӑхӑмӑра ҫӗршер-пиншер юрӑ парнеленӗ. Хӑшӗ-пӗри, чӑн та, вӑхӑт иртнӗҫемӗн, пурнӑҫ улшӑнса пынӑ май манӑҫа тухса пырать ӗнтӗ. Чылайӑшне вара уйрӑм юрӑҫсемпе пултарулӑх коллективӗсем паян кун та манӑҫа кӑлармаҫҫӗ. Юрӑсене хывнӑ хӑш-пӗр композиторсем халӗ пирӗн хушӑра ҫук пулсан та, вӗсен хайлавӗсем вилмеҫҫӗ, пурӑнаҫҫӗ, концертсенче тӑтӑшах янӑраҫҫӗ.
Акӑ Кушкӑ ялӗнче ҫуралнӑ, Красноармейски ялӗнче кун кунланӑ Михаил Ильич Ильин педагог, спорт тусӗ, композитор пурӑннӑ пулсан кӑҫал 85 ҫул тултармаллаччӗ. Шел, унӑн чӗри икӗ ҫул каялла тапма чарӑнчӗ. И. Я. Яковлев ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх педагогика институтӗнче истори учителӗн дипломне алла илсе 40 ҫул ытла ҫамрӑк ӑрӑва тивӗҫлӗ воспитани парас тесе вӑй хунӑ М. И. Ильин. Ҫавӑншӑн ӑна «РСФСР халӑха вӗрентес ӗҫ отличникӗ», «Чӑваш АССР тава тивӗҫлӗ учителӗ» хисеплӗ ятсем панӑ.
Обществӑлла ӗҫрен те аякра тӑман Михаил Ильич. 30 ҫул ытла пропагандист тивӗҫне пурнӑҫланӑ, ҫав хушӑрах районти тӗп больницӑпа «Сельхозтехника» пӗрлешӗвӗн хорӗсене ертсе пынӑ.
Чӑваш филологийӗпе культура факультетӗнчи чӑваш тата танлаштаруллӑ литература пӗлӗвӗ кафедрин ӗҫченӗсем вӑй хунипе Чӑваш патшалӑх университечӗн издательствинче «Литература народов Урло-Поволжья» ятлӑ хрестомати пичетленсе тухрӗ. Ӑслӑлӑх енӗпе ӑна А.Ф. Мышкина профессор редакциленӗ.
Кӗнекене пушкӑрт, коми, ҫармӑс, мӑкшӑ, тутар, ирҫе литературисенчи паллӑ ҫыравҫӑсен суйласа илнӗ хайлавӗсене кӗртнӗ. Асӑннӑ кӗнекене тӑванла халӑхсен литературипе кӑсӑкланакансем тата Уралпа Атӑл тӑрӑхӗнчи халӑхсен литературине вӗренекен филолог-студентсем валли хатӗрленӗ.
2011 ҫул Красноармейски тӑрӑхӗнче пурӑнакансемшӗн паллӑ тапхӑр пулчӗ. Иртсе кайнӑ ҫулталӑка пирӗн сумлӑ ентешӗмӗре, Мӑн Шетмӗре ҫуралса ӳснӗ пӗртен пӗр Совет Союзӗн Паттӑрне Владимир Васильевич Васильева халалларӗҫ. Ҫак паллӑ датӑна хисеп туса паллӑ журналист, Трак енри таврапӗлӳҫӗсен обществин ертӳҫи, ЧР халӑх академикӗ, Н. Янкас тата М. Тинехпи ячӗллӗ премисен лауреачӗ В. З. Константинов «Кладезь здоровья и патриотизма» ятлӑ кӗнекене вулакан патне ҫитерчӗ. Ку авторӑн тӑххӑрмӗш кӗнеки пулчӗ.
Вулакана пӗлме. В.В. Васильев 1911 ҫулхи утӑн 11-мӗшӗнче (ҫӗнӗ стильпе) Мӑн Шетмӗ ялӗнче ҫуралнӑ. Владимир Васильевич хӑйӗн кун-ҫулӗн виҫҫӗмӗш пайне ҫеҫ пурӑнса ирттернӗ. Унӑн малашнехи шӑпине Тӑван Ҫӗршывӑн Аслӑ вӑрҫӑ татса панӑ. Тӑван ҫӗршывӑн ирӗклӗхӗшӗн кӗрешсе В. Васильев паттӑрлӑх кӑтартнӑ. Одер юханшывӗ хӗрринчи тытса илнӗ плацдарма хӳтӗлесе пирӗн ентеш чылай фашиста тӗп тунӑ. Нумай хутчен аманнӑ пулин те, палӑртнӑ позицирен пӗр хутчен те чакман. Хӑйӗн калама ҫук паттӑр вилӗмӗпе вуншар салтакӑн пурнӑҫне сыхласа хӑварнӑ.
Тӗп хуламӑрти Маяковский ячӗллӗ Тӗп вулавӑш системи нумай пулмасть 1100 кӗнекепе пуянланчӗ — кун пек пысӑк парнене Чантӑр ХВХТ (Халӑхӑн вырӑнти хӑй тытӑмлӑхӗ, выр. ТОС) председателӗ Элида Борисовна Султанова тунӑ. Терлӗрен кӗнеке пур унта: фантастика та, детектив та, приключениллисем те. Вулавӑш ӗҫченӗсем кӑсӑк сюжетлӑ хайлавсен вулаканӗсене тупӑнаҫҫех тесе шутлаҫҫӗ.
Вуласа тухнӑ кӗнекесем пурин те пур. Енчен те вӗсем сирӗн тусан ҫеҫ пуҫтарса выртаҫҫӗ пулсан Маяковский ячӗллӗ вулавӑш системи кӗнекесене йышанма яланах хатӗр!
Энциклопеди кӑларас ӗҫре Чӑваш Республики малти вырӑнсенче тӑрать. Республикӑн чылай район энциклопедийӗсем кун ҫути курчӗҫ пулин те ҫак кӑсӑк кӗнекесӗр юлнисем те пур-ха. Шупашкар районӗн вӑл хальлӗхе ҫук. Кӑҫал, района йӗркеленӗренпе 80 ҫул ситнӗ май, Шупашкар енчи чӑвашсем энциклопедиллӗ пуласах тесе шутларӗҫ — ун валли укҫа та уйӑрчӗҫ. Сӑмах май каласа хӑварас пулать: Шупашкар районӗн чи малтан энциклопедиллӗ пулмаллаччӗ, анчах та тӗрлӗ пӑтӑрмахсене пула — ыттисен пур, вӗсен ҫук.
Энциклопедие хатӗрлекенсен ушкӑнне Виталий Петрович Станьял ертсе пырать. Паян вӑл Ҫатра-Лапсар тӑрӑхӗнчи музея ҫитрӗ — кунти материалсемпе паллашрӗ, вырӑнти хастарсене энциклопеди валли материал пухас ӗҫе лайӑхрах хутшӑнма хистерӗ. Кӗнеке валли пухакан информацие епле йӗркелемелли, унта мӗн пулмалли пирки чарӑнса тӑчӗ. Калаҫу хыҫҫӑн ял тӑрӑхӗпе уйрӑм кӗнеке хатӗрлесен аван пулни пирки сӑмах хушрӗ.
Виталий Петрович ушкӑнӗ малалла Вӑрман-Ҫӗктер ял тӑрӑхне ҫул тытрӗ, паянхи тепӗр тӗлпулу унта пулмалла иккен.
Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институчӗ «Чӑваш халӑх пултарулӑхӗ» ярӑмра ҫӗнӗрен те ҫӗнӗ кӗнекесем кӑларать. Нумай пулмасть «Янавар юмахӗсем» (чӗрчунсемпе ҫыхӑннисем) тухнӑччӗ пулсан, тин кӑна вара «Нараста юмахӗсем» пичетрен тухса кӗнеке лавккисене ҫитрӗҫ.
Нараста юмахӗсем — «Чӑваш халӑх пултарулӑхӗ» ярӑмӑн тӑххӑрмӗш кӗнеки (юмах пуххисен иккӗмӗш томӗ). Нараста юмахӗсенче аваллӑх йӗрӗсем упранса юлнӑ, вӗсем пире чӑвашӑн кун-ҫулне, тӗнче курӑмне лайӑхрах ӑнланма пулӑшаҫҫӗ.
Ку кӗнекене ҫавӑн пекех «СУМ» лавккара та туянма май пур — хакӗ 200 тенкӗ.
+0.3 °C